OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ

Yıl: 2023 Cilt: 15 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 113 - 136 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.9737/hist.2023.1119 İndeks Tarihi: 28-02-2023

OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ

Öz:
Yeniçağ ekonomilerinde nakit ihtiyacının karşılanması oldukça zor bir durumdu. Osmanlılar da hazinenin nakit ihtiyacının karşılanması adına iltizam sistemini oldukça faal bir şekilde kullandılar. Ülke geneline yayılan sistemin 17. yüzyılın ilk yarısındaki görünümünü inceleyen bu makale tüm iltizam sistemini değil bu sistem içinde Rumeli’deki iltizam sahipleri arasındaki ortaklık ilişkilerini araştırmaktadır. Makale ortaklık kuran mültezimlerin kimlikleri, ortaklık kurdukları iltizam tahvillerinin içerikleri, bunların maddi değerleri ve aralarındaki ilişkilerin bir girişimcilik örneği sayılıp sayılamayacağı meseleleri üzerinde odaklanmaktadır. Ortaklık ilişkisi içindeki mültezimlerin önemli bir bölümünün askerler ve sair devlet görevlilerinden olması, incelenen dönemin konjonktürel olarak güçlü bir yansıması şeklinde görülebilir. Ortaklıklara imza atan mültezimler ve onlara destek veren kâtip ya da kefil gibi diğer iştirakleri hem askeri yükümlülüklerden muaf olmak hem de mali güçlerine güç katmak adına iltizamlara rağbet göstermişlerdir. Makale Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nden elde edilen arşiv kaynaklarından derlenen iltizam tahvilinin incelenmesiyle şekillenmiştir. Geleneksel ve çağdaş literatür çalışmaya destek sağlayan diğer kaynak guruplarıdır.
Anahtar Kelime: Osmanlı 17. Yüzyıl Mukâtaa Mültezim Ortaklık

Multezims As Ottoman Style "Entrepreneurs": The Partnership Relations In Rumeli's Tax- Farms (Iltizams) In The First Half of The 17th Century

Öz:
It was very difficult to meet the cash need in the New Age economies. Alsı the Ottomans actively used the iltizam ( the tax-farming) system to meet the cash needs of the treasury. This article, investigates the appearance of the country-wide system in the first half of the 17th century, examines not the whole tax-farming system, but the partnership relations among tax farmers in Rumeli within this system. The article focuses on the identities of the tax farmers who have established partnerships, the contents of the tax-farms they have partnered with, their material values and whether the relations between them can be considered an example of entrepreneurship. So the significant parts of the tax-farmers in the partnership relationship were soldiers and other state officials that can be seen as a strong reflection of the period under review. The taxpayers who signed the partnerships and other affiliates such as clerks or guarantors who supported them preferred tax farming in order to be exempt from military obligations and to strengthen their financial power. The article was shaped by examining tax farming bonds compiled from archival sources obtained from the General Directorate of State Archives (Devlet Arşicleri Genel Mudurlugu). The traditional and contemporary literature are other resource groups that provide support for the study.
Anahtar Kelime: Ottoman 17th Century Mukâtaa Taxpayers Partnership

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Kamil Kepeci Defterler (KK.d,): 5007, 5008, 5009, 5010, 5013, 5019.
  • Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, Hasan Bey-zâde Târîhi Metin ve İndeks (1003- 045/ 1595- 1635), C. 3, Hazırlayan: Şevki Nezihi Aykut, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2004.
  • Nâimâ Mustafa Efendi, Târih-i Nâ’imâ (Ravzatü’l- Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l- Hâfikayn), C. 1, Hazırlayan Mehmet İpşirli, Ankara 2007.
  • Yücel, Yaşar, Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar Kitab-ı Müstetab, Kitabu Mesâlihi‟l- Müslimîn Ve Menâfi’i’l- Müminin, Hırzü‟l- Mülük, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
  • AFYONCU, Erhan, “Sipahi”, Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 37, 2009, s. 256- 258.
  • AKDAĞ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celâli İsyanları”, Cem Yayınevi, İstanbul 1995.
  • AKKUŞ, Yasin, Süleyman Ahmet Menteş, “Osmanlı İmparatorluğu'nda Girişimcilik: Klasik Dönem Üzerine Bir Çalışma”, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (2), Ekim 2018, s. 169-186.
  • Baron Joseph Von Hammer Purgstall, Büyük Osmanlı Tarihi, C. : 4, Yayına Hazırlayan: Mümin Çevik, Milliyet Yayınları, İstanbul 2010.
  • BATMAZ, Eftal Şükrü, “İltizâm Sisteminin XVIII. Yüzyıldaki Boyutları”, Osmanlı, C. 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 250-257.
  • CEZAR, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarih Resimli-Haritalı, C. 3, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
  • CEZAR, Mustafa, Osmanlı Tarihinde Levendler, İstanbul 1965.
  • ÇAKIR, Baki, Osmanlı Mukâtaa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.
  • ÇİZAKÇA, Murat, İslam Dünyasında ve Batı’da İş Ortaklıkları Tarihi, Çeviri: Şehnaz Layıkel, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
  • ÇİZAKÇA, Murat, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İç Borçlanmanın Evrimi (XV. Yüzyıldan, XIX. Yüzyıla), Osmanlı, C. : 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 223-226.
  • EREN, Aslan, “Osmanlı Ekonomisinde Kurumsal Gelişmeler”, Osmanlı, C. 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 236- 249.
  • FAROQHI, Suraiya, “Krizler ve Değişim 1590- 1699”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C. 2 1600-1914, Editörler: Halil İnalcık- Donald Quataert, Çeviren: Ayşe Berktay, İstanbul 2006, s. 543-757.
  • GEDİKLİ, Fethi, 16. ve 17. Asır Osmanlı Şer’iyye Sicillerinde Mudarebe Ortaklığı: Galata Örneği, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1996.
  • GENÇ, Mehmet, “İltizam”, Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi , C. 22, 2000, s. 154-158.
  • GENÇ, Mehmet, “Mukâtaa”, Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi , C. 31, 2020, s. 129-132.
  • GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, Ankara 2010.
  • GÖKBİLGİN, Tayyib, “XVI. Asırda Mukâtaa ve İltizam İşlerinde Kadılık Müessesesinin Rolü”, IV. Türk Tarih Kongresi Ankara: 10- 14 Kasım 1948 Kongreye Sunulan Tebliğler, 2. Baskı (Tıpkıbasım), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010, s. 433-444.
  • İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C. 1 1300-1600, Türkçeye Çeviren: Halil Berktay, Eren Yayınları, İstanbul 2004.
  • JENNINGS, Ronald C., “Loans and Credit in Early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Anatolian Kayseri”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 16, No. 2/3 (Dec.,1973), s. 168-216.
  • LEWIS, Bernard, Ortadoğu, Çeviri: Selen Y. Kölay, Arkadaş Yayınevi, Ankara 2006.
  • ÖZBAY, Rahmi Deniz, “17. Yüzyılda İltizam Sisteminde Peşin Mukâtaa Satışlarından Malikâne Uygulamasına (1656-1658)”, XV. Türk Tarih Kongresi, Ankara 11-15 Eylül 2006, Kongreye Sunulan Bildiriler, C. IV, Kısım 3, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010, s. 1701-1721.
  • PAMUK, Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
  • SAHİLLİOĞLU, Halil, “Askerî”, Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 22, 2000, s. 488-489.
  • SAHİLLOĞLU, Halil, “Bir Mültezim Zimem Defterine Göre XV. Yüzyıl Sonunda Osmanlı Darphane Mukâtaaları”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 23, Sayı 1-2, 1963, s. 145-218.
  • TABAKOĞLU, Ahmet, “XVII ve XVIII. Yüzyıl Osmanlı Bütçeleri“, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 41, S.1-4, s. 389-414.
  • UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, III. C. , Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
  • ÜNAL, Mehmet Ali, “Mukâtaa Defterlerine Göre XVII. Yüzyıl Başlarında Halep’in İktisadî Vaziyeti”, XVIII. Türk Tarih Kongresi 1-5 Ekim 2018 Ankara Kongreye Sunulan Bildiriler, V. C. , Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2022, s. 431-454.
  • YÖRÜK, Doğan, “XVI. Yüzyılın Ortalarında İltizam Sisteminin Yaygınlığı: Lârende Kazası Örneği”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi SUTAD, Aralık 2019; (47), s. 217-238.
APA KARADEMIR Z (2023). OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ. , 113 - 136. 10.9737/hist.2023.1119
Chicago KARADEMIR ZAFER OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ. (2023): 113 - 136. 10.9737/hist.2023.1119
MLA KARADEMIR ZAFER OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ. , 2023, ss.113 - 136. 10.9737/hist.2023.1119
AMA KARADEMIR Z OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ. . 2023; 113 - 136. 10.9737/hist.2023.1119
Vancouver KARADEMIR Z OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ. . 2023; 113 - 136. 10.9737/hist.2023.1119
IEEE KARADEMIR Z "OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ." , ss.113 - 136, 2023. 10.9737/hist.2023.1119
ISNAD KARADEMIR, ZAFER. "OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ". (2023), 113-136. https://doi.org/10.9737/hist.2023.1119
APA KARADEMIR Z (2023). OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ. History Studies, 15(1), 113 - 136. 10.9737/hist.2023.1119
Chicago KARADEMIR ZAFER OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ. History Studies 15, no.1 (2023): 113 - 136. 10.9737/hist.2023.1119
MLA KARADEMIR ZAFER OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ. History Studies, vol.15, no.1, 2023, ss.113 - 136. 10.9737/hist.2023.1119
AMA KARADEMIR Z OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ. History Studies. 2023; 15(1): 113 - 136. 10.9737/hist.2023.1119
Vancouver KARADEMIR Z OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ. History Studies. 2023; 15(1): 113 - 136. 10.9737/hist.2023.1119
IEEE KARADEMIR Z "OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ." History Studies, 15, ss.113 - 136, 2023. 10.9737/hist.2023.1119
ISNAD KARADEMIR, ZAFER. "OSMANLI USULÜ “GİRİŞİMCİLER” OLARAK MÜLTEZİMLER: 17. YÜZYILIN İLK YARISINDA RUMELİ İLTİZAMLARINDA ORTAKLIK İLİŞKİLERİ". History Studies 15/1 (2023), 113-136. https://doi.org/10.9737/hist.2023.1119