BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I

Yıl: 2022 Cilt: 5 Sayı: 10 Sayfa Aralığı: 557 - 623 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.32953/abad.1162034 İndeks Tarihi: 24-11-2022

BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I

Öz:
Ortaçağ sonlarından itibaren Akdeniz’de seyrisefain şartları pusula ve başka aletlerin etkin kullanılmaya başlanması ile birlikte ile nisbeten daha rahat gerçekleştirilmeye başlanmış olsa da gök seyri yerine kıyı seyri ve sonbahar-kış mevsimlerinde denize açılma zorlukları devam etmekteydi. Bu şartlar altında sefer edilecek bölgenin iklim şartlarını bilmek yanında mevsimlere bağlı olarak etkin rüzgarlar ve akıntılardan haberdar olmak, liman ve kıyıların yer şekilleri hakkında bilgi sahibi olmak da önemliydi. Özellikle ticaret gemileri olası deniz kazası riskine karşı bu konuda oldukça hassa idiler. Bu konudaki bilgi ve tecrübe birikimi
Anahtar Kelime: Akdeniz Karadeniz Seyrisefain Osmanlı Denizcilik

AN UNKNOWN OTTOMAN PORTOLAN: TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR OF MEHMED REİS

Öz:
Since the 13th century, it is seen that the number of navigation charts, portolan atlases and portolan texts in the Mediterranean has increased. The Ottomans, who inherited the Mediterranean maritime tradition, started to produce new works in the field of cartography by following the Islamic geography knowledge and European geography and cartography technique and tradition since the 15th century. In the 16th century, they reached the peak of maritime cartography with Piri Reis. Kitab-ı Bahriye (Book of the Sea) by Piri Reis is an encyclopedic portolan atlas describing the entire Mediterranean. However, portolans are not just works containing maps. Various navigation guides prepared for sailors have also been expressed as portolans in the Western literature since the 13th century, although they do not contain any maps. The Portolan texts, which contain uniform, short texts consisting of navigational routes and distances between ports, have guided sailors for years. The subject of this article is a portolan text, which does not contain any maps and explains the distances between ports with their routes, in the booklet named Tuhfetü'l-Esrâr fî Tarîki'l-Bihâr, written by Mehmed Reis, an Ottoman sailor. The work consists of five chapters covering the entire Mediterranean and the Black Sea. It was used by Ottoman sailors as an alternative resource in addition to Kitâb-ı Bahriye, with the different information it provided about the Mediterranean and the additional chapter on the Black Sea. In terms of these features, Tuhfetü'l-Esrâr is a portolan booklet that has never been seen before in the Ottoman maritime literature. Here, a review of the text has been made and an edition critique has been published based on its different manuscript copies.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Mehmed Reis, Tuhfetü’l-Esrâr fî Tarîki’l-Bihâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar 4609, (Y).
  • Mehmed Reis, Tuhfetü’l-Esrâr fî Tarîki’l-Bihâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi 3782/35, (E).
  • Mehmed Reis, Tuhfetü’l-Esrâr fî Tarîki’l-Bihâr, Oxford Üniversitesi Bodleian Kütüphanesi, Pococke 15, (O).
  • Mehmed Reis, Tuhfetü’l-Esrâr fî Tarîki’l-Bihâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih 5427/54, (F).
  • Mehmed Reis, Tuhfetü’l-Esrâr fî Tarîki’l-Bihâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Muğlalı Hoca Mustafa Efendi 114/4, (M).
  • Mehmed Reis, Tuhfetü’l-Esrâr fî Tarîki’l-Bihâr, Nuruosmaniye Kütüphanesi, 2997/2, (N).
  • Mehmed Reis, Tuhfetü’l-Esrâr fî Tarîki’l-Bihâr, Londra Üniversitesi School of Oriental and African Studies (SOAS) Kütüphanesi, Ms. 381289, (S).
  • Mehmed Reis, Tuhfetü’l-Esrâr fî Tarîki’l-Bihâr, Bologna Üniversitesi Kütüphanesi, Ms. 3612/3, (B).
  • Mehmed Reis, Tuhfetü’l-Esrâr fî Tarîki’l-Bihâr, Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsrev Paşa 272/2, (H).
  • Mehmed Reis, Tuhfetü’l-Esrâr fî Tarîki’l-Bihâr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 4328/1, (TY).
  • Mehmed Reis, Tuhfetü’l-Esrâr fî Tarîki’l-Bihâr, Nuruosmaniye Kütüphanesi, 2990, (N90).
  • Piri Reis, Kitâb-ı Bahriye, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya 2612.
  • Piri Reis, Kitâb-ı Bahriye, Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya 3161.
  • Piri Reis, Kitâb-ı Bahriye, Hüsrev Paşa 272.
  • A.{DVNSMHM.d., 8, 125/1431, (14.R.978/ 15 Eylül 1570).
  • A.{DVNSMHM.d., 12, 541-542/1034, (25.L.979/11.3.1572).
  • A.{DVNSMHM.d., 14/1, 71/87, (1.S.979/25.06.1571).
  • A.DVN.MHM.d., 182, 1/C, Gurre-i C. 1198 (22 Nisan-1 Mayıs 1784).
  • XIV-XVII. Yüzyıl Portolan ve Deniz Haritaları: İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi ve Venedik Correr Müzesi Koleksiyon, İstanbul: İtalya Kültür Merkezi, [ty].
  • Pîrî Reis’ten Önce ve Sonra: Topkapı Sarayı’nda Haritalar = Before and After Pîrî Reis: Maps at Topkapı Palace, Ankara: Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü, 2013.
  • AK Mahmut, “Osmanlı Coğrafya Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), II/4, (2004), s. 163-211.
  • AK Mahmut, Seydî Ali Reis ve Kitab-ı Muhit’i, İstanbul: Titiz yay., 2011.
  • ANSARİ A. S. Bazmee, “Feyzî-i Hindî”, DİA., c. XII, İstanbul 1995, s. 524-525.
  • Aşık Mehmed, Menazırü’l-Avalim, c. II, (haz. Mahmut Ak) Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007.
  • BOSTAN İdris, “Kanuni ve Akdeniz Siyaseti 1530-1550”, Muhteşem Süleyman, (edt. Ö. Kumrular), İstanbul: Kitap yay., 2007, s. 25-44.
  • BOSTAN İdris, “Kıbrıs Seferi Günlüğü ve Osmanlı Donanmasının Sefer Güzergâhı”, Osmanlı Akdenizi, İstanbul: Küre yay., 2017, s. 213-238.
  • BOSTAN İdris, “Pîrî Reis” DİA., c. XIV, İstanbul 2007, s. 283-285.
  • BOSTAN İdris, “Keşifler Çağının Osmanlı Denizcisi: Pîrî Reis ve ‘Yeni Dünya’ Haritası”, Pîrî Reis’ten Önce ve Sonra: Topkapı Sarayı’nda Haritalar = Before and After Pîrî Reis: Maps at Topkapı Palace, Ankara: Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü, 2013., s. 10-16.
  • BRICE William C., Colin Imber, Richard Lorch, The Aegean Sea-chart of Mehmed Reis Ibn Menemenli A. D. 1590/1, Manchester: The University of Manchester, 1977.
  • CAMPELL Tony, “Portolan Charts from the Late Thirteenth Century to 1500”, The History of Cartography, vol. 1: Cartography in Prehistoric, Ancient and Medieval Europe and the Mediterranean, ed. J. B. Harley and David Woodward Chicago-London: The University of Chicago Press, 1987, s. 371-463.
  • CAMPELL Tony, “Portolan Charts from the Late Thirteenth Century to 1500, Additions, Corrections, Updates”, https://www.maphistory.info/portolanchapter.html#ancient, (11.06.2022).
  • CAMPELL Tony, “Census of Pre-Sixteenth Century Portolan Charts”, Imago Mundi, 38 (1986): s. 67-94.
  • CASSOLA Arnold, İdris Bostan, Thomas Scheben, The 1565 Ottoman Malta Campaign Register, San Gwann: Publishers Enterprises Group (PEG), 1999.
  • DANIŞ İlhami, “Başlangıcından XVI. Yüzyıl Sonuna Kadar Türk İslâm Coğrafyacılığı (Ekoller, İsimler ve Eserler)”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), XVII/33, (2019), s. 9-40.
  • DANIŞAN POLAT Gaye, “16. Yüzyılda Osmanlılarda Deniz Astronomisi ve Astronomi Aletleri”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sos. Bil. Enst. Bilim Tarihi Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2016.
  • DEMİRBAŞ Yağmur, “Osmanlı Deniz Ümerâsı (15. ve 16. Yüzyıllar)”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2022.
  • EMİRALİOĞLU Pınar, Geographical Knowledge and Imperial Culture in The Early Modern Ottoman Empire, Surrey: Ashgate, 2014.
  • FALCHETTA Piero, “The Portolan of Michael of Rhodes”, The Book of Michael of Rhodes: A Fifteenth-Century Maritime Manuscript, vol. III (Studies), (edt. Pamela О. Long), Cambridge and London: The MIT Press, 2009, s. 193-210.
  • FREDERIKS Martha, “Alvise da Ca’da Mosto”, Christian Muslim Relations: A Bibliographical History, (ed. David Thomas & Alex Mallett; with Juan Pedro Monferrer-Sala ... [et al.]), vol. 5 (1350-1500), Leiden-Boston: Brill 2013, s. 496-502.
  • HOLT P. M., “Edward Pococke (1604-91): The First Laudian Professor of Arabic at Oxford”, http://oxoniensia.org/volumes/1991/holt.pdf, (05.06.2020).
  • JACOBY David, “An Unpublished Medieval Portolan of the Mediterranean in Minneapolis”, Shipping, Trade and Crusade in the Medieval Mediterranean: Studies in Honour of John Pryor, (edt. Ruthy Gertwagen, Elizabeth Jeffreys), London-New York: Routledge, 2016, s. 65-83.
  • KARAGÖZ Rıza, “Canik’in İdari Yapısı ve İdarecileri”, İlk Çağdan Cumhuriyet’e Canik, edt. Cevdet Yılmaz, Samsun: Canik Belediyesi yay, 2011, s. 119-162.
  • KIEL Michale, “Varna”, DİA., c. XLII, İstanbul: 2012, s. 524-527.
  • KORKUT Şenol, “Pococke, Edward”, DİA., c. XXXIV, İstanbul 2007, s. 305.
  • LOUPIS Dimitris, “Ottoman Adaptations of Early Italian Isolaria”, Journal of The International Map Collectors’ Society (IMCOS), vol. 80, (London 2000), s. 15-23.
  • LOUPIS Dimitris, “An Unpublished Anonymous Ottoman Portolan Text that Ignores Pīrī Re’īs”, CIÉPO XIV. Sempozyumu Bildirileri, 18-22 Eylül 2000, Çeşme, (Yay. haz. Tuncer Baykara), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2004, s. 453-463.
  • LOUPIS Dimitris, “Diffusion of Skill in The Mediterranean World Ottoman Navigational Technology during the 16th Century Seen Through Sailing-Directions Manuals”, Bilkent Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2004.
  • Müstakimzâde [Süleyman Sa'deddin Efendi], Tuhfe-i Hattâtîn, (haz. Mustafa Koç), İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
  • NICOLAI Roel, “The Relationship between Portolans and Portolan Charts”, The Enigma of the Origin of Portolan Charts: A Geodetic Analysis of the Hypothesis of a Medieval Origin, Leiden-Boston: Brill 2016, sf. 201-284.
  • ÖZ Mehmet, “Tahrir Defterlerine Göre Canik Sancağında Nüfus (1455-1643)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, VI/1 (1994), s. 173-209.
  • ÖZBEY Muhammet Talha, “Venedik’te Bir Denizci: Rodoslu Michael ve Eseri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, c. 29/2020, s. 265-282.
  • ÖZDEMİR Kemal, Osmanlı Deniz Haritaları Ali Macar Reis Atlası, İstanbul 1992.
  • PROYR John H., Akdeniz’de Coğrafya, Teknoloji ve Savaş Araplar, Bizanslılar, Batılılar ve Türkler, çev. Füsun Tayanç-Tunç Tayanç, İstanbul: Kitap yay. 2004.
  • REDHOUSE James W., A Turkish and English Lexicon Shewing in English The Significations of The Turkish Terms, Constantinople 1890.
  • SANUDO Marino Torsello, The Book of the Secrets of the Faithful of The Cross, Liber Secretorum Fidelium Crucis, (trans. Peter Lock), Ashgate 2011.
  • SARICAOĞLU Fikret, “Kitâb-ı Bahriyye”, DİA., c. XXVI, İstanbul 2002, s. 72-75
  • SARICAOĞLU Fikret, “Osmanlı Harita ve Coğrayfa Eserlerine göre Ege Adaları” Haritalar ve Coğrayfa Eserlerine göre Ege Denizi ve Ege Adaları, (edt. İ. Bostan-A. Kurumahmut), Ankara: Stratejik Araştırma ve Etüdler Milli Komitesi, 2001.
  • SARICAOĞLU Fikret, Piri Reis’in Dünya Haritası 1513/The World Map of Piri Reis 1513, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2014.
  • SARICAOĞLU Fikret, “Harita”, DİA., c. XVI, İstanbul 1997, s. 210-216.
  • SARICAOĞLU Fikret, “Osmanlı Deniz Harita ve Coğrafyaları”, Pîrî Reis’den Örfi Paşa’ya Osmanlı Tarihî Haritaları ve Tarihî Coğrafya Eserleri, İstanbul: Çamlıca Basın yay., 2015, s. 53-72.
  • SOUCEK Svat, “Islamic Charting in the Mediterranean”, The History of Cartography, Volume 2, Book 1: Cartography in the Traditional Islamic and South Asian Societies, edt. J. B. Harley and David Woodward, Chicago-London: The University of Chicago Press, 1992, s. 263-292.
  • Şemseddin Sâmî, Kāmûs-ı Türkî, Dersaâdet: İkdâm Matbaası, 1317.
  • The Book of Michael of Rhodes, A Fifteenth-Century Maritime Manuscript, (ed. Pamela О. Long, Davin Mcgee, and Alan M. Stahl) vol. II, (Transcription and Translation ed. Alan M. Stahl; transcription: Franco Rossi, translation: Alan M. Stahl), Cambridge and London: The MIT Press, 2009.
  • The Book of Michael of Rhodes: A Fifteenth-Century Maritime Manuscript, vol. III (Studies), (edt. Pamela О. Long), Cambridge and London: The MIT Press, 2009.
  • Tunuslu Hacı Ahmed, Dünya Haritası ve Coğrafya Risalesi, haz. Nazan Karakaş Özür, Konya: Çizgi Kitabevi, 2019.
  • TWELLS Leonard, The Lives of Dr. Edward Pocock the Celebrated Orientalist, vol I, London: R. & B. Gilbert pub., 1816.
  • ÜSTÜNER Ahmet, “Avrupa Coğrafyacılığının Osmanlı Dünyasına İntikali: Tercüme Eserler”, İslamda Medeniyet Bilimleri Tarihi, c. II, edt. Recep Şentürk, İstanbul: İHÜ yay., 2021, s. 91-121.
  • ÜSTÜNER Ahmet, “Klasik Çağ Sonrası Osmanlı Coğrafya Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), XVII/33, (2019), s. 41-104.
  • https://www.ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/ (10.06.2022).
APA Türkhan M (2022). BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I. , 557 - 623. 10.32953/abad.1162034
Chicago Türkhan M. Sait BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I. (2022): 557 - 623. 10.32953/abad.1162034
MLA Türkhan M. Sait BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I. , 2022, ss.557 - 623. 10.32953/abad.1162034
AMA Türkhan M BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I. . 2022; 557 - 623. 10.32953/abad.1162034
Vancouver Türkhan M BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I. . 2022; 557 - 623. 10.32953/abad.1162034
IEEE Türkhan M "BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I." , ss.557 - 623, 2022. 10.32953/abad.1162034
ISNAD Türkhan, M. Sait. "BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I". (2022), 557-623. https://doi.org/10.32953/abad.1162034
APA Türkhan M (2022). BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 5(10), 557 - 623. 10.32953/abad.1162034
Chicago Türkhan M. Sait BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi 5, no.10 (2022): 557 - 623. 10.32953/abad.1162034
MLA Türkhan M. Sait BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, vol.5, no.10, 2022, ss.557 - 623. 10.32953/abad.1162034
AMA Türkhan M BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi. 2022; 5(10): 557 - 623. 10.32953/abad.1162034
Vancouver Türkhan M BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I. Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi. 2022; 5(10): 557 - 623. 10.32953/abad.1162034
IEEE Türkhan M "BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I." Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 5, ss.557 - 623, 2022. 10.32953/abad.1162034
ISNAD Türkhan, M. Sait. "BİLİNMEYEN BİR OSMANLI PORTOLANI: MEHMED REİS’İN TUHFETÜ’L-ESRÂR FÎ TARÎKİ’L-BİHÂR’I". Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi 5/10 (2022), 557-623. https://doi.org/10.32953/abad.1162034