DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI

KOCAİSPİR, AHMET; PARLITI, UMUT

doi:10.29029/busbed.1114829

DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI

Umut PARLITI, (Atatürk Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Erzurum, Türkiye)

Ahmet KOCAİSPİR (Iğdır Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Iğdır, Türkiye)

Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi

37 5

Yıl: 2022 Cilt: Sayı: 24 Sayfa Aralığı: 448 - 461 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.29029/busbed.1114829 İndeks Tarihi: 07-11-2022

DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI

Öz:

MÖ 2. Binyıl başlarında Doğu Anadolu Bölgesi’nin yüksek yaylaları olarak tabir edebileceğimiz Transkafkasya ve Kuzeybatı İran sınırımızda kurgan olarak tanımlanan yığma mezar geleneği ortaya çıkmıştır. Bu mezarların ortaya çıkış süreciyle parallel yerleşimlerin çoğu son bulmuştur. Böylesi bir yeniliğin sebepleri arasında politik nedenler ön görüldüğü gibi iklimsel dalgalanmalar sonucu halkların düzlükleri terkederek hayvancılığa başladığı da iddia edilmektedir. Biz bu makalede teorik çatıda görüşleri bir araya getirdikten sonra çıkan sonuçları iklim, insan, çevre, göç ekseninde okuyucuyla paylaşıyoruz.

Anahtar Kelime:

THE PROBLEMATIQUE OF THE PEOPLES OF KURGAN CULTURE AND KURGAN-TYPE TOMBS EMERGED IN THE EARLY SECOND MILLENNIUM BC IN EASTERN ANATOLIA

Öz:

In the beginning of the 2nd millennium BC, the tradition of burial mounds defined as kurgan tombs emerged on the frontiers of Transcaucasia and Northwest Iran, known as the plateaus of the Eastern Anatolia Region. Contrary to the emergence of these tombs, most of the settlements in the region vanished. Political motivations may be the reason for such a change, or as claimed, people may have left the plains and started animal husbandry due to climate instabilities. Accordingly, this paper seeks to bring together these views in a theoretical framework and discuss them in light of climate, people, environment, and migration

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Abramishvili, M. (2006). In search of the origins of metallurgy – An overview of South Caucasian Evidence. Von Majkop bis Trialeti Gewinnung und Verbreitung von Metallen und Obsidian in Kaukasien im 4.–2. Jt. v. Chr., Beitrage des Internationalen Symposiums in Berlin, 167-178.
Aydın Tavukçu, Z., & Avli, A. (2021). Neapolis Nekropolü’nden Bir Grup Altın Epistomion. Anadolu Arkeolojisiyle Harmanlanmış Bir Ömür, Mehmet Karaosmanoğlu’na Armağan, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 67-90.
Bingöl, A. (2016a). 2014 Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları. 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, İsmail Aygül Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti, 131-144.
Bingöl, A. (2016b). Kars ve Çevresinde Karaz Yerleşimleri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 487-502.
Bingöl, A. (2016c). Ziyaret Tepe Kalesi ve Nekropolisi’nden Küçük Arkeolojik Buluntular. Seleucia VI, 287-300.
Blek, V. B. (1973). Nekotorie Pomiatniki Iskustvo Zakavkazya Epohi Razvitoy Bronzi. SNV, 15, Akademi Nauk Yayınları, Moskova, 282-287.
Cullen, H.M., deMenocal, P.B., Hemming, S., Hemming, G., Brown, F.H., Guilderson, T., & Sirocko, F. (2000). Climate Change and the Collapse of the Akkadian Empire: Evidence from the Deep Sea. Geology 28(4), 379-382.
Djaparitze, O. M. (1964). Arheologicheskie Raskopki v Trialeti v 1959-1962 g.g. S. A., 2, Akademi Nauk Yayınları, 102-121.
Djaparitze, O. M. (1994). Trialetskaya Kultura. Epokha Bronzy Kavkaza i Sredney Azii. Rannyaya i Srednyaya Bronza Kavkaza, Kushnareva, K.Kh. Markovin, V.I. (Eds.) Akademi Nauk Yayınları, 75-92.
Erinç, S. (1993). Türkiye Fiziki Coğrafyasının Anaçizgileri. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 10, 1-10.
Issar, A.S., & Zohar, M. (2007). Climate Change-Environment and History of the Near East 2nd Edition, Springer- Verlag Berlin Heidelberg.
Işıklı, M. (2010). Erzurum Bölgesinin Arkeolojik Geçmişinin Ana Hatları. Işıklı, M., Mutlugün, E., & Artu, M. (Eds.). Geçmişten Geleceğe Armağan, Arkeolojik, Kültürel ve Estetik Yansımalar, Erzurum, 22-30.
Işıklı, M., & Yardımcıel, A. (2015). Arkeoloji Ortak Paydasında Doğu Anadolu ve Güney Kafkasya Kültür Bölgeleri. Yeni Türkiye, Kafkaslar Özel Sayısı 21/72 (2), Ankara, 37-41.
Karageci, M., & Özgül, O. (2019). Kromlekli yapılara Kars’tan bir örnek: Baykara Mezarlığı. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüüsü Dergisi 24, 803-818.
Kocaispir, A., & Yücel, Ç. (2022). The Problem of Associating Elaziğ Korucutepe Elite Burial Chambers with Kurgan Tombs. Phaselis VIII, 97-107.
Köroğlu, K. (1997). 1995 Yılı Artvin-Ardahan İlleri Yüzey Araştırması. XIV. Araştırma Sonuçları Toplantısı I, Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara, 369-395.
Kuftin, B.A. (1941). Arheolgicheskie Raskopki v Trialeti I, Akademi Nauk Yayınları, Tiflis.
Kushnareva, K. Kh. (1983). K Probleme Vdeleniya Arkheologicheskih Kul'tur Perioda Sredney Bronzy na Yuzhnom Kavkaze. KSİA 176, Akademi Nauk Yayınları, Moskova, 9-15.
Kushnareva, K.Kh. (1993). Eeshe Raz o Nekotorykh Aspektakh Trialetskoy Kultury. KSİA 209, Akademi Nauk Yayınları, Moskova, 89-101.
Kushnareva, K. Kh. (1994). Pomiatniki Trialetskoy Kulturi na Territorii yujnogo Zakavkazya, Epokha Bronzy Kavkaza i Sredney Azii. Rannyaya i Srednyaya Bronza Kavkaza, Kushnareva, K. Kh. & Markovin, V. I. (Eds.). Akademi Nauk Yayınları, Moskova, 93-117.
Kushnareva, K. Kh. (1997). Ranniye Kompleksnyye Obshchestva Yuzhnogo Kavkaza, Drevnie Obshestvo Kavkaza v Epohu Poleometala, Akademi Nauk Yayınları, St. Petersburg, 11-43
Kuzucuoğlu, C. (2007). Climatic and Environmental Trends during the Third Millennium B.C. in Upper Mesopotamia. Sociétés Humaines et Changement Climatique à la fin du Troisième Millénaire: une Crise a-t-elle eu lieu en Haute Mésopotamie? Actes du Colloque de Lyon, Varia Anatolica, 19, Istanbul: Institut Français d'Études Anatoliennes-Georges Dumézil, 459-480.
Melikishvili, G., & Lordkipanidze, O. (1989) Ocherki istorii Gruzii. Tom 1. Melikishvili, G. & Lordkipanidze, O. (Eds.). Metzniereba Yayınları, Tiflis.
Messager, E., Belmecheri, S., von Grafenstein, U., Nomade, S., Ollivier, V., Voinchet, P., Puaud, S., Courtin- Nomade, A., Guillou, H., Mgeladze, A., Dumoulin, J.P., Mazuy, A., & Lordkipanidze, D. (2013). Late Quaternary record of the vegetation and catchment-related changes from Lake Paravani (Javakheti, South Caucasus). Quaternary Science Reviews 77, 125-140.
Narimanishvili, G. (2002). Novie Arheologicheskie Otkritie v Trialeti. IFJ, 3(161). Akademi Nauk Yayınları, 197- 205.
Nicoll, K., & Küçükuysal, C. (2013). Emerging Multi-proxy Records of Late Quaternary Palaeoclimate Dynamics in Turkey and the Surrounding Region. Turkish Journal of Earth Sciences 22, 126-142.
Özdemir, H., Konyar, E., Ayman, İ., & Avcı, C. (2013). Holosendeki Van Gölü Seviye Değişimleri ile Arkeolojik Bulguların Karşılaştırılması. International Journal of Human Sciences 10(1), 959-992.
Özfırat, A. (1994). M.Ö. II. Binyıl Doğu Anadolu Boyalı Seramik Kültürleri Üzerine Araştırmalar. XI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi, 359-377.
Özfırat, A. (2001a). Doğu Anadolu Yayla Kültürleri. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Özfırat, A. (2001b). Research on the Cultures of East Anatolia in the 2ᶯ ͩ Millennium BC. Belli, O. (Ed.). Istanbul University's Contributions to Archaeology in Turkey (1932-2000), FSF Matbaacılık ve Reklam Hizmetleri, 326-330.
Özfırat, A. (2001c). Erste Betrachtungen zum Ostanatolischen Hochland im 2. Jt. v. Chr. Sonderdruck aus Istanbuler Mitteilungen, Band 51, 27-60.
Özfırat, A. (2003). Doğu Anadolu Yüksek Yaylası'nda MÖ 2. Binyıl Kurganları. Belleten LXVI (246) Türk Tarih Kurumu Basımevi, 343-356.
Özfırat, A. (2005). Transhumance on the Eastern Anatolian High Plateau in the 2ᶯ ͩ mill. B.C. Archäologische Mitteilungen Aus Iran und Turan, Band 37, 139-152.
Özfırat, A. (2006a). The Middle Bronze Age Settlement Pattern of the Eastern Anatolian High Plateu in Light of New Evidence. Peterson, D.L., Popova, LM., Smith, A.T., Colloquia Pontica, Vol. 13, Beyond the Steppe and the Sown Preceedings of the 2002 University of Chicago Conference on Eurasian Archaeology, Leiden, Boston, 160-171.
Özfırat, A. (2006b). Pre-Classical Survey in Eastern Turkey, Fifth Preliminary Report, Van Lake Basin and MT. Ağrı Region. Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici, Vol. XLVIII, 177-207.
Özfırat, A. (2007). Van, Ağrı ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırması, 2005. 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1, Kültür ve Turizm Bakanlığı Basımevi, 143-162.
Özfırat, A. (2009a). Van Gölü Havzası Yüzey Araştırması: Patnos Ovası Demir Çağ Yerleşimleri. Altan Çilingiroğlu'na Armağan Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı'na Adanmış Bir Hayat, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 455-478.
Özfırat, A. (2009b). Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazıları. Belleten LXXIII (268), 635-644.
Özfırat, A. (2009c). Bozkurt Kurgan Mezarlığı 2007 Yılı Kazısı. 30. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, 369-384.
Özfırat, A. (2010a). Archaeological Investigations in the Mt. Ağrı Region: Bronze an Iron Ages. Proceedings of the 6ͭ ͪ International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East vol. 2, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, 526-538.
Özfırat, A. (2010b). Bozkurt Kurgan Mezarlığı, Yerleşik Kültür Geleneğinin Sonu Kurganlar. Aktüel Arkeoloji 15, 42-43.
Özfırat, A. (2012a). Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazısı, 2009-2010. 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, İsmail Aygül Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti., 533-551.
Özfırat, A. (2012b). Earlier Settlements of Bozkurt Kurgan Cemetery: From Chalcolithic to Middle Bronze Age. Azerbaycan'ın Erken Ekincilik Dövrü Abideleri, Azerbaycan Milli Elmlar Akademiyası, Arxeologiya ve Etnoqrafiya İnstitutu, 113-127.
Özfırat, A. (2014a). Bozkurt Kurgan Mezarlığından Ayrışık Bir Kap. Armağan Erkanal'a Armağan Anadolu Kültürlerine Bir Bakış, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 319-326.
Özfırat, A. (2014b). Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazısı (2007-2013). 36. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, İsmail Aygül Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti, 209-226.
Özfırat, A. (2014c). Ağrı Dağı ve Van Gölü Havzası Yüzey Araştırması (Muş, Bitlis, Van, Ağrı, Iğdır İlleri ve İlçeleri). Mustafa Kemal Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Kazı ve Araştırmaları, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları No: 51, 17-43.
Özfırat, A., & Coşkun, N. (2014). Bozkurt Kurgan Mezarlığı Kazısı, 2012. 35. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Basımevi, 146-158.
Özfırat, A., & Marro, C. (2005). 2003 Yılı Van, Ağrı ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırması. 22. Araştırma Sonuçları Toplantısı2, Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi, Ankara, 229-316.
Parlıtı, U., & Yücel, U. (2019). Anadolu Prehistoryasında İnsan Kurbanı ve Mitolojik Hikayelere Yansıması.
Akkın, İ.O., Vargün, B., Seferoğlu, T. (Eds.). International Symposium on Mythology I, Pharmakon, 920-938.
Parlıtı, U., & Yücel, Ç. (2020). Chamber Tombs in Anatolia Between the Beginning of 3000 BC and the Beginning of 2000 BC and Their Implications in Regional Communication. Atatürk University Journal of Faculty of Letters, 64, 221-241.
Parlıtı, U., Öncel, K., & Yücel, Ç. (2021). Kura-Aras Kültürel Yayılımının Kuzeybatısında Körkuyular Mezarlığı. Anadolu Arkeolojisiyle Harmanlanmış Bir Ömür Mehmet Karaosmanoğlu’na Armağan. Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 625-648.
Patacı, S. (2015). Transkafkasya Arkeolojisi Kapsamında Ardahan. Yeni Türkiye, Kafkaslar Özel Sayısı, 21/72 (2), 56-90.
Riehl, S., Pustovoytov, K.E., Weippert, H., Klett, S., & Hole, F. (2014). Drought Stress Variability in Ancient Near Eastern Agricultural Systems Evidenced by δ13C in Barley Grain. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (PNAS) 111(34), 12348-12353.
Roberts, N., Eastwood, W.J., Kuzucuoğlu, C., Fiorentino, G., & Caracuta, V. (2011). Climatic, Vegetation and Cultural Change in the Eastern Mediterranean during the Mid-Holocene Environmental Transition, The Holocene, 21(1), 147-162.
Sagona, A., & Zimansky, P. (2009). Ancient Turkey, Routledge World Archaeology, Routledge.
Sevin, V. (2004). Son Tunç/Erken Demir Çağı Van Bölgesi Kronolojisi, Kökeni Aranan Bir Devlet: Urartu. Belleten LXVIII(252), 355-386.
Tiryaki, S. (2017). Bilimsel Faaliyetlerin Kökeni ve Eski Çağ’da Bilim. International Journal of Human Sciences 14/3, 2453-2471.
Tiryaki, S. (2017). Başlangıcından Orta Demir Çağına Kadar Dağlık Doğu Anadolu’nun Sosyo-Ekonomik Yapısı. Journal of History School XXXVII, 621-661.
Yardımcıel, A. (2015). Güney Kafkasya’da Kurgan Kültürü (Yığma Taş Mezarlar). Yeni Türkiye, Kafkaslar Özel Sayısı 21/72(2), 42-55.
Yardımcıel, A., Özdemir, M.A., & Işıklı, M. (2018). A Survey Project on the Borderlands of Turkey-Armenia- Nakhchivan-Northwestern Iran. Anderson, W. (Ed.). Landscapes Archaeology in Southern Caucasia, Orea 8, Budapeşte, 67-81.
Yücel, Ç. (2017). Malatya Tümülüsleri Hakkında Bir Değerlendirme. Inonu University International Journal of Social Sciences 6/1, 161-174.
Yücel, Ç. (2021). Tarih Öncesi ve Eskiçağ’da Anadolu’da Gerçekleştirilen Ritüellere Dair Örnekler. Elyiğit, U. (Ed.). Anadolu Coğrafyasında Görülen Arkeolojik, Sanatsal ve Kültürel Faaliyetler, Eğitim Yayınevi, 1-63.
Yükmen Edens, B (2003). Megalit Anıtlar Açısından Akçakale Adası Üzerine Bir Değerlendirme. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 3, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Basımevi, 73-78.

APA	PARLITI U, KOCAİSPİR A (2022). DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI. , 448 - 461. 10.29029/busbed.1114829
Chicago	PARLITI UMUT,KOCAİSPİR AHMET DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI. (2022): 448 - 461. 10.29029/busbed.1114829
MLA	PARLITI UMUT,KOCAİSPİR AHMET DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI. , 2022, ss.448 - 461. 10.29029/busbed.1114829
AMA	PARLITI U,KOCAİSPİR A DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI. . 2022; 448 - 461. 10.29029/busbed.1114829
Vancouver	PARLITI U,KOCAİSPİR A DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI. . 2022; 448 - 461. 10.29029/busbed.1114829
IEEE	PARLITI U,KOCAİSPİR A "DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI." , ss.448 - 461, 2022. 10.29029/busbed.1114829
ISNAD	PARLITI, UMUT - KOCAİSPİR, AHMET. "DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI". (2022), 448-461. https://doi.org/10.29029/busbed.1114829

APA	PARLITI U, KOCAİSPİR A (2022). DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (24), 448 - 461. 10.29029/busbed.1114829
Chicago	PARLITI UMUT,KOCAİSPİR AHMET DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , no.24 (2022): 448 - 461. 10.29029/busbed.1114829
MLA	PARLITI UMUT,KOCAİSPİR AHMET DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, vol., no.24, 2022, ss.448 - 461. 10.29029/busbed.1114829
AMA	PARLITI U,KOCAİSPİR A DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2022; (24): 448 - 461. 10.29029/busbed.1114829
Vancouver	PARLITI U,KOCAİSPİR A DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2022; (24): 448 - 461. 10.29029/busbed.1114829
IEEE	PARLITI U,KOCAİSPİR A "DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI." Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, , ss.448 - 461, 2022. 10.29029/busbed.1114829
ISNAD	PARLITI, UMUT - KOCAİSPİR, AHMET. "DOĞU ANADOLU’DA MÖ 2. BİNYIL BAŞINDA ORTAYA ÇIKAN KURGAN MEZARLAR VE KURGAN HALKLAR SORUNSALI". Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24 (2022), 448-461. https://doi.org/10.29029/busbed.1114829