Yıl: 2020 Cilt: 37 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 96 - 115 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.32600/huefd.623627 İndeks Tarihi: 20-10-2022

Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği

Öz:
Bireyin biyolojik ve fiziksel eksiklikleri ya da farklılıkları olarak tanımlanan “engellilik” kavramı, günümüzde engelli bireyin kendisi ve diğerleriyle kurduğu ilişkileri dikkate alarak sosyal ve kültürel bağlamda yeniden tanımlanmaktadır. “Engel durumu”, bireyin bedenine işaret eden ve bedensel aktivitelerinin kısıtlılık hali ile ilgili olmakla birlikte “engelli olma durumu” bireyin günlük hayatında, iş ve arkadaş çevresinde, aile bireyleriyle olan iletişiminde kısacası sosyal yaşamında karşılaştığı olumsuz tutum ve eylemlerle inşa edilen bir durumdur. Bireyin engellilik durumu sahip olduğu sosyal ve kültürel ortama göre diğer bir ifadeyle yaşadığı sosyal ve kültürel çevreye göre göreli bir hal alabilir. Buna göre bireyin kırsalda yaşaması ile kentte ve hatta kentin hangi mahallesinde yaşadığı onun sosyal engellenmelerle karşılaşmasında belirleyici olabilir. Bu bağlamda engellilik farklı sosyal faktörlerle birlikte düşünülmelidir. Çalışmada, yaşanılan mekânın kırsal odağına dikkat çekilmek istenmiş ve köyde yaşam süren engelli bireylerin deneyimleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu bireylerin kendi bakış açılarında engelliliği nasıl tanımladıklarının ve “köyün” onların yaşamında sosyal engellenmeler açısından nasıl bir rol oynadığının sergilenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç çerçevesinde derinlemesine görüşmeler ve katılımlı gözlemle bir saha çalışması gerçekleştirilmiştir. Çalışmada, engelli bireylerin ihtiyaçlarının yaşadıkları mekânların özelliklerine göre şekillendiği görülmüştür. Bu durum köyde yaşayan engelli bireyleri sosyal hak ve hizmetlere erişimde dezavantajlı bir konuma getirmektedir. Diğer bir sonuç ise köyde yaşayan engelli bireyler ‘acıma’, ‘dışlanma’, ‘alay edilme’ gibi olumsuz kültürel tanımlamalara maruz kalmaktadırlar.
Anahtar Kelime: sosyal engellenme saha çalışması Köy engellilik sosyo-makân

The Experience of Being an Individual with Disabilities in the Life of the Village: A Qualitative Research Example

Öz:
The concept of “disability”, defined as the biological and physical deficiencies or differences of the individual, is redefined in a social and cultural context today, taking the relationships of the disabled individual with himself/herself and others into account. Although “disability” is related to the limitation of the body and physical activity of the individual, “the state of being disabled” is a situation that is built in daily life, around colleagues and friends, in communication with family members; in short, through social actions and negative attitudes encountered in life. The disability of the individual may become related to the social and cultural environment in which he or she lives, in other words, according to the social and cultural environment in which he/she has. Accordingly, the fact that the individual lives in the countryside and not in the city or even the neighbourhood of the city he or she lives in can be decisive as to the encounters with social obstacles. Thus, disability should be considered in conjunction with the environment of different social factors. The current study aims to draw attention to the rural focus of the living space. In this context, the experiences of disabled people living in the village are tried to be understood. It aims to demonstrate how these individuals define disability from their point of view and how the "village" plays a role in their lives in terms of social disabilities. Within the framework of this aim, fieldwork was carried out along with in-depth interviews and participatory observation. It was observed that the needs of the disabled individuals are shaped according to the characteristics of the places in which they live. Thus, the access of disabled people living in the village to social rights and services is hindered. The other important result is that the individuals with disabilities are more exposed to certain situations and attitudes in the village, including social labelling such as pity, exclusion and ridicule.
Anahtar Kelime: Village disability fieldwork social prevention socio-location

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Altuntaş, N. ve Doğanay, G. (2016). Trabzon'da engelli kadın profili. KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 315-339. http://www.ktu.edu.tr/dosyalar/sbedergisi_ed0ee.pdf adresinden erişildi.
  • Arıkan, Ç. (2002). Sosyal model çerçevesinde engelliliğe yaklaşım. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 2(1), 12-21. http://www.manevisosyalhizmet.com/wp-content/uploads/2009/08/sosyal_model_ozurluler.pdf adresinden erişildi.
  • Aysan, F. ve Özben, Ş. (2007). Engelli çocuğu olan anne ve babaların yaşam kalitelerine ilişkin değişkenlerin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 1-6. https://dergipark.org.tr/en/pub/deubefd/issue/25429/268270 adresinden erişildi.
  • Atıcı, İ. (2007). Fiziksel engelliler ve kentsel mekânın kullanımı, (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. https://www.ulusaltezmerkezi.net/fiziksel-engelliler-ve-kentsel-mekanin-kullanimi/ adresinden erişildi.
  • Barnes, C. (1998). The social model of disability: A sociological phenomenon ignored by sociologists? içinde The disability reader: Social science perspectives, T. Shakespeare (Ed.), New York: Cassell Pub.
  • Booth, A. ve Worthman, A. (1998). Men in families. London: Lawrence Erlbaum Assocides Publisher.
  • Burcu, E. (2007). Türkiye'de özürlü birey olma temel sosyolojik özellikleri ve sorunları üzerine bir araştırma. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
  • Burcu, E. (2011), Türkiye’de engelli bireylere ilişkin kültürel tanımlamalar: Ankara örneği, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28(1), 37-54. https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41212/501034 adresinden erişildi.
  • Burcu, E. (2015). Engellilik sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
  • Burcu, E., Kamanlıoğlu, M., ve Şahin, B. (2006). Özürlü bireylerin eş Seçiminde yaşadıkları sorunların cinsiyete göre karşılaştırılması. Kadın/Woman 2000, 2(7), 1-30.
  • Creswell, J. (2015). Nitel araştırma yöntemleri: Beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. Ankara: Siyasal Kitabevi.
  • Çağlar, S. (2012). Engellilerin erişebilirlik hakkı ve Türkiye’de erişebilirlikleri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61(2), 541-598. doi:10.1501/Hukfak_0000001666
  • Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE). (2002). Türkiye özürlüler araştırması. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
  • Elwan, A. (1999). Poverty and disability: A survey of the literature. Social Protection Labor Markets, Pensions. Social Assistance/ The World Bank. http://documents.worldbank.org/curated/en/488521468764667300/pdf/multi-page.pdf adresinden erişildi.
  • Ergüden, D. (2008). Sosyal dışlanma açısından bedensel engelli bireylerin yaşantılarının incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. https://www.ulusaltezmerkezi.net/sosyal-dislanma-acisindan- bedensel-engelli-bireylerin-yasantilarinin-incelenmesi/ adresinden erişildi.
  • Fırat, A. (1994). Normal çocuğu olan anne babalar ile zihinsel özürlü çocuğu olan anne babaların zihinsel özüre karşı tutumları (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Fine, M. ve Asch, A. (1988). Introduction: Beyond pedestals. M. Fine ve A. Asch (der.). Women with disabilities: Essays in psychology, culture and politics, içinde (1-37) Philadephia: Temple University Press.
  • Glaser, B. ve Strauss, A. (1967). Discovery of grounded theory: Strategies for qualitative research. Chicago: Aidine.
  • Gleeson, B. (2011). Teknoloji sakatlayıcı kentin üstesinden gelebilir mi?, D. Bezmez, S. Yardımcı, Y. Şentürk (Der.). F. B. Aydar (Çev.), Sakatlık Çalışmaları, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
  • Goffman, E. (1968). Stigma: Notes on the management of spoiled identitiy: Englewood Cliffs. New Jersey: Prentice Hall.
  • Goffman, E. (1997), Selections from stigma. L. Davis (Ed.), The disability studies reader içinde (s.203-215). London: Routledge.
  • GÖZDER ve KASDER (2012). Engelli ayrımcılığı araştırması ve engelli ayrımcılığına karşı çözüm önerileri raporu, Engelli Ayrımcılığını Önleme ve Mücadele Platformu, Sabancı Vakfı, http://www.sabancivakfi.org/i/content/4854_2_Engelli_Ayrimciligi_Arastirmasi_ve_Engelli_Ayrimciligina_Karsi_Cozum_ Onerileri_Raporu.pdf adresinden erişildi.
  • Işık, İ. (1994). Mekânın politikleşmesi, politikanın mekânsallaşması. Toplum ve Bilim Dergisi, 64-65, 7-38 https://issuu.com/buyukkutuphane/docs/toplum_ve_bilim_-_say__64__65_-_199 adresinden erişildi.
  • Kahraman, F. (2010). Çalışan yoksulların haklar ironisi: Metalaştırılmış çalışanlar. Sosyal Haklar Sempozyumu. İstanbul: Petrol-İş Yayını. https://www.academia.edu/644177/%C3%87al%C4%B1%C5%9Fan_Yoksullar%C4%B1n_Haklar_%C4%B0ronisi_Metala %C5%9Ft%C4%B1r%C4%B1lm%C4%B1%C5%9F_%C3%87al%C4%B1%C5%9Fanlar adresinden erişildi.
  • Karataş, K. (2001). Engellilerin topluma kazandırılması. Ufkun Ötesi Aylık Dergi, 5(29), 10-19.
  • Karataş, K., ve Çiftçi Gökçearslan, E. (2010). Türkiye'de engelli kadın olmak: Deneyimler ve çözüm önerileri. The Journal of International Social Research Woman Studies, 3(13), 147-153. http://panel.stgm.org.tr/vera/app/var/files/k/a/karatas-kasim- ve-elifgokcearslan.pdf adresinden erişildi.
  • Kargın, T. (2001). Kırsal bölgede yaşayan işitme engelli çocuklara yönelik geliştirilen bireyselleştirilmiş aile eğitim programının etkililiğinin değerlendirilmesi. Özel Eğitim Dergisi, 3(1), 49-60. doi: 10.1501/Ozlegt_0000000056
  • Kaplan, H. ve Öztürk, M. (2004). Engelliler, kamu mekânı ve engelsiz tasarım: Kamusal iç mekânlarda irdelenmesi için bir çerçeve. Planlama Dergisi, 2, 67-74. https://www.researchgate.net/publication/238774321_Engelliler_Kamu_Mekani_ve_Engelsiz_Tasarim_Kamusal_Ic_Meka nlarda_Irdelenmesi_Icin_Bir_Cerceve adresinden erişildi.
  • Kaya, İ. (2014). Coğrafi düşüncede mekân tartışmaları. Düşünme Dergisi/ Journal of Thinking, 4, 1-13. http://posse- ible.com/uploads/dergi/30.pdf adresinden erişildi.
  • Koca, C. (2010). Engelsiz şehir planlaması bilgilendirme raporu, Dünya Engelliler Vakfı. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/9259/mod_resource/content/0/engelsiz%C5%9Fehirplanlama%20raporu.pdf adresinden erişildi.
  • Lipson, J. G. ve Rogers, J. (2000). Cultural aspects of disability. Journal of Transcultural Nursing, 11, 212-219. doi:10.1177/104365960001100308
  • Önver Şiriner, M. (2014). Yeti yitimli bireyleri sakatlayan kentsel mekânlar. Toplum ve Sosyal Hizmet, 25(2), 37-60. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tsh/issue/48463/613832 adresinden erişildi.
  • Özbulut, M. ve Sayar Özgür, Ö. (2009, Haziran ). Bir sosyal dışlanma fotoğrafı - Engelli bireylerin toplumla bütünleştirilmesine yönelik tespit, bilgilendirme ve veri tabanı oluşturma çalışması (Özveri-Malatya) projesi araştırma sonuçları. Aile ve Toplum: Eğitim, Kültür ve Araştırma Dergisi, 5(17), 59-77. https://dergipark.org.tr/tr/pub/spcd/issue/21116/227444 adresinden erişildi.
  • Özsoy, Y., Özyürek, M. ve Eripek, S. (1997). Özel eğitime giriş. Ankara: Karatepe Yayınları.
  • Pred, A. (1984). Place as historically contingent process: Structuration and the time-geography of becoming places. Annals of the Association of American Geopraphers, 74 (2), 279-297.
  • Reid, B. ve Bross, M. ( 1993). Project TRAIN: Trainig rural area interventionists to meet needs: The 1991 ACRES exemplary preservice/inservice training program award recipients, Rural Special Education Quarterly. 12(1), 3-8 doi: 10.1177/875687059301200102
  • Sağlık, A., Sağlık, E. ve Kelkit, A. (2014). Kentsel donatı elemanlarının peyzaj mimarlığı açısından irdelenmesi: Çanakkale kent merkezi örneği. 1. Uluslararası Kentsel Planlama-Mimarlık-Tasarım Kongresi içinde (ss.1023-1035). İstanbul: Kadir Has Üniversitesi Seekins, Ravesloot, Rigles, Enders, Arnold, Ipsen, . . . Asp. (2011). The future of disability and rehabilition in rural communities. Rural Futures Lab Foundation. http://lib.ncfh.org/pdfs/2k9/9240.pdf adresinden erişildi.
  • Subaşıoğlu, F. (2000). Engellilerin internete erişimi üzerine. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 40(3- 4), 203-216. http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr/index.php/dtcf/article/view/1615/1540 adresinden erişildi.
  • Sontag, J., Schact, R., Horn, R. ve Lenz, D. (1993). Parental concerns for infants and toddlers with special needs in rural vs. urban countries of Arizona, Rural Special Education Quarterly, 12 (1), 36-46. Doi: 10.1177/875687059301200107
  • Su, G. (2016). Köyde yaşayan engelli bireyler üzerine nitel bir araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden erişildi.
  • Şişman, Y., Yazıcı, B. ve Kocabaş, F. (2010). Özürlülerin çalışma yaşamına katılma gereği ve Türkiye’de bu bağlamda uygulanan sosyal politikaların genel bir değerlendirmesi, kota yönteminin uygulanmasına ilişkin bir Eskişehir örneği. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
  • Tate, D.G., Maynard, F. ve Forcheimer, M. (1993). Predictors of psychologic distress one year after spinal card injury. AM.J of Physical Medical Rehabilition, 72, 272-275. doi: 10.1097/00002060-199310000-00004
  • T24 (2012, Temmuz 3).Toplumun yüzde 70'i engelli komşu istemiyor! 2016 tarihinde T24 Haber: http://t24.com.tr/haber/toplumun-yuzde-70i-engelli-komsu-istemiyor,207663 adresinden erişildi.
  • Tekin, H. (2006). Nitel araştırma yönteminin bir veri toplama tekniği olarak derinlemesine görüşme. Sosyoloji Dergisi, 101-116. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/issue/521/4777 adresinden erişildi.
  • Thomas, C. (2011). Sakatlık kuramı: kilit fikirler, meseleler ve düşünürler. Bezmez D., Yardımcı S., Şentürk Y. Sakatlık çalışmaları (Sosyal bilimlerden bakmak) (Çev. F. Aydar) içinde (ss. 31-50). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
  • Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2010). Özürlülerin sorun ve beklentileri araştırması. Ankara: TÜİK Matbaası. https://ailevecalisma.gov.tr/media/5602/ozurlulerin-sorun-ve-beklentileri-arastirmasi-2010.pdf adresinden erişildi.
  • Uslu, A. ve Shakouri, N. (2014). Kentsel peyzajda engelli/yaşlı birey için bağımsız hareket olanağı ve evrensel tasarım kavramı, Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 14(1), 7-14. https://atif.sobiad.com/index.jsp?modul=makale- goruntule&id=AWI-Xxxqc1v2OjYA2Dl8 adresinden erişildi.
  • Yılmaz, F. ve Çakırer Özservet, Y. (2013). Yerelden engelsiz tasarım uygulamaları, Küçükçekmece Belediyesi örneği, I. Ulusal “Engellileştirilenler” Sempozyumu, Ulaşılabilir Kentler Engelsiz Mekânlar (UKEM) Hareketi, Selçuk Üniversitesi Mimarlık Bölümü, Konya, Kongre Kitabı içinde (s.150-160). Konya: Selçuk Üniversitesi. http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/handle/11352/1363?locale-attribute=en#sthash.ijbkKGyo.dpbs adresinden erişildi.
APA Su G, BURCU SAGLAM E (2020). Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği. , 96 - 115. 10.32600/huefd.623627
Chicago Su Gamze,BURCU SAGLAM ESRA Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği. (2020): 96 - 115. 10.32600/huefd.623627
MLA Su Gamze,BURCU SAGLAM ESRA Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği. , 2020, ss.96 - 115. 10.32600/huefd.623627
AMA Su G,BURCU SAGLAM E Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği. . 2020; 96 - 115. 10.32600/huefd.623627
Vancouver Su G,BURCU SAGLAM E Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği. . 2020; 96 - 115. 10.32600/huefd.623627
IEEE Su G,BURCU SAGLAM E "Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği." , ss.96 - 115, 2020. 10.32600/huefd.623627
ISNAD Su, Gamze - BURCU SAGLAM, ESRA. "Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği". (2020), 96-115. https://doi.org/10.32600/huefd.623627
APA Su G, BURCU SAGLAM E (2020). Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 37(1), 96 - 115. 10.32600/huefd.623627
Chicago Su Gamze,BURCU SAGLAM ESRA Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 37, no.1 (2020): 96 - 115. 10.32600/huefd.623627
MLA Su Gamze,BURCU SAGLAM ESRA Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol.37, no.1, 2020, ss.96 - 115. 10.32600/huefd.623627
AMA Su G,BURCU SAGLAM E Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 37(1): 96 - 115. 10.32600/huefd.623627
Vancouver Su G,BURCU SAGLAM E Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 37(1): 96 - 115. 10.32600/huefd.623627
IEEE Su G,BURCU SAGLAM E "Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği." Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 37, ss.96 - 115, 2020. 10.32600/huefd.623627
ISNAD Su, Gamze - BURCU SAGLAM, ESRA. "Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği". Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 37/1 (2020), 96-115. https://doi.org/10.32600/huefd.623627