Yıl: 2022 Cilt: 19 Sayı: 75 Sayfa Aralığı: 933 - 951 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 19-10-2022

KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER

Öz:
Cengiz Han’ın torunu Batu Han ve ordularının 1239-1240 yıllarında Karadeniz’in kuzey bozkırları ve Kırım yarımadasını ele geçirip Altın Orda devletini kurması, zaman içerisinde Altın Ordu’nun dağılması ve Kırım, Kazan, Astrahan gibi hanlıkların ortaya çıkmasıyla Kıpçak Türkçesinin bir kolu olan Kırım Tatarca ile Moğolca arasında bir dil ilişkisi başlamıştır. Bugün Kırım, Özbekistan, Romanya, Türkiye’de hayatını devam ettiren Kırım Tatarlarının dilinde Moğolcadan geçen kelimeler bulunmaktadır. Bugüne kadar Kırım Tatarcada var olan Moğolca kelimeler üzerine başlı başına bir çalışma yapılmamıştır. Türk dili ve lehçelerinin tarihî ve çağdaş dönemlerinde bünyesinde barındırdıkları Moğolca kelimeler hakkında N. Poppe, J. R. Krueger, L. V. Clark, W. Zajackowski, St. Kalujinski, E. F. İşbertin, Á. Birtalan, É. Csáki, É. K. Nagy, Cl. Schönig, E. Z. Abdullayev, A. Caferoğlu, H. Eren, R. R. Arat, O. N. Tuna, T. Gülensoy, O. F. Sertkaya, A. G. Sertkaya, Z. Ölmez ve M. Ölmez gibi bilim adamlarının çeşitli çalışmaları mevcuttur. Ancak mevcut çalışmalarda Kırım Tatarcadaki veriler bunlar içerisinde ya hiç yer almamış ya da bazı kelimelere değinilmekle yetinilmiştir. Bu çalışmada, Moğolcadan Kırım Tatarcaya geçmiş olan kelimelerin fonetik, morfolojik ve semantik özellikleri Kırım Tatarca sözlük ve gramerlerinden hareketle incelenecek, diğer çalışmalarla yapılan mukayeselerle birlikte bu kelimelerin Kırım Tatarcadaki kullanımları hakkında değerlendirmeler yapılacaktır.
Anahtar Kelime:

MONGOLIAN LOAN WORDS IN CRIMEAN TATAR

Öz:
After Genghis Khan's grandson Batu Khan and his armies captured the Crimean peninsula in 1239-1240 and established the Golden Horde state, the Golden Horde broke up over time and Crimean, Kazan and Astrakhan khanates emerged. Eventually a language relationship started between Crimean Tatar and Mongolian. Today, there are Mongolian words in the language of the Crimean Tatars, who live in Crimea, Uzbekistan, Romania and Turkey. To date, no particular study has been performed on Mongolian words existing in Crimean Tatar. N. Poppe, J. R. Krueger, L. V. Clark, W. Zajackowski, St. Kalujinski, E. F. Isbertin, Á. Birtalan, E. Csáki, E. K. Nagy, Cl. There are various studies of scientists such as Schönig, E. Z. Abdullayev, A. Caferoğlu, H. Eren, R. R. Arat, O. N. Tuna, T. Gülensoy, O. F. Sertkaya, A. G. Sertkaya, Z. Ölmez and M. Ölmez have studies about Mongolian words that Turkic dialects have in their historical and contemporary periods. However, in the current studies, the data in the Crimean Tatar language were either not included in them or only a few words were mentioned. In this study, the phonetic, morphological and semantic features of the words that have been borrowed from Mongolian to Crimean Tatar will be examined based on the Crimean Tatar dictionaries and grammars, and evaluations will be made about the use of these words in Crimean Tatar together with comparison to other studies.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ARGUNŞAH, M. vd. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
  • ASANOV, Ş. A. vd. (1988). Krımskotatarsko-Russkiy Slovar. Kiev: Radyanska Şkola.
  • Başkŭrt Tĩlĩnĩñ Hüzlĩgĩ (1993). I-II Tom. Moskova: Russkiy Yazık.
  • BURAN, A. (2006). “Dil İlişkileri ve Kavram Tercümeleri Üzerine Bir Değerlendirme”. XII. Ulusararası KİBATEK Edebiyat Şöleni (10-17 Mayıs 2006). Bakü, Azerbaycan.
  • CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford at The Clarendon Press.
  • CLAUSON, S. G. (2017). Türkçe Moğolca Çalışmaları. (çev. Fatma Kömürcü). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • CLYNE, M. (1987). “History of Research on Language Contact”. Sociolinguistics Soziolinguistik. (eds. U. Ammon-N. Dittmar-K. J. Mattheier). Berlin-New York: Walter de Gruyter: 452-459.
  • CSÁKİ, É. (2006a). Middle Mongolian Loan Words in Volga Kipchak Languages. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
  • CSÁKİ, É. (2006b). “Karaçay-Balkar’da Orta Moğolca Alıntı Fiiller”. Modern Türklük Araştırma Dergisi. III/4: 36-65.
  • DEMİR, N. (2003). “Popüler Dil Tartışmalarına Dil İlişkileri Açısından Bakış”. Cumhuriyetimizin 80. Yılında Türkçemiz. Ankara: Ankara Ticaret Odası-Anadolu Çağdaş Eğitim Vakfı: 37-44
  • ÇİÇEK, S. E. (2015). “Kıpçak Sözlüklerindeki Moğolca Unsurlar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. LXIII/1: 49-98.
  • ERCİLASUN, A. B. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Kadar Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • EREN, H. (2003). “Türkçede Moğolca Kalıntılar (Claus Scönig, Mongolishe Lehnwörter im Westogusischen, Wiesbaden 2000, VI+20. Turcologica 47)”. Belleten. LI/1: 171-186 .
  • ERSOY, F. (2012). Türk-Moğol Dil İlişkisi ve Çuvaşça. Ankara: Gazi Kitabevi.
  • GANİYEV, F. vd. (1997). Tatarça-Türkçe Sözlük. Kazan-Moskova: İnsan Yayınevi.
  • GOEBL, H. (1996/1997). Contact Linguistics I & II. (ed. P. H. Nelde). Berlin-New York: Walter De Gruyter.
  • GÜL, B. (2016). Moğolca İbni Mühennâ Lügati. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
  • GÜLENSOY, T. (1974). “Eski ve Orta Türkçede Moğolca Kelimeler ve Moğolca-Türkçe Müşterek Kelimeler Üzerine Notlar”. Türkoloji Dergisi. VI/1: 235-259.
  • GÜLENSOY, T. (1984). “Dîvânu Lügâti’t Türk ve Kutadgu Bilig’deki Moğolca Kelimeler Üzerine”. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi. Necati Akder Armağanı. XXII/1-2: 90- 103.
  • GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Tükçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • GÜLENSOY, T. (2008). Altan Topçi (Moğolların Tarihi). Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
  • JOHANSON. L. (2007). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. (çev. Prof. Dr. Nurettin Demir). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KARAAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KARATAY, O. S. (2011). (DKTAS) Dobruca Kırımtatar Ağzı Sözlüğü (I-II-III). Köstence.
  • KARTALLOĞLU, Y. (2010). Çağdaş Moğolcanın Grameri Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
  • KERİMOĞLU, C. (2014). Kuram ve Uygulamalarla Dilbilim, Göstergebilim ve Türkoloji Genel Dilbilime Giriş. Ankara: Pagem Akademi.
  • KRUEGER, J. R. (1975). “Mongolian Studies”. Journal of the Mongolia Society. 2: 143-149. (Bu makale Mustafa Kaçalin tarafından Türkiye Türkçesine çevrilmiştir: http://journals.manas.edu.kg/mjsr/oldarchives/Vol02_Issue04_2002/270.pdfMust afa)
  • LESSING, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük. (çev. Günay Karaağaç). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • LI, Y. S. (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları. İstanbul: Simurg Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
  • ÖZTÜRK, A. (2015). “Karaycadaki Alıntı Kelimeler”. Gazi Türkiyat. 16: 143-164.
  • POPPE, N. (2016). Moğolca İbni Mühennâ Lügati. (çev. Günay Karaağaç). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • POPPE, Nikolaus (1962). “Die Mongolischen Lehnwörter im Komanischen”. Németh Armağanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 331-340.
  • SAVA, I. I. (2016). “Moğolcadan Kırım Tatarcaya Geçen “erkele-, töle-, yalğa-” Fiilleri Üzerine”. XI. Büyük Türk Dili Kurultayı Bildiri Kitabı. Budapeşte-Macaristan: 130- 135.
  • SAVA, I. I. (2017). “Dobruca Kırım Tatar Ağzında Yaşayan ve Kırım Tatar Edebî Dilinde Var Olmayan Moğolca Alıntılar”. XII. Büyük Türk Dili Kurultayı Bildiri Kitabı. Bükreş Macaristan: 119-123.
  • SERTKAYA, O. F. (1987). “Mongolian Words and Forms in Chagatay Turkish (Eastern Turkî) and Turkey Turkish (Western Turkî)”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. XXXV/1987: 265-280.
  • SERTKAYA, A. G. (2014). “Moğolca’dan Türkçeye ve Türkçeden Moğolcaya Geçen Kelimelerin Sistematiği ve Bu Alınçlamalar Üzerinde Yapılan Çalışmalar”. Türkçe ile Moğalca İlişkileri Kurultayı (17 Ekim 2014). Gazi Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Merkezi (Yayımlanmamış bildiri).
  • THOMASON S. G. (2001). Language Contact. Washington, D. C.: Georgetown University Press.
  • TOPARLI, R. vd. (2003). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • TUNA, O. N. (1972). “Osmanlıcada Moğolca Ödünç Kelimeler”. Türkiyat Mecmuası. XVIII: 209-250.
  • ÜNLÜ, S. (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
  • ÜSEİNOV, S. M. (1994). Qırımtatarca-Rusça Luğat. CMNLP Dialog.
  • ÜSEİNOV, S. M. (2005). (QRL) Qırımtatarca-Rusça Luğat. Simferepol-Akmescit: “Ocaq”.
  • ÜSEİNOV, S. M. (2008). (QRUL) Qırımtatarca-Rusça-Ukraince Luğat. Aqmescit: “Tezis” Neşriyat Evi.
  • YILDIZ, H. (2020). Maniheist Uygur Metinlerinde Çince Alıntılar. Erzurum: Fenomen Yayınları.
  • YÜKSEL, Z. (2005). Kırım Tatar Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi). Ankara: Semih Eğitim Kültür Yayınevi.
  • YÜKSEL, Z. (1989). Polatlı Kırım Türkçesi Ağzı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
  • YÜKSEL, Z. (1985). Polatlı, Kerç ve Çongar Tatar Ağızları. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • WEINREICH, U. (1953). Languages in Contact, Findings and Problems. New York: Linguistic Circle of New York.
APA IŞILAY S (2022). KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER. , 933 - 951.
Chicago IŞILAY SAVA KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER. (2022): 933 - 951.
MLA IŞILAY SAVA KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER. , 2022, ss.933 - 951.
AMA IŞILAY S KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER. . 2022; 933 - 951.
Vancouver IŞILAY S KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER. . 2022; 933 - 951.
IEEE IŞILAY S "KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER." , ss.933 - 951, 2022.
ISNAD IŞILAY, SAVA. "KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER". (2022), 933-951.
APA IŞILAY S (2022). KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER. Karadeniz Araştırmaları, 19(75), 933 - 951.
Chicago IŞILAY SAVA KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER. Karadeniz Araştırmaları 19, no.75 (2022): 933 - 951.
MLA IŞILAY SAVA KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER. Karadeniz Araştırmaları, vol.19, no.75, 2022, ss.933 - 951.
AMA IŞILAY S KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER. Karadeniz Araştırmaları. 2022; 19(75): 933 - 951.
Vancouver IŞILAY S KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER. Karadeniz Araştırmaları. 2022; 19(75): 933 - 951.
IEEE IŞILAY S "KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER." Karadeniz Araştırmaları, 19, ss.933 - 951, 2022.
ISNAD IŞILAY, SAVA. "KIRIM TATARCADA MOĞOLCA ALINTI KELİMELER". Karadeniz Araştırmaları 19/75 (2022), 933-951.