Yıl: 2022 Cilt: 46 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 1029 - 1070 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 04-05-2023

Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960

Öz:
Erken Cumhuriyet döneminde yetişmiş ve nitelikli emek gücünün çok zayıf olması nedeniyle, dönemin sanayi yatırımlarında ortaya çıkan işçi yetersizliği ve işgücü devri gibi sorunlar kamu fabrikalarında çalışanlara yönelik bir sosyal olanaklar/uygulamalar sürecini başlatmıştır. Sanayi altyapısı ne kadar iyi olursa olsun, yeterli nitelikte işgücü kaynağının mevcut olmaması nedeniyle fabrikalarda beklenen miktarda ve kalitede üretimin gerçekleştirilemeyeceği anlaşılmış, çalışanların yetişmesi ve fabrikaya olan bağlılıklarının artırılmasına çalışılmıştır. Yetişmiş ve daimî işçi kadrosu yaratmayı amaçlayan bu sosyal olanaklar/uygulamalar kamu fabrikalarının kuruluşuyla başlamış, İkinci Dünya Savaşı ve sonrasında artış göstererek devam etmiştir. Bu amaçlarla kurulan fabrikalar bünyelerinde pek çok sosyal birimi barındıran ve kendine yetebilen yerleşkeler olarak tasarlanmıştır. Bu fabrikalar aracılığıyla çalışanlara sağlanan başta konut olmak üzere kültür, sanat, spor olanakları ve bunların yanında kreş, kantin, revir gibi imkanlar bir yandan işçilerin yaşam standartlarını yükseltirken; diğer yandan oluşturulan ortak toplumsal kimlik onların fabrikayla olan bağlarını güçlendirerek düzenli ve istikrarlı bir işgücü ordusu yaratılmasına aracılık etmiştir. Bu çalışmada Sümerbank aracılığıyla kurulan ilk Kamu İktisadi Teşekküllerinden (KİT) biri olan İzmit SEKA Fabrikasında Erken Cumhuriyet döneminde hayata geçen barınma, spor, kültür-sanat, beslenme, giydirme, sağlık, kreş ve kamp uygulamaları, salt ekonomik yönleriyle değil modernleşme ve toplumsal dönüşüm boyutlarıyla birlikte ele alınacaktır.
Anahtar Kelime:

Social Facilities Provided to Employees at the İzmit SEKA Factory in the Early Republican Period: 1936-1960

Öz:
Due to the fact that the qualified and trained labor force was very weak in the Early Republic period, problems such as worker shortage and labor turnover that emerged in the industrial investments of the period started a process of social facilities for those working in public enterprises. No matter how good the industrial infrastructure is, it has been understood that the expected amount and quality of production cannot be realized in the factories due to the lack of sufficient qualified labor force. For that reason efforts have been made to train the employees and increase their loyalty to the factory. These social facilities aiming to create a trained and permanent worker staff started with the establishment of public factories and continued with an increase in the Second World War and after. For these purposes, the established factories are designed as self-sufficient campuses that contain many social units. Cultural, artistic, sports opportunities, especially housing, provided to employees through these factories; In addition to these, facilities such as kindergartens, canteens and infirmaries increased the living standards of the workers on the one hand, and on the other hand, the common social identity created strengthened their ties with the factory and pioneered the creation of a regular and stable workforce army. In this study, sheltering, sports, culture-arts, nutrition, dressing, health, kindergarten and camp practices that were brought to life in the Early Republic period at the Izmit SEKA Factory, which is one of the first State Economic Enterprises (SEE) established through Sümerbank, will be discussed not only with their economic aspects but also with their modernization and social transformation dimensions.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akgüner A ve Bilecen T (2012). SEKA Çalışanlarıyla Yapılmış Yayınlanmamış Sözlü Tarih Çalışması.
  • Asiliskender B (2009a). Cumhuriyet Sonrası Kalkınma Hareketi Olarak Sanayileşme ve Mekânsal Değişim. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 13, 153-169.
  • Asiliskender B (2009b). Anadolu’da ‘Modern’ Bir Yaşam Kurmak: Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası ve Lojmanları. İçinde: Ali C (der). Fabrika‘da Barınmak, Erken Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de İsçi Konutları: Yaşam, Mekan, Kent, Ankara: Arkadaş Yayınları. 111-131.
  • Atabarut İ (1945). İşçi Evlerinin Sosyal Esasları Hakkında. Çalışma, 2, 57-60.
  • Ay F, Efe Güney M, Ecemiş Kılıç S (2022). Cumhuriyet’in önemli bir sanayi yatırımı olarak Kocaeli SEKA örneği ve gelecek için öneriler. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24 (1), 329-380.
  • Aydemir Ş S (1966). Tek Adam. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Balkı Ş (2010). Atatürk’ün Yaşamında İzmit İmgesi SEKA’nın Trajik Sonu. Kocaeli: Kocaeli Dokümantasyon Merkezi Yayınları.
  • Biggs L (1996). The Rational Factory: Architecture, Technology and Work. Baltimore: John Hopkins University Press.
  • Boratav K (2008). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2007. Ankara: İmge Yayınevi.
  • BUMH (Başbakanlık Umumi Murakabe Heyeti) (1940). Sümerbank 1939 Yılı Raporu. Ankara.
  • BUMH (1942). Sümerbank Selüloz Sanayi Müessesesi 1941 Yılı Raporu. Ankara.
  • BUMH (1943). Sümerbank Selüloz Sanayi Müessesesi 1942 Yılı Raporu. Ankara.
  • BUMH (1944). Sümerbank Selüloz Sanayi Müessesesi 1943 Yılı Raporu. Ankara.
  • BUMH (1945). Sümerbank 1944 Yılı Raporu. Ankara.
  • BUMH (1946). Sümerbank Selüloz Sanayi Müessesi 1945 Yılı UMH Ek Rapor: İşletmede İnsan ve İşçi Meseleleri.
  • BUMH (1947). Sümerbank Selüloz Sanayi Müessesesi 1946 Yılı Raporu. Ankara.
  • BUMH (1951). Sümerbank Selüloz Sanayi Müessesesi 1950 Yılı Raporu. Ankara.
  • BUMH (1952). Sümerbank Selüloz Sanayi Müessesesi 1951 Yılı Raporu. Ankara.
  • BUMH (1954). Sümerbank Selüloz Sanayi Müessesesi 1953 Yılı Raporu. Ankara.
  • BUMH (1955). Sümerbank Selüloz Sanayi Müessesesi 1954 Yılı Raporu. Ankara.
  • BUMH (1958). Selüloz Sanayi Müessesi 1957 Yılı Raporu. Ankara.
  • BUMH (1960). Selüloz Sanayi Müessesi 1959 Yılı Raporu. Ankara.
  • Çalışma Meclisi Komisyon Raporu (1947a), Çalışma, Sayı: 17. 64-81.
  • Çalışma Meclisi Komisyon Raporu (1947b), Çalışma, Sayı: 18. 56-59.
  • Cengizkan A (2009a). İstanbul Silahtarağa Elektrik Santrali Yerleşme ve Konut Yaşam Çevreleri. İçinde: Ali C (der). Fabrika‘da Barınmak, Erken Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de İsçi Konutları: Yaşam, Mekan, Kent, Ankara: Arkadaş Yayınları. 15-44.
  • Cengizkan A (2009b). İşçi Konutlarında Barınma: Yaşam, Kültür ve Kentleşme. İçinde: Ali C (der). Fabrika‘da Barınmak, Erken Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de İsçi Konutları: Yaşam, Mekan, Kent, Ankara: Arkadaş Yayınları. 255-272.
  • (1931) CHF Nizamnamesi ve Programı. Ankara: TBMM Matbaası. Cumhuriyet (3/09/1941).
  • Dinçer C (1946). Kadın İşçilerimiz, Kreş ve Çocuk Yuvası İhtiyacımız. Çalışma, 8, 28-29.
  • Dinçer C (1947). İşçimizin Kültür İhtiyacı Nasıl Sağlanabilir?. Çalışma, 19, 25-26.
  • Dölen E (2015). Dünya’da ve Türkiye’de Kâğıtçılığın Tarihçesi. Kocaeli: SEKA Kâğıt Müzesi Yayınları.
  • Eren A A ve Tuna S (2018). Birinci Sanayi Planı Kapsamında Kurulan Sümerbank Dokuma Fabrikalarında Beslenme, Giyim, Kreş ve Okul Olanakları (1935-1950). Ankara
  • Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 63, 165-202.
  • Eren A E (2019). Birinci Sanayi Planı Kapsamında Kurulan Sümerbank Dokuma Fabrikalarında Sosyal ve Kültürel Uygulamalar (1935-1950). (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
  • Gökbayrak Ş (2010). Türkiye’de Sosyal Güvenliğin Dönüşümü. Çalışma ve Toplum, 25, 141-159.
  • Göle N (1998). Modern Mahrem. İstanbul: Metis Yayınları.
  • Güler H (2Hürsöz (30/03/1950), (08/08/1950), (12/05/1951), (12/03/1953), (29/09/1955)
  • İnsel A (1984). Devletçiliğin Anatomisi. İçinde: Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi.
  • İstanbul: İletişim Yayınları. Cilt 2. 419-425.
  • Kahraman H B (2002). Postmodernite ile Modernite Arasında Türkiye. İstanbul: Everest Yayınları.
  • Kaynar H (2009). Al Gözüm Seyreyle Dünyayı: İstanbul ve Sinema. Kebikeç, 27, 191-220.
  • Kazmaz S (1947). Güzel Sanatlar ve Sosyal Politika. Çalışma, 19, 27-30.
  • Kocabaşoğlu U vd. (1996). SEKA Tarihi. İzmit: Ajans-Türk Matbaacılık.
  • Koç Y (2000). Türkiye’de İşçiler ve Sendikalar. Ankara: Türkiye Yol-İş Sendikası Yayınları.
  • Maier S (1984). The Factory as Society: Ideologies of Industrial Management in the 20th century. İçinde: R J Bullen (Ed.) Ideas in to Politics: Aspects of European History, London: Barnes and Noble.
  • Makal A (2007). Ameleden İşçiye. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Marx K (2009). Kapital. Cilt I, 9. Baskı, Ankara: Sol Yayınları.
  • Özden B A (2011). Working Class Formation in Turkey, 1946-1962. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul: Boğaziçi University Atatürk Institutefor Modern Turkish History.
  • Öztürk S (2005). Erken Cumhuriyet Döneminde Sinema, Siyaset, Seyir. Ankara: Elips Kitap.
  • Sarıoğlu M (2013). SEKA Postası’nın Işığında İzmit’te Kültürel Yaşam. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
  • SEKA Kâğıt Müzesi Sözlü Tarih Çalışması (2014).
  • SEKA Genel Müdürlüğü Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü (1987), 50. Yıl 1936-1986
  • Kağıtçılık Günü Kuruluş Günü. İzmit: SEKA İzmit Müessesesi Matbaa Şefliği.
  • SEKA Postası (15/11/1956), (1/02/1957), (15/03/1957), (1/04/1957), (1/05/1957),
  • (1/06/1957), (15/08/1957), (1/11/1957), (1/12/1957), (1/02/1958), (15/03/1958),
  • (15/08/1958), (1/09/1958), (15/09/1958), (1/09/1958), (15/12/1958), (15/09/1960).
  • Sönmez S (1946). İş Hayatımızın Sosyal Cephesi. Çalışma, 6, 62-63.
  • Sümerbank (1941). Sümerbank Fabrikaları İçtimai Teşkilat 1940 Yılı Raporu. Ankara: TBMM Matbaası.
  • Sümerbank (1943). X. Yıl (1.7.1933-11.7.1943). İstanbul: Cumhuriyet Matbaası. Sümerbank Umum Müdürlüğü Yayını.
  • Sümerbank (1944). Ana Hatlarile Sümerbank Mesleki ve İçtimai Teşkilat Planı. Ankara: Tan Matbaası.
  • Sümerbank (1948). Cumhuriyetin 25. Yılı. İstanbul: Kulen Basımevi.
  • Sümerbank (1951). Müessese ve Fabrikaları Vazife Evleri Yönetmeliği.
  • TBMM Zabıt Ceridesi, II. Devre, XXV. Cilt, 98. Birleşim. 13/05/1926.
  • TBMM Zabıt Ceridesi, III. Devre, IV. Cilt, 17/05/1928.
  • TBMM Zabıt Ceridesi, III. Devre, XVIII. Cilt, 24/04/1930.
  • TBMM Zabıt Ceridesi, VII. Dönem, 2. Cilt, 27/05/1943.
  • TBMM Tutanak Dergisi, VII. Devre, XVIII. Cilt, 27/06/1945.
  • TBMM Tutanak Dergisi, VIII. Dönem, 8. Cilt, 19. Birleşim, 19/12/1947.
  • TBMM Tutanak Dergisi, VIII. Dönem, 24. Cilt, 56. Birleşim, 25/12/1950.
  • Tezel Y S (1986). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi. 2. Baskı, Ankara: Yurt Yayınevi.
  • Türk Y ve Uçkan B (2018). Toplu İş Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları. İçinde: Uçkan B ve
  • Çalış Ş (der.) Endüstri İlişkileri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
  • Yeniay İ H (1945). Çalıştıranlar ve Çalışanlarla Bir Konuşma. Çalışma, 1, 32-34.
  • Zeybekoğlu S (2009). Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Sanayi Komplekslerinin Mekansal Analizi. İçinde: Ali C (der). Fabrika‘da Barınmak, Erken Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de İsçi Konutları: Yaşam, Mekan, Kent, Ankara: Arkadaş Yayınları. 215-253.
APA Turgay F (2022). Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960. , 1029 - 1070.
Chicago Turgay Feyza Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960. (2022): 1029 - 1070.
MLA Turgay Feyza Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960. , 2022, ss.1029 - 1070.
AMA Turgay F Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960. . 2022; 1029 - 1070.
Vancouver Turgay F Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960. . 2022; 1029 - 1070.
IEEE Turgay F "Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960." , ss.1029 - 1070, 2022.
ISNAD Turgay, Feyza. "Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960". (2022), 1029-1070.
APA Turgay F (2022). Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960. Mülkiye Dergisi, 46(4), 1029 - 1070.
Chicago Turgay Feyza Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960. Mülkiye Dergisi 46, no.4 (2022): 1029 - 1070.
MLA Turgay Feyza Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960. Mülkiye Dergisi, vol.46, no.4, 2022, ss.1029 - 1070.
AMA Turgay F Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960. Mülkiye Dergisi. 2022; 46(4): 1029 - 1070.
Vancouver Turgay F Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960. Mülkiye Dergisi. 2022; 46(4): 1029 - 1070.
IEEE Turgay F "Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960." Mülkiye Dergisi, 46, ss.1029 - 1070, 2022.
ISNAD Turgay, Feyza. "Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960". Mülkiye Dergisi 46/4 (2022), 1029-1070.