Yıl: 2022 Cilt: 1 Sayı: 28 Sayfa Aralığı: 316 - 352 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 23-09-2022

Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine

Öz:
Hikemî üslubun Türk edebiyatındaki en önemli temsilcisi olan Nâbî, XVII. yüzyılda yaşamıştır. Divan, Farsça Divançe, Fetihnâme-i Kamaniçe, Hayriyye, Hayrâbâd, Münşe’ât, Sûrnâme, Tercüme-i Hadîs-i Erba’în, Tuhfetü’l-Harameyn ve Zeyl-i Siyer-i Veysî adlı eserleri olan usta şair, hem yaşadığı yüzyılda hem de sonrasında birçok divan şairini etkilemiştir. Bu etkilenme sadece hikemî üslup yönüyle değil eserleri vasıtasıyla da olmuştur. Bu makalede şairin, akademik çalışmalarda ayrıntılı incelenmeyen ve Türkçe Divan’ı içinde yer alan Mesnevî El-Müsemmâ Bi-Gülşen-i Devlet Bâ-Istılâh-ı Dîvân-ı Hümâyun adlı 182 beyitten oluşmuş manzum arzuhâli incelenmiştir. Klasik Türk edebiyatı terimi olarak arzuhâl; şairin bir devlet adamına maddi ve manevi durumu arz ettiği, taleplerini sıraladığı ve şikâyetlerini dile getirdiği manzume olarak tanımlanmıştır. Klasik Türk şiirinde mesnevi nazım şekliyle yazılmış 59 arzuhâl tespit edilmiştir. Bunların 13’ü, üçü Nâbî’nin olmak üzere, XVII. yüzyılda yazılmıştır. Makalenin konusu olan şairin üçüncü arzuhâli, kısa adıyla Gülşen-i Devlet, arzuhâller içinde hem tertip özellikleri hem de başlığında da belirtildiği üzere Dîvân-ı Hümâyun ıstılahlarının edebî bahçe tasavvuru içinde kullanılması bakımından orijinallik gösterir. Makalenin girişinde, tarihî ve edebî bağlamıyla arzuhâle değinilmiş, Nâbî’nin ilk iki arzuhâli üzerinde durulmuştur. Devamında Gülşen-i Devlet’in şekil özellikleri incelenmiş ve nasıl kurgulandığı açıklanmıştır. Sonrasında Mesnevi’de adı geçen Dîvân-ı Hümâyun ıstılahları hakkında alfabetik sıralama ile bilgiler verilerek beyitlerde unsurların nasıl kullanıldığı açıklanmıştır. Arzuhâlin nasıl dile getirildiği beyitlerden hareketle açıklandıktan sonra ise makalenin sonuç bölümüne geçilmiştir. Burada Gülşen-i Devlet’in Nâbî’nin müstakil bir eseri sayılıp sayılamayacağı, arzuhâller ve geniş kapsamlı olarak klasik Türk edebiyatı içindeki yeri ve önemi üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelime:

Hiding The Petition in The Literary Garden: On Nabi’s Gulsen-i Devlet

Öz:
Nabi, who was the most important representative in Turkish literature of the hikemi genre, lived in the eighteenth century. The expert poet who had works titled Divan, Farsça Divançe, Fetihname-i Kamaniçe, Hayriyye, Hayrabad, Münşe’at, Surname, Tercüme-i Hadis-i Erba’in, Tuhfetü’l-Harameyn and Zeyl-i Siyer-i Veysi, influenced many classical school poets, both in the century he lived and later. This influence was not only from the aspect of the hikemi genre, but it was also through his works. This article studied in detail the arzuhâl (petition) written in verse titled Mesnevî El-Müsemmâ Bi-Gülşen-i Devlet Bâ-Istılâh-ı Dîvân-ı Hümâyun composed of 182 couplets included in the Turkish Divan (poet’s collected poems arranged alphabetically) and that has not been examined in detail in academic studies. Petition, the term of classical Turkish literature, was defined as written in verse by a poet that presented the material and spiritual situation of a statesman, which listed his demands and that expressed his complaints. Fifty-nine petitions were determined written in the mesnevi (poem made up of rhymed couplets, each couplet being of a different rhyme) genre in classical Turkish poetry. Of these, 13 were written in the eighteenth century, with three by Nabi. The third petition of the poet, which is the subject of the article, is the Gülsen-i Devlet, with its brief name, and displays originality within the petitions, both for arrangement attributes and from the aspect of using the literary garden concept of the Dîvân-ı Hümâyun (Imperial Chancery of State) expressions and also stated in its title. The introduction of the article mentioned the petition in the historical and literary context and dwelled upon Nabi’s first two petitions. Subsequently, the form attributes of the Gülsen-i Devlet were studied carefully, and it was explained how it was set up. Afterwards, by giving information with the alphabetic listing about the expressions of the Dîvân-ı Hümâyun mentioned in the Mesnevî, it was explained how the elements were used in the couplets. Whereas, after explaining according to the couplets how they were expressed in the petition, it progressed to the results section of the article. Here it dwelled upon whether the Gülsen-i Devlet should be counted as a separate work by Nabi and on petitions and extensively on their place and importance within classical Turkish literature.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AFYONCU, Erhan (1994), “Defterhâne”, İslâm Ansiklopedisi, (IX. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • AFYONCU, Erhan (2004), “Mevâcib” İslâm Ansiklopedisi, (XXIX. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • AFYONCU, Erhan (2009), “Sipâhî”, İslâm Ansiklopedisi, (XXXVII. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • AFYONCU, Erhan (2013), “Zeâmet”, İslâm Ansiklopedisi, (XLIV. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • AHISHALI, Recep (2010), “Tahvil”, İslâm Ansiklopedisi, (XXXIX. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • AHISHALI, Recep (2011), “Terakkî”, İslâm Ansiklopedisi, (XL. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • ARSLANBOĞA, Kadir (2015). “Hatice Sultan Turhan Evkafı’nın H. 1111- 12/1112-13 (M. 1700-1701/1701-1702) Tarihli Muhasebe Bilançoları, The Journal of Academic Social Science Studies, Sayı 32 Kış III, 225-247.
  • BATİSLAM, H. Dilek (2008), “Divanlardaki Manzum ‘Arz-ı Hâller”, Turkish Studies, 3/1 Kış, 209-218.
  • BİLKAN, Ali Fuat (1993), Nâbî’nin Türkçe Divanı (Karşılaştırmalı Metin), Ankara: Akçağ Yayınları.
  • ÇETİN, Atilla (1994), “Derkenâr”, İslâm Ansiklopedisi, (IX. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • GARDİN, Nanon –Robert Olorenshaw – Jean Gardin- Olivier Klein (2014), Larousse Semboller Sözlüğü, (Çev. Beyza Akşit), İstanbul: Bilge Yayınları.
  • GENÇ, Mehmet (2000), “İltizam”, İslâm Ansiklopedisi, (XXII. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • İNALCIK, Halil (1993), “Cizye”, İslâm Ansiklopedisi, (VIII. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • İNALCIK, Halil (1988), “Şikâyet Hakkı: Arz-ı Hâl ve Arz-ı Mahzarlar”, Osmanlı Araştırmaları, VII-VIII, s. 33-54.
  • İNALCIK, Halil (2012), “Tîmar”, İslâm Ansiklopedisi, (XLI. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • İNALCIK, Halil (2013), “Cizye”, İslâm Ansiklopedisi, (VIII. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • İPŞİRLİ, Mehmet (1991), “Arzuhal”, İslâm Ansiklopedisi, (III. Cilt), İstanbul:TDV Yayınları.
  • İPŞİRLİ, Mehmet (2001), “Kalemiye”, İslâm Ansiklopedisi, (XXIV. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • İPŞİRLİ, Mehmet (2008), “Sah”, İslâm Ansiklopedisi, (XXXV. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • KORKMAZ, Ferhat (2016). “Ziya Paşa’nın Arz-ı Hâl’i Üzerine Bir Değerlendirme”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 2/4, s. 53-65.
  • KÜÇÜKKALAY, A. Mesud ve Ali Çelikkaya (2002), “Osmanlı Vergi Sistemi ve Bir Vergi Tahsil Yöntemi Olarak İltizam”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, (X. Cilt), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 878–892.
  • KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. (2007), “Pençe”, İslâm Ansiklopedisi, (XXXIV. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • MENGİ, Mine (1991). “On Yedinci Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Toplumunun Genel Görünüşü ve Nâbî’nin Şiirine Yansıması”, Divan Şiirinde Hikemî Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • OĞUZ, Mustafa ve Ahmet Akgündüz (1998), “Hüccet”, İslâm Ansiklopedisi, (XVIII. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • ÖRS, Hüseyin ve Uğur Öztürk (2021), “Masûmiyeti İspatlamak: Tırhale Kadısı Molla Mehmed Masûm’a Görevinin İade Edilmesi İçin Yazılan Ulemâ Arzuhalleri”, İslam Tetkikleri Dergisi, 11/2, s. 773- 828.
  • ÖZ, Mehmet (2010), “Tahrir”, İslâm Ansiklopedisi, (XXXIX. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • ÖZCAN, Abdülkadir (2013), “Gedikli”, İslâm Ansiklopedisi, (XIII. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • PAKALIN, Mehmet Zeki (1983), “Cizye”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (I. Cilt), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • PAKALIN, Mehmet Zeki (1983), “Muharrir”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (II. Cilt), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • PAMUK, Şevket (2003), 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İstanbul: K Kitaplığı.
  • SARICAOĞLU, Fikret (2008), “Rûznâme”, İslâm Ansiklopedisi, (XXXV. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • SARIYILDIZ, Gülden (2019), “Kâğıt emini”, İslâm Ansiklopedisi, (Ek- II. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • ŞENSOY, Fatma (2014), “Muhasebe Defterlerinden Vakıfların Çok Yönlü Boyutlarını İzlemek- Bir Örnek XVIII. yy.”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (Sayı 7), 200-247.
  • ŞIK, Zafer (2020), Osmanlı Arşivlerinde Tezkire, Konya. TABAKOĞLU, Ahmet (2007), “Resim”, İslâm Ansiklopedisi, (XXXIV. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • TAŞKIN, Gülşah (2013), “On Altıncı Yüzyıla Ait Otobiyografik Bir Eser: Arz- ı Hâl ü Sergüzeşt-i Gilânî”, Turkish Studies, 8/4, s. 1339-1350.
  • UZ, Özkan ve Enes Yıldız (2019), “Muhyî’nin Elifnâme Tarzıyla Yazdığı Arzıhâl’i”, Turkish Studies, 14/3, s. 1587-1601.
  • YALÇINKAYA, Mehmet Âkif (2019), “Sa’dî’nin Manzum Bir Arz-ı Hâl’i”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8/20, s. 151-157.
  • YENİÇERİ, Celal (1991), “Bâc”, İslâm Ansiklopedisi, (IV. Cilt), İstanbul: TDV Yayınları.
  • YILDIZ, Enes (2019a), “Küçük Mesnevilerle Yazılan ‘Arz-ı Hâller”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (II. Cilt) 2, 988-1035.
  • YILDIZ, Enes (2019b), Divanlarda Küçük Mesneviler, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Adana. www. lugatim. com, (Erişim Tarihi: 11.12.2021).
APA KESKIN N (2022). Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine. , 316 - 352.
Chicago KESKIN Neslihan Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine. (2022): 316 - 352.
MLA KESKIN Neslihan Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine. , 2022, ss.316 - 352.
AMA KESKIN N Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine. . 2022; 316 - 352.
Vancouver KESKIN N Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine. . 2022; 316 - 352.
IEEE KESKIN N "Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine." , ss.316 - 352, 2022.
ISNAD KESKIN, Neslihan. "Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine". (2022), 316-352.
APA KESKIN N (2022). Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1(28), 316 - 352.
Chicago KESKIN Neslihan Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1, no.28 (2022): 316 - 352.
MLA KESKIN Neslihan Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, vol.1, no.28, 2022, ss.316 - 352.
AMA KESKIN N Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2022; 1(28): 316 - 352.
Vancouver KESKIN N Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2022; 1(28): 316 - 352.
IEEE KESKIN N "Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine." Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, ss.316 - 352, 2022.
ISNAD KESKIN, Neslihan. "Arzuhâli Edebî Bahçeye Gizlemek: Nâbî’nin Gülşen-i Devlet’i Üzerine". Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1/28 (2022), 316-352.