Yıl: 2021 Cilt: 0 Sayı: 55 Sayfa Aralığı: 189 - 212 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.29288/ilted.887869 İndeks Tarihi: 06-01-2023

Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları

Öz:
Memlükler döneminin büyük tarihçilerinden kabul edilen Makrîzî, Ehl-i beyt ve Hz. Ali evladı ta- raftarlığının yanı sıra Arap asabiyesine düşkünlüğü ve muhalif tavrıyla da tanınmaktadır. Tarihin çeşitli alanlarında eserler kaleme alan Makrîzî, bunlar arasında yer alan Kitâbü’s-Sülûk’te Abbâsî Devleti’ni de ana hatlarıyla ele almıştır. Onun buradaki tespit ve yorumları, bu devletin tarihine dair farklı bir bakışı da yansıttığından ele alınmaya değerdir. Zira Makrîzî, Abbâsî Devleti yıkıldıktan sonra bu hanedana mensup bazı kişilerin Mısır’a getirtilerek halife ilan edildiği ve toplumla ulemanın onlara büyük hürmet ve teveccüh gösterdiği bir vasatta umumun görüşlerinin dışına çıkarak Abbâsîler’i tenkit etme cesaretini gösteren ilginç bir tarihçidir. Bu çalışmada, öncelikle Makrîzî’nin hayatı, kişiliği ve tarihçiliğine temas edilmiştir. Ulema ailesine mensup olması, aldığı iyi eğitim ve tarihçilik konusundaki müktesebatı özellikle vurgulanmıştır. Yine çalışmaya konu edilen kısmın yer aldığı Kitâbü’s-Sülûk de ana hatlarıyla tanıtılmıştır. Ardından eserin Abbâsîlerle ilgili kısmı ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiş ve müellifin diğer risale ve biyografi eserlerinde verdiği malumatla zenginleştirilmiştir.
Anahtar Kelime: İslam Tarihi Abbâsîler Makrîzî Kitâbü’s-Sülûk Asabiyet Ehl-i Beyt

The Dissident Historian of the Mamluk Period, Maḳrīzī and His Criticism and Comments on the Abbasid State in His Work Named al-Sulûk

Öz:
Ma rīzī, who is considered one of the great historians of the Mamluk period, is known for his sup- port for siyeru as well as his adherence to the Arab asabiyya and for his dissident attitude. Ma rīzī, who wrote works in various fields of history, also discussed the Abbasid State in Kitâb al-Sulûk, which is among them, with its main lines. His findings and comments here are worth considering as they reflect a different view of the history of this state. Because Ma rīzī is an interesting historian who dared to criti- cize the Abbasids by going beyond the views of the general public in a medium where some members of this dynasty were brought to Egypt and declared as caliphs after the Abbasid State was destroyed and the society and the ulama(scholars) showed great respect and kindness to them. Therefore, Ma rīzī, who is the founder of the Egyptian historiography school and a knowledgeable historian, as well as these fea- tures, his brave attitude and opposing attitude make it important to reveal his determinations and evaluations about the Abbasid history. In this study, first of all, Ma rīzī, his personality and his histori- ography were discussed. Particular emphasis was placed on the fact that he was a member of the Ulama family, his good education and his vast knowledge on historiography. Again, the work of Ma rīzī, Kitâb al-Sulûk, which includes the part of the study, was introduced in its main lines. After these, the part of the work in question was evaluated in detail and enriched with the information given by the author in other treatises and biography works of him.
Anahtar Kelime: Islamic History Abbasid Ma rīzī Kitāb al-Sulūk Asabiyah Ahl al-Bayt

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Âşûr, Saîd A.. el-Müctema‘u’l-Mısrî fî ‘asri Selâtîni’l-Memâlîk. Kahire: Dârü’n- Nehdati'l-Arabiyye, 1992.
  • Ayaz, Fatih Yahya. “Memlûkler Zamanında Halifenin Siyasî Hâkimiyeti Nasıl De- ğişti?”. Derin Tarih (Hilâfet Özel Sayısı) 17 (2021), 50-55.
  • Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler’de Tarih ve Tarihçiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
  • Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed. İ dü’l-cümân fî târî i ehli’z-zamân. nşr. Abdürrâzık et-Tantâvî el-Karmût. Kahire: ez-Zehra li’l-İ’lami’l-Arabî, 1989.
  • Baybars el-Mansûrî, Rükneddin. Zübdetü’l-fikre fî târî i’l-hicre. nşr. Donald S. Richards. Beyrut: Das Arabische Buch, 1998.
  • Bozkurt, Nahide. “Hâdî-İlelhak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/16- 17. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • Bozkurt, Nahide. “Mehdî-Billâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/377-379. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
  • Cengiz, Osman. Makrîzî’nin İmtâu’l-Esmâ İsimli Eseri. İstanbul: Marmara Üniver- sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
  • Cheikh, Nadia Maria. “The Qahramâna in the Abbasid Court: Position and Functions”. Studia Islamica 97 (2003), 41-55.
  • Cobb, Paul M.. “Al-Maqrîzî, Hashimism, and the Early Caliphates”. Mamluk Studies Review 7/2 (2003), 69-81.
  • İbn Abdüzzâhir, Ebü’l-Fazl Muhyiddin Abdullah. er-Ravżü’z-zâhir fî sîreti’l- Meliki’ - âhir. nşr. Abdülaziz el-Huveytır. Riyad: y.y., 1976.
  • İbn Hacer el- Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihabeddin Ahmed b. Ali. ed-Dürerü’l-kâmine fî a yâni’l-mi eti’s!-s!âmine. nşr. Abdülvâris Muhammed Ali. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
  • İbn Hacer el- Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihabeddin Ahmed b. Ali. İnbâ ü’l-ġumr bi- ebnâ i’l- umr. nşr. Hasan Habeşî. 4 Cilt. Kahire: Lecnetu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1969-1998.
  • İbn İyâs, Muhammed b. Ahmed. Bedâ i u’z-zühûr fî ve ā i i’d-dühûr. nşr. Mu- hammed Mustafa. 5 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Amme li’l-Kitâb, 1982-1984.
  • İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. el-Menhelü’ - âfî ve’l-müstevfî ba de’l-Vâfî. nşr. Muhammed M. Emin - Nebîl Muhammed Abdülaziz. 13 Cilt. Kahire: el-Hey’etü'l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1984-2009.
  • İbn Tağriberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. avâdis!ü’d-dühûr fî meda’l- eyyâm ve’ş-şühûr. nşr. Muhammed K. İzzeddin. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1990.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâleddîn Abdurrahmân b. Ali. el-Munta am fî târî i’l- mülûk ve’l-ümem. nşr. Muhammed Abdülkadir Ahmed Atâ - Mustafa Abdülkadir Atâ. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
  • İzzeddin, Muhammed Kemaleddin. el-Ma rîzî müerri an. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1990.
  • Karan, Cuma. “Abbasi Sarayında Ümmüveledlerin Yönetime Etkisi: Hayzürân, Şağab ve el-Kahramâniye Örneği”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 54/2 (Aralık 2020), 379-402.
  • Kızıltoprak, Süleyman. Memlûk Sistemi ve Memlûk Devleti’nin Kuruluşu. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
  • Köse, Saffet. “İbnü’s-Sâiğ ez-Zümürrüdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedi- si. 21/196-197. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Makrîzî, Takıyyüddîn. Dürerü’l- u ūdi’l-Ferîde fî terâcimi’l-a yâni’l-müfîde. nşr. Adnan Derviş - Muhammed el-Mısrî. 2 Cilt. Dımaşk: Vizaretü’s-Sekâfe, 1995.
  • Makrîzî, Takıyyüddîn. Dürerü’l- u ūdi’l-Ferîde fî terâcimi’l-a yâni’l-müfîde. nşr. Mahmud el-Celîlî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
  • Makrîzî, Takıyyüddîn. “Emevî-Hâşimî Çekişmesi”. çev. İrfan Aycan - Abdulhâlık S. Bakır. İdeolojik Tarih Okumaları. haz. İrfan Aycan - M. Mahfuz Söylemez. 151- 210. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
  • Makrîzî, Takıyyüddîn. İmtâ u’l-esmâ bimâ li’r-resûl mine’l-ebnâ i ve’l-a vâl ve’l- afede ve’l-metâ . nşr. Muhammed Abdülhamid en-Nümeysî. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
  • Makrîzî, Takıyyüddîn. İtti â ü’l- unefâ bi-a bâri’l-e immeti’l-Fâ ımiyyîn el- ulefâ . nşr. Cemaleddin eş-Şeyyâl. 3 Cilt. Kahire: el-Meclisü’l-Ala li’ş-Şuuni’l- İslamiyye, 1996.
  • Makrîzî, Takıyyüddîn. Mevâ i ve’l-i tibâr bi ikri’l- ı a ve’l-âs!âr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, ts..
  • Makrîzî, Takıyyüddîn. Kitâbü’l-Mu affa’l-kebîr. nşr. Muhammed el-Ya‘lâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1991.
  • Makrîzî, Takıyyüddîn. Kitâbü’s-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk. nşr. M. Mustafa Ziyâde - Saîd A. Âşûr. 4 Cilt. Kahire: Lecnetü't-Te’lif ve't-Terceme ve’n-Neşr, 1956-1973.
  • Makrîzî, Takıyyüddîn. Resâilü’l-Ma rîzî. nşr. Ramazan Bedrî - Ahmed Mustafa Kasım. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1998.
  • Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman. e - av ü’l-lâmi li-ehli’l- arni’t- tâsi . 12 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, ts..
  • Sevim, Ali. “İbnü’l-Müslime, Reîsürrüesâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklope- disi. 21/161-162. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Seyyid, Eymen Fuâd. “Makrîzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/448- 451. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
  • Yıldız, Hakkı Dursun. “Ebû Seleme el-Hallâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik- lopedisi. 10/228-229. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Yılmaz, Saim. “Abbâsîler’in Siyasî Çöküş Dönemi Halifelerinden Kâhir-Billâh (320- 322/932-934)”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 6/12 (2008), 71-103.
  • Yılmaz, Saim. “Abbâsilerde Üstâdârlık Müessesesinin Ortaya Çıkışı”. İslâm Araş- tırmaları Dergisi 21 (2009), 1-24.
  • Yılmaz, Saim. “Türk Komutanlardan Mûnis el-Muzaffer’in (ö. 321/933) Abbâsî Tarihindeki Siyasî Etkinliği”. Dinî Araştırmalar Dergisi 10/30 (2007), 121-152.
  • Ziyâde, M. Mustafa, “Makrîzî ve Çağdaşları”. çev. Cüneyt Kanat. Tarih İncelemeleri Dergisi 8 (1993), 219–232.
APA YILMAZ S, ayaz f (2021). Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları. , 189 - 212. 10.29288/ilted.887869
Chicago YILMAZ SAİM,ayaz fatih yahya Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları. (2021): 189 - 212. 10.29288/ilted.887869
MLA YILMAZ SAİM,ayaz fatih yahya Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları. , 2021, ss.189 - 212. 10.29288/ilted.887869
AMA YILMAZ S,ayaz f Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları. . 2021; 189 - 212. 10.29288/ilted.887869
Vancouver YILMAZ S,ayaz f Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları. . 2021; 189 - 212. 10.29288/ilted.887869
IEEE YILMAZ S,ayaz f "Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları." , ss.189 - 212, 2021. 10.29288/ilted.887869
ISNAD YILMAZ, SAİM - ayaz, fatih yahya. "Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları". (2021), 189-212. https://doi.org/10.29288/ilted.887869
APA YILMAZ S, ayaz f (2021). Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 0(55), 189 - 212. 10.29288/ilted.887869
Chicago YILMAZ SAİM,ayaz fatih yahya Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 0, no.55 (2021): 189 - 212. 10.29288/ilted.887869
MLA YILMAZ SAİM,ayaz fatih yahya Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, vol.0, no.55, 2021, ss.189 - 212. 10.29288/ilted.887869
AMA YILMAZ S,ayaz f Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları. İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 2021; 0(55): 189 - 212. 10.29288/ilted.887869
Vancouver YILMAZ S,ayaz f Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları. İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 2021; 0(55): 189 - 212. 10.29288/ilted.887869
IEEE YILMAZ S,ayaz f "Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları." İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 0, ss.189 - 212, 2021. 10.29288/ilted.887869
ISNAD YILMAZ, SAİM - ayaz, fatih yahya. "Memlükler Döneminin Muhalif Tarihçisi Makrîzî ve es-Sülûk Adlı Eserinde Abbâsî Devletine Dair Eleştiri ve Yorumları". İlahiyat Tetkikleri Dergisi 55 (2021), 189-212. https://doi.org/10.29288/ilted.887869