Yıl: 2023 Cilt: Sayı: 49 Sayfa Aralığı: 253 - 266 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.21497/sefad.1313324 İndeks Tarihi: 31-07-2023

İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan

Öz:
Bu çalışmada Fatma Sultan’ın hayatı, evlilikleri, serveti ve servetinin kaynağı, lüks yaşantısı, ev eşyaları, maddi kültürün önemli unsuru olan giyim-kuşam ürünleri, takı ve aksesuarları hakkında bilgilere yer verilmiştir. Fatma Sultan, babası Sultan I. Ahmed, kardeşleri Sultan II. Osman, Sultan IV. Murad ve Sultan İbrahim’in saltanatını görmüş, annesi Kösem Sultan’ın muktedir olduğu döneme şahit olmuş ve aynı zamanda yeğeni Sultan IV. Mehmed’in hükümdarlığına da yetişmiştir. Bu sayede yaşamı boyunca hanedan içinde, saray çevresinde ve devlet idaresinde itibarlı ve saygın bir konuma sahip olmuştur. Fatma Sultan Topkapı Sarayı’ndan ayrıldıktan sonra genellikle Eyüp semtindeki konağı ve çiftliklerinde şaşaalı bir hayat sürmüştür. Konağında kullandığı ev eşyaları lüks hayatının somut bir göstergesidir. Fatma Sultan’ın giyim-kuşam malzemeleri ve takıları ise bir servet değerindedir. Dış giyim unsurları olarak pahalı ve gösterişli kürkler, kaftanlar ve kuşaklar öne çıkmaktadır. Elmas, yakut, zümrüt gibi kıymetli taşlarla süslenmiş takı ve ziynet eşyaları arasında saat, bilezik, küpe ve incileri yer almaktadır. Kıyafet ve takılarında olduğu gibi ev eşyaları da ihtiyaçtan ziyade gösteriş ve zenginliğini yansıtan unsurlar arasındadır. Arşiv kaynakları, dönemin kronik ve seyahatname eserlerinden yararlanılarak hazırlanan bu çalışma Fatma Sultan özelinde Osmanlı hanedanına mensup sultanların evlilikleri, lüks tutkuları, iktidar hırsları ve giyim-kuşamları hakkında teferruatlı bilgiler içermesi bakımından bu alandaki literatüre katkı sağlayacaktır.
Anahtar Kelime: Fatma Sultan maddi kültür kadın tereke giyim

Fatma Sultan: A Sultan in the Shadow of Passion and Wealth

Öz:
This study offers information about Fatma Sultan’s life, marriages, wealth, the source of her wealth, life of luxury, and household goods, alongside her clothing (an important element of material culture), jewelry, and accessories. Fatma Sultan saw the reigns of her father Sultan Ahmed I’s, and of her brothers Sultan Osman II, Sultan Murad IV and Sultan Ibrahim. She also witnessed the powerful period of her mother Kösem Sultan, and the reign of nephew Sultan Mehmed IV. Thus, she held a prestigious and respected position in the dynasty, around the palace, and in the state administration throughout her life. Upon leaving Topkapı Palace, she led a luxurious life in her mansion in Eyüp district and her farms. The items she used in her mansion are a tangible indicator of just how luxurious her life was. Her clothing and jewelry are worth a fortune. Her more notable outwear included expensive and ostentatious furs, caftans, and belts. She had watches, bracelets, earrings and pearls among jewelry and accessories – adorned with precious stones such as diamonds, rubies, and emeralds. Likewise, her household items also reflect ostentatiousness and wealth rather than necessity. This study, which was prepared by using archival sources, chronicles, and travel books of the period, will contribute to the related literature because it includes detailed information about the marriages, luxury passions, power ambitions and clothing of Ottoman sultans – especially Fatma Sultan.
Anahtar Kelime: Fatma Sultan material culture woman estate clothes

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • BOA.EV.HMK.SR.d.857/4131.
  • Manastır Şer‘iye Sicilleri
  • MŞS. d. 14, 15, 19, 20, 21.
  • TSMA. e. 0223/40.
  • TSMA. d. 10457/124.
  • Alderson, A.D. (2018). Osmanlı hanedanının yapısı. İstanbul: Alfa Yayınları.
  • Altınay, A.R. (2015). Kadınlar saltanatı Kösem Sultan. (Haz. Ahmet Önal). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
  • Civelek, G. (2021). XVII. Yüzyılın ikinci yarısında Manastır şehri (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum
  • Çakır, B. (2019). Kese. İslâm Ansiklopedisi (C. Ek-2, s. 42-43). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Çakır, İ.E. (2016). Sofya şehrinde kadın giyim kuşam kültürü XVII. Yüzyılın ikinci yarısı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 56, 1365-1386. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/712881
  • Çakır, İ.E. (2019). Osmanlı Sofya’sında İtibar ve Zenginlik Göstergesi Olarak Kürk. Kürk Kitabı, (E.Gürsoy-Naskali, Ed.). İstanbul: Kitabevi Yayınları. s. 23-40.
  • Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lugat (30. Bs). Ankara: Aydın Yay.
  • Evliya Çelebi. (2014). Seyahatnâme V-VI indeksli tıpkıbasım, (Haz. Seyit Ali Kahraman). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Gencer, A.İ. (1997). Hasan Paşa Çatalcalı. İslâm Ansiklopedisi (C.16, s. 335). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Gürtuna, S. (1997). Osmanlı kadın giysisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Gürtuna, S. (1999). Osmanlı kadının giyim kuşamı. Osmanlı Ansiklopedisi (C. IX, s. 190-203). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • Hinz, W. (1990). İslam’da ölçü sistemleri. (A. Sevim, Çev.). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
  • Karaca, F. (1997). Hanım Sultan. İslâm Ansiklopedisi (C. 16, s. 28-29). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Karaca, F. (2002). Kürk. İslâm Ansiklopedisi (C. 26, s. 568-570). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kaya, Y. (2010). Osmanlı’da kadın saltanatı. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
  • Koçak, Z. (2022). Manastırlı kadınların takı ve aksesuar kültürü (1700-1730). Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 11/2, 453-490. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/baed/issue/74861/1226451
  • Koçak, Z. (2023). Manastırlı kadınların gündelik yaşamlarında kullandıkları araç-gereçler (1700-1730). Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 10/26, 199-223. Erişim adresi: https://www.osmanlimirasi.net/manastirli-kadinlarin-gundelik-yasamlarinda-kullandiklari- arac-gerecler-1700-1730-ss-199-223_507
  • Koçu, R.E. (1967). Türk giyim, kuşam ve süslenme sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
  • Kumrular, Ö. (2015). Kösem Sultan İktidar Hırs Entrika. İstanbul: Doğan Kitap.
  • Küpeli, Ö. (2016). IV. Murad'ın torunu Fatma Hanım Sultan’ın muhallefatı. Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, II/2, 163-175. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/269197
  • Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî, I. (Haz. Nuri Akbayar- Seyit Ali Kahraman). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Na‘îmâ Mustafa Efendi. (2007). Târih-i Na‘îmâ, II-III. (Haz. Mehmet İpşirli). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Ocakoğlu, N. (2018). Osmanlı Sarayı kadın giysileri ve günümüz giysi tasarımına bir uyarlama. Ulakbilge, 6/30, 1537-1548. Erişim adresi: https://www.ulakbilge.com/makale/pdf/1538219186.pdf
  • Oğuz, G. (2010). Tereke kaydından hareketle bir Osmanlı vezirinin 18. yüzyıl başlarındaki yaşam tarzı: Amcazâde Hüseyin Paşa. Milli Folklor, 88, 91-110. Erişim adresi: https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=88&Sayfa=88
  • Oğuz, G. (2011). 61 numaralı Edirne şer’iye siciline göre Edirneli kadınların giyim kuşam kültürü, Millî Folklor, 92, 106-116. Erişim adresi: https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=92&Sayfa=103
  • Oğuz, G. (2018). Bir sultanın giyiminden kesitler: Fatma Sultan. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(14), 248-274. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/484654
  • Oğuz, G. (2018). Osmanlı hanedan mensuplarından geriye kalanlar. The Journal of Turk-Islam World Social Studies, 16, 350-359. Erişim adresi: http://dx.doi.org/10.16989/TIDSAD.1497
  • Özlü, Z. (2005). Terekeler ışığında Bolu-Göynük’te giyim kuşam. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Dergisi. 36. 207-232. Erişim adresi: https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/852
  • Öztürk, T. (2018). 18. yüzyılın ilk yarısında Trabzon kadınının giyim kuşamı. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (21-25 Ocak 2018) Bildirileri içinde, (s. 379-400). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Pakalın, M.Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Pamuk, Ş. (2002). Kuruş. İslâm Ansiklopedisi (C. 26, s. 458-459). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Peirce, L. P. (2002). Harem-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğu’nda hükümranlık ve kadınlar. (H. Berktay, Ç.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Sağır, Y. (2016). Vâlide Turhan Sultan’ın muhallefâtı. Çanakkale Araştırmaları Yıllığı, 14/20, 265-328. Erişim adresi: http://acikerisim.comu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12428/1391/Yusuf_Sa%c4%9f%c4% b1r_Makale.pdf?sequence=1&isAllowed=y
  • Sakaoğlu, N. (2007). Osmanoğulları’nın ünlü kadın sultanları. İstanbul: Creative Yayıncılık.
  • Sarıcaoğlu, Fikret (2004). Melek Ahmed Paşa. İslâm Ansiklopedisi. 29. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 42-44.
  • Sarıtaş, S., Türksoy, M., Bilen, S. (2007). Balıkesir ve çevresinde geleneksel kadın giysisi “ferace” hakkında etnoğrafik bir araştırma. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(18), 194-205. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/863651
  • Şimşirgil, A. (2014). Valide Sultanlar ve Harem, Osmanlı’nın sır dünyası. İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Tanışık, İ.H. (1943). İstanbul çeşmeleri I İstanbul Ciheti. İstanbul: Maarif Matbaası.
  • Tekin, R. (2018). Osmanlıda üç hanım sultanın ziynet eşyası. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 297-316.
  • Tekin, Z. (2002). Osmanlılarda kürk kullanımı. Türkler (C.10, s. 644-649). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
  • Tezcan, H. (1995). Ferace. İslâm Ansiklopedisi (C. 12, s. 349-350). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Tournefort, J. (2008). Tournefort Seyahatnamesi. (Ed. Stefanos Yerasimos). İstanbul: Kitap Yayınları.
  • Türkçe Sözlük. (2011). (11. Bs). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Uluçay, Ç. (2001). Harem II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Uluçay, Ç. (2011). Padişahların kadınları ve kızları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Üçel Aybet, G. (2007). Avrupalı seyyahların gözünden Osmanlı dünyası ve insanları (1530- 1699). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Ünal, M.A. (2011). Osmanlı tarih sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
APA Civelek G, ÇAKIR I (2023). İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan. , 253 - 266. 10.21497/sefad.1313324
Chicago Civelek Gökhan,ÇAKIR IBRAHIM ETEM İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan. (2023): 253 - 266. 10.21497/sefad.1313324
MLA Civelek Gökhan,ÇAKIR IBRAHIM ETEM İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan. , 2023, ss.253 - 266. 10.21497/sefad.1313324
AMA Civelek G,ÇAKIR I İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan. . 2023; 253 - 266. 10.21497/sefad.1313324
Vancouver Civelek G,ÇAKIR I İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan. . 2023; 253 - 266. 10.21497/sefad.1313324
IEEE Civelek G,ÇAKIR I "İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan." , ss.253 - 266, 2023. 10.21497/sefad.1313324
ISNAD Civelek, Gökhan - ÇAKIR, IBRAHIM ETEM. "İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan". (2023), 253-266. https://doi.org/10.21497/sefad.1313324
APA Civelek G, ÇAKIR I (2023). İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (49), 253 - 266. 10.21497/sefad.1313324
Chicago Civelek Gökhan,ÇAKIR IBRAHIM ETEM İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi , no.49 (2023): 253 - 266. 10.21497/sefad.1313324
MLA Civelek Gökhan,ÇAKIR IBRAHIM ETEM İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol., no.49, 2023, ss.253 - 266. 10.21497/sefad.1313324
AMA Civelek G,ÇAKIR I İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2023; (49): 253 - 266. 10.21497/sefad.1313324
Vancouver Civelek G,ÇAKIR I İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2023; (49): 253 - 266. 10.21497/sefad.1313324
IEEE Civelek G,ÇAKIR I "İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan." Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, , ss.253 - 266, 2023. 10.21497/sefad.1313324
ISNAD Civelek, Gökhan - ÇAKIR, IBRAHIM ETEM. "İhtiras ve Servetin Gölgesinde Bir Sultan: Fatma Sultan". Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 49 (2023), 253-266. https://doi.org/10.21497/sefad.1313324