Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar
Yıl: 2023 Cilt: 0 Sayı: 21 Sayfa Aralığı: 61 - 85 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.16947/fsmia.1318528 İndeks Tarihi: 10-07-2023
Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar
Öz: Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde en çok karşılaşılan mitolojik unsur tılsımlardır. Tılsım olgusu, tarihsel süreci boyunca temeldeki koruyuculuk anlamının yanında başka anlamlandırmalarla karşımıza çıkmaktadır. Evliya Çelebi’ye baktığımızda ise seyahat olgusunun ve seyyahın anlatım gücü dolayısıyla tılsımın, sözlük anlamlarının ötesinde ve o anlamları genişleten, dal budak salarak yeni anlamlandırmalara yol açan kullanımlarına şahit olunmaktadır. Her türlü “yeni” ile karşılaşmanın harikuladeliğinden, bunun verdiği hayretten ve coğrafyaların kültürel birikiminden gelen kaynaklar ile seyyah, tılsımın tanımına yeni bakış açıları getirmektedir. Seyahatnâme’de tılsım olgusunun anlam evreninin yedi başlık altında toplanabileceği tespit edilmiştir: koruyuculuk, arıtıcılık ve hüküm vericilik, bereket, kural koyuculuk, şifa, gösterge veya bir durumu nitelemenin işareti, acayiplik.
Anahtar Kelime: Talismans in Evliya Çelebi's Seyahatnâme
Öz: Talismans are the most frequently observed mythological elements in Evliya Çelebi›s Seyahatnâme. Throughout its historical developmen, the phenomenon of talisman emerges with additional meanings beyond its basic significance of protection. Upon studying Evliya Çelebi, we witness the use of talismans beyond their dictionary definitions due to the travel phenomenon and the narrative power of the traveler. This expands talisman’s meanings branching them out and leading to new interpretations. With the wonder of encountering various ‘new’ elements, the amazement it brings, and the cultural diversity from different regions, the traveler associates new dimensions to the definition of talisman. It has been observed that in Seyahatnâme, the universe of meaning surrounding the phenomenon of talisman can be grouped under seven qualities: protection, purification, judgment, abundance, rule-making, healing, indication or characterization of a situation, and strangeness.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Brown, Peter, Geç Antikçağ Dünyası, çev. Turhan Kaçar, İstanbul, Alfa Ya- yınları, 2022.
- Çelebi, İlyas, “Tılsım”, https://islamansiklopedisi.org.tr/tilsim, (Erişim Tari- hi: 16.10.2022).
- _________, “Muska”, https://islamansiklopedisi.org.tr/muska, (Erişim Tari- hi: 18.10.2022).
- Evliyâ Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi I, haz. Se- yit Ali Kahraman - Yücel Dağlı, 1.-6. kitaplar, İstanbul, Yapı Kredi, 2013.
- _________, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi II, haz. Seyit Ali Kahraman, 7.-10. kitaplar, İstanbul, Yapı Kredi, 2013.
- Flusin, Bernard, Dini Hayat Dünyada Hıristiyanlar-Manastır Hayatı, çev. Aslı Bilge, ed. C. Morrisson, Bizans Dünyası (içinde), 2. bs., cilt 1, İstanbul, Ayrıntı, 2019.
- Gruber, Christiane, “Her Derde Deva: Lilly Kütüphanesi’ndeki Osmanlı Resimli Dua Kitabı”, Osmanlı-İslam Sanatında Tapınma ve Tılsım, çev. Erdem Gökyaran, İstanbul, Yapı Kredi, 2020a.
- _________, “Osmanlı’da Hz. Muhammed Merkezli İbadet Pratikleri”, Os- manlı-İslam Sanatında Tapınma ve Tılsım, çev. Erdem Gökyaran, İstanbul, Yapı Kredi, 2020b.
- _________ “Gül-i Muhammed: Geç Dönem Osmanlı-İslam Sanatında Çiçek Metaforları”, Osmanlı-İslam Sanatında Tapınma ve Tılsım, çev. Erdem Gökya- ran, İstanbul, Yapı Kredi, 2020c.
- _________, “‘Nereye Gidersen Git, Bil ki Korunmaktasın’: Geç Dönem Os- manlı Tılsım Tomarları ve Dua Kitaplarında Mühürler”, Osmanlı-İslam Sanatın- da Tapınma ve Tılsım, çev. Erdem Gökyaran, İstanbul, Yapı Kredi, 2020ç.
- _________ “İslam Dünyasında Muskalar ve Tılsımlar”, Osmanlı-İslam Sa- natında Tapınma ve Tılsım, çev. Erdem Gökyaran, İstanbul, Yapı Kredi, 2020d. İbn Haldun, Mukaddime III, çev. Zakir Kadirî Ugan, İstanbul, MEB Yayın- ları, 1991.
- Kur’an-ı Kerim, https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf, (Erişim Tarihi: 19.11.2022).
- Kut, Günay, Acâibü’l-mahlûkāt, https://islamansiklopedisi.org.tr/acai- bul-mahlukat, (Erişim Tarihi: 04.12.2022).
- Özay, Yeliz, “Evliya Çelebi’nin Acayip ve Garip Dünyası”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, Ankara, 2012.
- Ruska, J, “Tılsım”, İslam Ansiklopedisi, cilt 12/1, İÜ Edebiyat Fakültesi, MEB Yayınları, 1997.
- Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.
- Yerasimos, Stefanos, Türk Metinlerinde Kostantiniye ve Ayasofya Efsaneleri, çev. Şirin Tekeli, İstanbul, İletişim, 1998.
| APA | çakmak c (2023). Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar. , 61 - 85. 10.16947/fsmia.1318528 |
| Chicago | çakmak cengiz Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar. (2023): 61 - 85. 10.16947/fsmia.1318528 |
| MLA | çakmak cengiz Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar. , 2023, ss.61 - 85. 10.16947/fsmia.1318528 |
| AMA | çakmak c Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar. . 2023; 61 - 85. 10.16947/fsmia.1318528 |
| Vancouver | çakmak c Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar. . 2023; 61 - 85. 10.16947/fsmia.1318528 |
| IEEE | çakmak c "Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar." , ss.61 - 85, 2023. 10.16947/fsmia.1318528 |
| ISNAD | çakmak, cengiz. "Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar". (2023), 61-85. https://doi.org/10.16947/fsmia.1318528 |
| APA | çakmak c (2023). Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi, 0(21), 61 - 85. 10.16947/fsmia.1318528 |
| Chicago | çakmak cengiz Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi 0, no.21 (2023): 61 - 85. 10.16947/fsmia.1318528 |
| MLA | çakmak cengiz Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi, vol.0, no.21, 2023, ss.61 - 85. 10.16947/fsmia.1318528 |
| AMA | çakmak c Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi. 2023; 0(21): 61 - 85. 10.16947/fsmia.1318528 |
| Vancouver | çakmak c Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi. 2023; 0(21): 61 - 85. 10.16947/fsmia.1318528 |
| IEEE | çakmak c "Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar." FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi, 0, ss.61 - 85, 2023. 10.16947/fsmia.1318528 |
| ISNAD | çakmak, cengiz. "Evliya Çelebi Seyahatnâme’sinde Tılsımlar". FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimler Dergisi 21 (2023), 61-85. https://doi.org/10.16947/fsmia.1318528 |
