Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği
Yıl: 2023 Cilt: Sayı: Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına) Sayfa Aralığı: 266 - 297 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 İndeks Tarihi: 02-11-2023
Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği
Öz: Metin; bir konu etrafında bir araya gelmiş, dil bilgisel ve anlamsal ilişkilerle birbirlerini tamamlayan unsurlardan mürekkep bir yapı, dilsel iletişimin temel birimidir. Okurun metni bildirişimsel bir bütün olarak algılaması metni inşa eden unsurların doğru ilgilerle birbirlerine bağlanmasına, birbirlerini tamamlayan iki metinsellik ölçütüne bağlıdır. Bu ölçütlerden biri metnin bir bütün olarak ortaya konmasında gerekli metin içi dil bilgisel ve anlamsal ilişkiler ağının adı bağlaşıklık, diğeri de anlam ve mantık bütünlüğünü tesis eden soyut yapı, tutarlılıktır. Metinde konunun gelişimi, metnin mesajının okura eksiksiz ulaştırılmasında belirleyici olan bağlaşıklık (küçük yapı); dil bilgisel bağlaşıklık ve sözcüksel bağlaşıklık olmak üzere iki alt başlıkta incelenir. Gönderim, eksilti, değiştirim, bağlaçlar, benzerlik/koşutluk, zaman uyumu ve görünüş dil bilgisel bağlaşıklığı; tekrarlar ve aynı çağrışım alanından kelimelerin kullanılması da sözcüksel bağlaşıklığı oluşturur. Sözcüksel bağlaşıklık; metinde bütünlüğü ve sürekliliği sağlayan, cümle, paragraf dizileri arasındaki anlam bağını kuran, bir ilgi ile bir araya gelmiş sözcük kümesi; metni saran, anlamca birbirleriyle ilişkili kelime ağının adıdır. Sözcüksel bağlaşıklık unsurlarının tespiti ve neticesinde ortaya çıkan kelime kadrosu, yazarın söyleminin belirlenmesinde okuyucuya ışık tutar. Bu çalışmada sözcüksel bağlaşıklık unsurlarının metnin mesajının inşasındaki rolünü, yazarın söyleminin belirlenmesindeki etkisini Nazan Bekiroğlu’nun Nar Ağacı romanından hareketle ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu doğrultuda eserin tamamını kapsayan, metnin mesajının oluşmasında belirleyici sözcüksel bağlaşıklık unsurları ile metin kurucu sözcüklerin sözlüğüne ulaşılmış, kelimelerin metinde kazandığı yeni anlamlar tespit edilerek kullandığı kelimelerden hareketle yazarın bilgi ve tecrübeleri, dünyayı ve geleceği nasıl yorumladığı bilgisi, yaşantı ve zihin dünyasına dair değerlendirmelerin yapılabileceği öngörülmüştür.
Anahtar Kelime: Lexical Cohesion in Text Construction and The Dictionary of Text-Constructing Words: The Example of The “Nar Ağacı”
Öz: The text is a structure consisting of elements that come together within the framework of a subject and complement each other with grammatical and semantic relations, and is the basic unit of linguistic communication. The reader’s perception of the text as a communicative whole depends on the fact that the elements that make up the text are connected to each other with the right interests and on two textuality criteria that complement each other. One of these criteria is cohesion, the name of the intra-textual grammatical and semantic relations network necessary to present the text as a whole, and the other is coherence, the abstract structure that establishes the integrity of meaning and logic. The development of the subject in the text, the cohesion (micro structure), which is decisive in delivering the message of the text to the reader; It is examined under two sub-titles as grammatical cohesion and lexical cohesion. Reference, ellipsis, substitution, conjunctions, similarity/parallelism, tense and aspect; grammatical cohesion; repetitions and the use of words from the same association field also create lexical cohesion. Lexical cohesion is a set of words brought together with a connection that provides integrity and continuity in the text and establishes the semantic bond between sentence and paragraph sequences; It is the name of the network of semantically related words that surround the text. The determination of the elements of lexical cohesion and the determined word set help the reader to determine the discourse of the author. In this study, it is aimed to reveal the role of lexical cohesion elements in the construction of the message of the text and its effect in determining the author’s discourse through Nazan Bekiroğlu’s novel Nar Ağacı. Thus, the dictionary of text-constructing words has been reached through the lexical cohesion elements that are decisive in the formation of the message of the text. In addition, when a relationship can be established between the author and the words, evaluations can be made about the author’s knowledge and experiences, how he interprets the world and the future, and his life and mental world.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Adalar, D. (2005). Arapça ve Türkçe Ders Kitaplarındaki ‘Yardımlaşma’ ve ‘Arkadaşlık’ Konulu Metinlerin Karşılaştırılması: Bir Eşdizimsel Örüntüleme Çözümlemesi Örneği. Dil Dergisi, 129, 63-84.
- Akarsu, B. (1998). Dil-Kültür Bağlantısı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
- Aksan, D. (1999). Anlambilim-Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi.
- Aksan, D. (2003). En Eski Türkçenin İzlerinde. İstanbul: Multilingual.
- Balyemez, S. (2011). Dede Korkut Hikâyeleri’nin Metin Dil Bilimsel Yapısı. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- Beaugrande, R. A. D. and Dressler, W. (1981). Introduction to Text Linguistic. London: Longman Group Company. https://www.academia.edu/31596533/Introduction_to_Text_Linguistics. [Erişim Tarihi: 30.06.2023].
- Bekiroğlu, N. (2013). Nar Ağacı. İstanbul: Timaş Yayınları.
- Çolak Bostancı, G. (2008). Türkçedeki Temel Kelimelerin Cinsiyetlere Göre Çağrışım Setleri. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- Coşkun, E. (2005). İlköğretim Öğrencilerinin Öyküleyici Anlatımlarında Bağdaşıklık, Tutarlılık ve Metin Elementleri. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- Dilidüzgün, Ş. (2008). Türkçe Öğretiminde Metindilbilimsel Bir Yaklaşım. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
- Dilidüzgün, Ş. (2017). Metin Dilbilim ve Türkçe Öğretimi Uygulamalı Bir Yaklaşım. Ankara: Anı Yayıncılık.
- Filizok, R. Edebî Eserlerde Figürler Düzlemi ve Derin Yapı. https://www.ege-edebiyat.org/wp/?p=1340 [Erişim Tarihi: 30.06.2023].
- Filizok, R. Anlam Bağıntılardan Doğar. https://www.ege-edebiyat.org/wp/?p=637 [Erişim Tarihi: 30.06.2023]. Güllü, N. (1994). Sessiz Ev Üzerine Bir Metindilbilim Çalışması. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi.
- Günay, D. (2013). Metin Bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
- Halliday, M. A. K. and Hasan, R. (1976). Cohesion in English. Londra: Longman Group UK Limited.
- Halliday, M.A.K. and Hasan, R. (1989). Language, Context and Text: Aspects of Language in a Social-Semiotic Perspective. Geelong, VIC/ Oxford: Deakin University Press/Oxford University Press.
- Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Karaağaç, G. (2013). Anlam (Anlambilim ve İletişim). İstanbul: Kesit Yayınları.
- Karabağ, S. ve İşsever, S. (1996). Edinim Sürecinde Bağdaşıklık. IX. Dilbilim Kurultayı, (221-235), Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yayınları.
- Karataş, Y. (2008). Metin İncelemesinde Söylembilim Yöntemi, Binbir Gece Masalları Üzerine Bir Uygulama. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- Keçik, İ. ve Uzun, L. S. (2007). Türkçe Sözlü ve Yazılı Anlatım. (Haz. Canan İleri), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
- Morris, J. and Hirst, G. (1991). Lexical Cohesion Computed by Thesaural Relations as an Indicator of the Structure of Text. Computational Linguistics, 17(1):21–48.
- Morris, J., Beghtol, C., and Hirst, G. (2013). Term Relationships and Their Contribution to Text Semantics and Information Literacy Through Lexical Cohesion. Proceedings of the Annual Conference of CAIS / Actes Du congrès Annuel De l’ACSI.
- Onursal, İ. (2003). Türkçe Metinlerde Bağlaşıklık ve Tutarlılık. Günümüz Dilbilim Çalışmaları, (Haz. Ayşe Kıran, Ece Korkut, Suna Ağıldere), İstanbul: Multilingual Yayınları, 121-132.
- Özünlü, Ü. (1987). Dilbilimi ve Edebiyat Konusu Olarak Yinelemeler. Dilbilimin Dünü Bugünü, Yarını 1. Dilbilimi Sempozyumu, 18-19 Haziran 1987, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
- Özyıldırım, I. (1999). Türk Yasa Dili. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16(1), 89-114.
- Parlak, H. (2009). Kutadgu Bilig’in Metindilbilimsel Yapısı. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
- Stotsky, S. (1983). Lexical Cohesion in Expository Writing; Implications for Developing the Vocabulary of Academic Discourse. College Composition and Communication, 34(4), 430-446.
- Şahin, T. G. ve Kayhan, B. (2023). Neşet Ertaş Türkülerinde Söz Varlığı. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 13(1), 69-87.
- Şenöz Ayata, C. (2005). Metinbilim ve Türkçe. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
- Taşıgüzel, S. (2004). İlköğretim Türkçe Ders Kitaplarında Öğretici Nitelikli Metinlerdeki Eşdizimsel Örüntülemelerin Görünümü. Ankara Üniversitesi Dil Dergisi, 125, 72-93.
- Torusdağ, G. ve Aydın, İ. (2019). Metindilbilim ve Örnek Metin Çözümlemeleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
- Uzun, L. S. (1995). Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı. Ankara: Simurg Yayınları.
- Üstünova, K. (1998). Dede Korkut Destanları ve Cümleden Büyük Birlikler. İstanbul: Alfa.
- Weisgerber, L. (1968). Dünyanın Zihnen Gelişmesinde Dil Alanları (çev. Hüseyin Sesli), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
| APA | UZUN M (2023). Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği. , 266 - 297. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| Chicago | UZUN MUZAFFER Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği. (2023): 266 - 297. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| MLA | UZUN MUZAFFER Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği. , 2023, ss.266 - 297. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| AMA | UZUN M Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği. . 2023; 266 - 297. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| Vancouver | UZUN M Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği. . 2023; 266 - 297. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| IEEE | UZUN M "Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği." , ss.266 - 297, 2023. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| ISNAD | UZUN, MUZAFFER. "Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği". (2023), 266-297. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| APA | UZUN M (2023). Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi (Online), (Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına)), 266 - 297. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| Chicago | UZUN MUZAFFER Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi (Online) , no.Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına) (2023): 266 - 297. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| MLA | UZUN MUZAFFER Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi (Online), vol., no.Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına), 2023, ss.266 - 297. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| AMA | UZUN M Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi (Online). 2023; (Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına)): 266 - 297. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| Vancouver | UZUN M Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi (Online). 2023; (Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına)): 266 - 297. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| IEEE | UZUN M "Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği." Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi (Online), , ss.266 - 297, 2023. 10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
| ISNAD | UZUN, MUZAFFER. "Metin İnşasında Sözcüksel Bağlaşıklık ve Metin Kurucu Sözcüklerin Sözlüğü: “Nar Ağacı” Örneği". Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi (Online) Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına) (2023), 266-297. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1359373 |
