Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma
Yıl: 2023 Cilt: 34 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 1 - 31 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.26650/di.2023.34.1.1194418 İndeks Tarihi: 25-07-2023
Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma
Öz: Vakıf Katılım Bankası, sermayesinin tamamı Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından idare ve temsil edilen mazbut vakıflar ile II. Bayezid Vakfı, I. Mahmut Vakfı, II. Mahmut Vakfı ve Murat Paşa Vakfı’na ait bir anonim şirket olarak 2015 yılında kuruldu. Para vakfı ile banka kurma, esasen Osmanlı Devleti’nin II. Meşrutiyet dönemi Şeyhülislamı ve Evkaf Nâzırı Mustafa Hayri Efendi’nin hayaliydi. 1914 yılında Evkaf Bankası Kanunu’nun parlamentodan geçmesiyle bu hayali bir oranda gerçekleşmişti de. Ancak başlayan I. Cihan Harbi, bu hayali yarım bırakmış, bankanın fiili manada kurulmasına mâni olmuştu. Bu hayal, Cumhuriyet döneminde, ilk olarak 1954 yılında kurulan Vakıflar Bankası ve nihayet 2015 yılında Vakıflar Bankası’ndaki vakıf hisselerin Hazine’ye devri ve karşılığında alınan meblağla Vakıf Katılım Bankası’nın kurulmasıyla gerçek oldu. Yeni kurulan bankayla o ana kadar faizle işletilen vakıf paralar artık Hayri Efendi’nin hayal ettiği gibi faizsiz işletilecekti. Bu makalede para vakfıyla banka kurmak isteyen bu üç ayrı dünyanın bu üç ayrı bankasının hikayesi, para vakfı, faiz/riba ve istibdal kurumları merkezinde ele alınacaktır.
Anahtar Kelime: Shaykh al-Islām’s Dream Is Coming True: From Evkaf Bank to Vakif Participation Bank, Establishing a Bank with a Cash Waqf
Öz: Vakif Participation Bank was established in 2015 as a joint stock company with capital from the mazbūt awqaf under the full management and representation of the T.R Directorate General of Foundations and the Bayezid II, Mahmut I, Mahmut II, and Murat Pasha Foundations. Establishing a bank with a cash waqf [foundation] was essentially the dream of the sheikh al-Islam and the Awqaf Minister of the Second Constitutional Era, Mustafa Hayri Efendi. In 1914, he achieved this dream to a certain extent by getting Parliament to pass Evkaf Bankası Kanunu (Evkaf Bank Law). However, the outbreak of World War I impeded the de facto establishment of this bank. His dream partially came true with the establishment of Vakiflar Bank in 1954, then more fully with the establishment of Vakif Participation Bank in 2015 through the amount received from the treasury in exchange for the waqf shares in Vakiflar Bank. This article will tell the tales of these three different banks from three different worlds that aimed to establish a bank with a cash waqf by revolving around the legal institutions of cash waqf, usury, and istibdal [exchange].
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Akyıldız, Ali. ‘‘İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin İlginç Bir Uygulaması: Vakıf Olarak Kurulan Millî Şirketler’’. Uluslararası Osmanlı Tarihi Sempozyumu (8-10 Nisan 1999) Bildirileri. yay. haz. Turan Gökçe. İzmir 2000.
- Akyıldız, Ali. ‘‘İttihatçıların Vakıf Sermaye ile Kurduğu Millî Ekmekçi Anonim Şirketi ve Faaliyetleri’’. Prof. Dr. Mübahat S. Kütükoğlu’na Armağan. ed. Zeynep Tarım Ertuğ. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2006.
- Bakanlar Kurulu Kararı, 2015/7440.
- Berber, Mehmet Akif. ‘‘From Interest to Usury: The Transformation of Murabaha in the Late Ottoman Empire’’. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Şehir Üniversitesi SBE, 2014.
- Bulut, Mehmet; Korkut, Cem. ‘‘A Comparison Between Ottoman Cash Waqfs (CWs) and Modern Interest-Free Financial Institutions’’. Vakıflar Dergisi, sy 46 (Aralık 2016).
- Erdem, Sami. ‘‘An Entirely Different Bank’’. Middle East Business and Banking 5, sy 5 (1986).
- Hasan Ferid. Osmanlı’da Para ve Finansal Kredi: Bankacılık. haz. Mehmet Hakan Sağlam, İstanbul: Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü, 2008.
- İbn Abidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvaz, Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003/1423.
- İpşirli, Mehmet, ‘‘Mehmed Esad Efendi’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28, Ankara 2003.
- İpşirli, Mehmet, ‘‘Mustafa Hayri Efendi’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 17, İstanbul 1998.
- Kahya, Hatice Kübra. ‘‘İstibdal Uygulamaları Işığında Osmanlı Vakıf Hukukunun Dönüşümü’’. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, 2021.
- Mustafa Hayri Efendi. Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
- Kaya, Süleyman. ‘‘XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri’’. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 2007.
- Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/12/20171224-22.htm, son erişim tarihi: 21.08.2022.
- Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun, https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2018/03/20180308M1-12.htm, son erişim tarihi: 21.08.2022.
- Özcan, Tahsin. Osmanlı Para Vakıfları Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
- Özcan, Tahsin. Vakıf Medeniyeti ve Para Vakıfları. İstanbul: Türkiye Finans Katılım Bankası Kültür Yayınları, 2010.
- Özsaraç, Yakup. ‘‘Vakıflarda Anakronizm: Para Vakıfları Üzerinden Bir Değerlendirme’’. Süleyman Demirel İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 16, sy 2 (Nisan 2021).
- Öztürk, Nazif. Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
- Quataert, Donald. ‘‘Gelişim Açmazı: 1888-1908 Osmanlı Türkiyesi’nde Ziraat Bankası ve Ziraat Reformu’’. çev. Salih Kış. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. sy 29 (Aralık 2011).
- Şahin, Enis (ed.). VakıfBank Tarihi 1954-2019. İstanbul: Değişim Yayınları, İstanbul 2020.
- Taşkınoğlu, Mehmet. ‘‘Mustafa Fevzi (Sarhan) Son Şer‘iye ve Evkaf Vekili, Manisa Milletvekili’’. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 11, sy 3 (Aralık 2013).
- Tuncer, Gökçen. ‘‘VakıfBank’ın Kamudan Kamuya Geçmesi Ne Anlama Geliyor?’’. https://www. indyturk.com/node/99781/ekonomi%CC%87/vak%C4%B1fbank%E2%80%99%C4%B1nkamudan- kamuya-ge%C3%A7mesi-ne-anlama-geliyor. son erişim tarihi: 21.08.2022.
- Ustaoğlu, Zehra Betül. ‘‘Osmanlı Toplumunda Faizsiz Finans Arayışları’’. Faiz Meselesi: Tarihte Örnek Uygulamalar. der. Murat Ustaoğlu-Ahmet İncekara, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2020.
- ‘‘Vakıfbank ile İlgili Çok Önemli Açıklama’’. http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/vakifbank-ileilgili- cok-onemli-aciklama-40448538. son erişim tarihi: 21.08.2022.
- ‘‘Vakıfbank Operasyonu İslam Hukukuna Aykırı’’. http://www.radikal.com.tr/ekonomi/vakifbankoperasyonu- islam-hukukuna-aykiri-1104047/. son erişim tarihi: 15.10.2012.
- Vakıflar Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5737.pdf. son erişim tarihi: 21.08.2022.
- (Yazır), Mehmed Hamdi. İrşâdü’l-ahlâf fî ahkâmi’l-evkâf. İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kamil, 1330.
- https://cdn.vgm.gov.tr/mevzuat/2762-sayili-vakiflar-kanunu-mulga.pdf. son erişim tarihi: 21.08.2022.
- https://www.vakifkatilim.com.tr/tr/hakkimizda/yatirimci-iliskileri/kurumsal-bilgiler/ortaklik-yapisi, son erişim tarihi: 3.1.2023.
- https://www.vgm.gov.tr/kurumsal/tarihce/vakif-deyimleri-ve-terimleri-sozlugu. son erişim tarihi: 15.08.2022.
- https://vakifkatilim.com.tr/tr/hakkimizda/vakif-katilimi-taniyin/organizasyon-yapisi/danisma-komitesi, son erişim tarihi: 30.12.2022.
- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 4260/31980.
- BOA, Dahiliye Şifre Kalemi (DH.ŞFR), 429/5.
- BOA, Dahiliye Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü (DH.UMVM), 77/17.
- BOA, Meclis-i Vâlâ (MV), 185/31.
- BOA, MV, 234/47.
- BOA, MV, 234/50.
- BOA, Şura-yı Devlet (ŞD), 199/9.
- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı, 30-18-1-2/121-111-7.
- BCA, Muamelat Genel Müdürlüğü, 30-10-0-0/3-15-12.
- Meşihat Arşivi (MA), Fetvâhâne-i Âlî Tezkire Defterleri (FTD), 374/238.
- MA, FTD, 378/24, 40.
- MA, FTD, 382/5.
- MA, FTD, 383/121.
- MA, FTD, 386/106, 125.
- MA, FTD, 389/3, 64.
- MA, FTD, 395/42.
- Resmi Yayınlar/ Official Publications Ceride-i İlmiyye, 7:55, 29 Şubat 1336.
- Düstur 6, 2. Tertip.
- Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC) 2, D. 3, İç. S. 1, 28 Haziran 1330.
- MMZC 1, D. 3, İç. S. 1, 10 Kanunuevvel 1330.
- Meclis-i Âyan Zabıt Ceridesi 1. D. 3, İç. S. 2, 16 Teşrinisâni 1331.
- Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye. Dersaadet: Selanik Matbaası, 1328.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi 27. D. 9, T. 4, 6.1.1954.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi 27. D. 9, T. 4, 11.1.1954.
- T.B.M.M. Tutanak Dergisi 27. D. 9, T. 4, 8.1.1954.
- T.B.M.M. Zabıt Ceridesi 2. D. 2, İç. S. 1, 26.9.1339.
- T.B.M.M. Zabıt Ceridesi 23. D. 2, İç. S. 3, 29.3.1926.
- T.C. Resmî Gazete. sy 3027 (13 Haziran 1935).
- T.C. Resmî Gazete, sy 8608 (15 Ocak 1954).
- T.C. Resmî Gazete, sy 26800 (20 Şubat 2008).
| APA | Kahya H (2023). Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma. , 1 - 31. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| Chicago | Kahya Hatice Kübra Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma. (2023): 1 - 31. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| MLA | Kahya Hatice Kübra Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma. , 2023, ss.1 - 31. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| AMA | Kahya H Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma. . 2023; 1 - 31. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| Vancouver | Kahya H Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma. . 2023; 1 - 31. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| IEEE | Kahya H "Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma." , ss.1 - 31, 2023. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| ISNAD | Kahya, Hatice Kübra. "Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma". (2023), 1-31. https://doi.org/10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| APA | Kahya H (2023). Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma. darulfunun ilahiyat, 34(1), 1 - 31. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| Chicago | Kahya Hatice Kübra Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma. darulfunun ilahiyat 34, no.1 (2023): 1 - 31. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| MLA | Kahya Hatice Kübra Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma. darulfunun ilahiyat, vol.34, no.1, 2023, ss.1 - 31. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| AMA | Kahya H Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma. darulfunun ilahiyat. 2023; 34(1): 1 - 31. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| Vancouver | Kahya H Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma. darulfunun ilahiyat. 2023; 34(1): 1 - 31. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| IEEE | Kahya H "Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma." darulfunun ilahiyat, 34, ss.1 - 31, 2023. 10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
| ISNAD | Kahya, Hatice Kübra. "Şeyhülislamın Gerçekleşen Rüyası: Evkaf Bankası’ndan Vakıf Katılım’a Para Vakfıyla Banka Kurma". darulfunun ilahiyat 34/1 (2023), 1-31. https://doi.org/10.26650/di.2023.34.1.1194418 |
