İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK

Yıl: 2023 Cilt: Sayı: 12 Sayfa Aralığı: 310 - 338 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224 İndeks Tarihi: 06-11-2023

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK

Öz:
Bu çalışmanın konusu, İkinci Dünya Savaşı sonunda Sovyetler Birliği’nin ön- cülüğünde başlatılan Sovyet Ermenistan’a göç çağrısının Türk ve İngiliz arşiv belgelerine göre yeniden okumasının yapılmasıdır. Bu okumalar ışığında Tür- kiye’deki Ermeni cemaatinin göç çağrısına tepkisinin anlaşılması için dönemin Türk ve Ermeni basınındaki değerlendirmelerinden de yararlanılacaktır. Erme- ni literatüründe “büyük geri dönüş”, “anavatana geri dönüş” olarak tanımlanan bu göç hareketi 1946-1949 yılları arasında Ortadoğu başta olmak üzere Avru- pa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan yaklaşık 90 bin diaspora Erme- nisinin Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne gitmesiyle sonuçlanmıştır. Sovyetler Birliği İkinci Dünya Savaşı’nı kazanan taraflardan biri olmanın verdiği güvenle kendisini yeni dünya düzeninde politika belirleyici iki güçten biri ola- rak görmüştür. Savaş boyunca tarafsızlık politikasından ödün vermeyen Türki- ye’den de Sovyet Ermenistan’ına göç kampanyasını başlatarak hesap sormuş- tur. Sovyetler Birliği “anavatana geri dönüş” çağrısını Türkiye’den talep ettiği toprakları meşrulaştırabilmenin aracı olarak kullanmış ve çıkarları doğrultu- sunda Ermeni Sorunu’nun yeniden ortaya çıkmasını tasarlamıştır. Batılı ülkele- rin süreç içerisinde Türkiye’nin yanında yer almaları sonucunda Sovyetler Bir- liği isteğini elde edemediği gibi Ermenistan’a göç edenleri de hayal kırıklığına uğratmıştır. Bu göç hareketini başından beri destekleyen diasporadaki Ermeni örgütlenmeleri -kilise, siyasi partiler, komiteler- Sovyet girişiminin başarısızlığı karşısında hüsrana uğramışlardır. Bu çalışmada İngiliz ve Türk arşiv belgeleri ve gazete haberleri için tarihsel ve betimleyici araştırma tasarımından ve nitelik- sel içerik analizden yararlanılmıştır.
Anahtar Kelime: Anavatana Göç Büyük Göç Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti İkinci Dünya Savaşı Sovyet Ermenistan’a Göç Çağrısı

REREADING THE CALL FOR DIASPORA ARMENIANS TO RETURN TO MOTHERLAND AFTER THE SECOND WORLD WAR

Öz:
The subject of this study is the rereading of the call for immigration to Soviet Armenia, which was initiated under the leadership of the Soviet Union at the end of the Second World War, according to the Turkish and British archival docu- ments. Considering these readings, the evaluations of the period in the Turkish and Armenian press will also be used to understand the reaction of the Armeni- an community in Türkiye to the call for immigration. This migration movement, which is defined as the "great return" and "return to the homeland" in Armenian literature, resulted in the departure of approximately 90 thousand diaspora Ar- menians living in the Middle East, Europe, and the United States between 1946- 1949 to the Armenian Soviet Socialist Republic. With the confidence of being one of the winners of the Second World War, the Soviet Union saw itself as one of the two policy-making powers in the new world order. Türkiye, which did not compromise on its neutrality policy throughout the war, was held to account by launching a immigration campaign to Soviet Armenia. The Soviet Union used the call for "return to the motherland" to legitimize the lands it demanded from Türkiye and designed the re-emergence of the Armenian question in line with its interests. As Western countries sided with Türkiye in the process, the Soviet Union could not get what it wanted and disappointed those who immigrated to Armenia. The Armenian organizations in the diaspora - the church, political parties, and committees - that supported this immigration movement from the beginning were frustrated by the failure of the Soviet attempt. This study uses historical design research, descriptive design research, and qualitative content analysis for British and Turkish archival documents and newspaper news.
Anahtar Kelime: Armenian Soviet Socialist Republic World War II Call for Emigration to Soviet Armenia Emigration to the Motherland Great Migration.

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Alemdar, K. (2001). Anadolu Ajansı (1920-1980) devlet propaganda örgütünün gelişimi. K. Alemdar (Der.), İletişim ve Tarih içinde (ss. 99-200). Ümit Yayınevi.
  • ---------------------------------- (2014). Tan Olayı ve Zekeriya Sertel’in ABD’ye iltica girişimi. İletişimin devrim yılları Hıfzı Topuz’a armağan içinde (ss. 19-51). Hiperlink Yayınları.
  • Alajaji, S. A. (2019). Sılaya giden yol: Ermeni diasporasında müzik (A. Çavdar, Çev.). Aras Yayıncılık.
  • Archer, I., C. Ferris R., J., Holger, H., H., & Travers, E. T. (2021). Dünya savaşı tarihi (C. Demirkan, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Arığ, S. A. (2011). İkinci Dünya Savaşı’nın Ardından Sovyetler Birliği’nin Yeni Ermenistan Kurma Girişimleri. Bilig, 59, 31-52.
  • Armaoğlu, F. H. (2004). Yirminci yüzyıl siyasî tarihi 1914-1995. Alkım Yayınları.
  • Aydın, M. (2001). B. Oran (Der.), İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye 1939-1945. Türk dış politikası (Cilt 1) içinde. (ss. 399-475). İletişim Yayınları.
  • Bali, R. (Haziran, 2001). Ermenistan’ın “anavatana geri dönün” çağrısının diaspora Ermenilerine ve Türkiye’ye Etkisi. Tarih ve Toplum, 210, 356-362.
  • --------------------- (tarih yok). Cumhuriyet arşivleri belgelerine göre Türk Ermeni basını. 16 Ma- yıs 2023 tarihinde http://www.rifatbali.com/images/stories/dokumanlar/turk_ ermeni_basini.pdf adresinden erişilmiştir.
  • BCA, 030-01-0-0-101-623-4.
  • ------------, 571/35357-138982-3; 12.07.1945.
  • ------------, 030-10-0-0-108-715-15.
  • ------------, 030-0-0101-623-6.
  • ------------, 571/35271-138715-237, 19 Ekim 1945.
  • Biberyan, Z. (2021). Mahkûmların şafağı. Aras Yayıncılık.
  • Burçak, R. S. (1983). Moskova görüşmeleri (26 Eylül 1939-16 Ekim 1939) ve dış politikamız üzerindeki tesirleri. Gazi Üniversitesi.
  • Boulgourdjian, N. E. (2019). Political uses of religion in complex contexts. The Soviet Republic of Armenia and the Armenian community in Argentina during the beginning of the Cold War. Contemporanea, 22(3), 363-382.
  • Cohen, R. (1996). Diasporas and the nation-state: From victims to challengers. International Affairs, 72(3), 507-520.
  • Cumhuriyet. (10 Mayıs 1945).
  • -----------------------------------(31 Temmuz 1945).
  • -----------------------------------(14 Aralık 1945).
  • Ebuzziya, Z. (7 Temmuz 1945). Kızıl Papazın hezeyanları. Tasvir.
  • Erdoğan, İ. (2003). Poztivist metodoloji: Bilimsel araştırma tasarımı istatiksel yön- temler analiz ve yorum. Erk Yayınları.
  • FO, 371-48795-30 Haziran 1945.
  • -----, 371-59246, 24 Aralık 1945.
  • -----, 371-67317.
  • -----, 371-67317, 27 Mart 1947.
  • Գևորգ Զ Նորնախիջևանցի. (tarih yok) Wikipedia içinde https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A3_%D4%B6_%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%AB.
  • Glasneck, J. (2018). Alman faşizminin Türkiye’deki propaganda faaliyetleri (M. Çakır, Çev.).
  • Güngör, H. (2021). Sovyetlerin Ermeni kartı: San Francisco Konferansı. Gazi Türkiyat, 28, 165-182.
  • Güvenir, O. M. (1991). İkinci Dünya Savaşında Türk basını. Gazeteciler Cemiyeti.
  • Hewlett Johnson. (tarih yok). Wikipedia içinde. https://en.wikipedia.org/wiki/Hewlett_Johnson.
  • Hayrenadardz.org. (tarih yok). 1946-49. https://hayrenadardz.org/hy/history/1946-49.
  • İlter, E. (1999). Ermeni Kilisesi ve Terör. Köksav Yayınları.
  • Koçak, C. (1986). Türkiye’de milli şef dönemi:(1938-1945). Yurt Yayınları.
  • Laycock, J. (2012). Armenian homelands and homecomings, 1945-9: The repatriation of diaspora Armenians to the Soviet Union. Cultural and Social History, 9(1), 103-123.
  • Lundgren, S. (2020). Recension av Tsolin Nalbantian: Armenians Beyond Diaspora. Babylon Nordisk tidsskrift for Midtøstenstudier, 18(1), 96-97.
  • Manka, G. (2008). Anadolu Ajansı ve II. Dünya Savaşı. Gazi Üniversitesi İletişim Yayınları 40. Yıl Kitaplığı.
  • NARA, 867.00/12-2945, 29 Aralık 1945.
  • Öztekin, H. (2016). Tan: Serteller yönetiminde muhalif bir gazete. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Panossian, R. (2006). The Armenians: From kings and priests to merchants and commissars. Columbia University Press.
  • Մելքոնյան, Ք. (2010). Սփյուռքահայությունը և Հայկական հարցի լուծման խնդիրը (1945-1947 թթ.), Պատմա-բանասիրական հանդես, 2, 41-52.
  • Seydi, S. (2003, Kış). Sovyetler Birliği’nin Ermeniler için başlattıkları 'anavatana dönüş projesi’, Ermeni Araştırmaları Dergisi, 8, 96-113.
  • Sezgintürk, P. (2019). Travmanın nesiller arası aktarımı: Patrick Madiano ve post-bellek, Turkish Studies Language and Literature, 14(3), 1547-1559.
  • Tasvir. (10 Mayıs 1945).
  • -------------------(29 Haziran 1945).
  • Tekeli, İ., & İlkin, S. (2014). Dış siyaseti ve askeri stratejileriyle İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi. İletişim Yayınları.
  • Toker, M. (1971). Türkiye üzerinde 1945 kabusu. Akis Yayınları.
  • Us, A. (16 Aralık 1945). Türkiyedeki Ermeniler, Vakit.
  • -------------------(25 Aralık 1945). Ermeni aydınlarını insafa ve basirete davet ediyoruz, Vakit. Vakit. (8 Aralık 1945).
  • -------------------(26 Aralık 1945). Jamanak diyor ki.
  • -------------------(27 Aralık 1945).
  • 1946-1948 թվականների «Մեծ հայրենադարձություն». (tarih yok). Wikipedia içinde. wikipedia.org/wiki/1946-1948_թվականների_«Մեծ_հայրենադարձություն»#ci- te_ref-6
APA Eraslan H (2023). İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK. , 310 - 338. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
Chicago Eraslan Hulya İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK. (2023): 310 - 338. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
MLA Eraslan Hulya İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK. , 2023, ss.310 - 338. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
AMA Eraslan H İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK. . 2023; 310 - 338. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
Vancouver Eraslan H İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK. . 2023; 310 - 338. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
IEEE Eraslan H "İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK." , ss.310 - 338, 2023. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
ISNAD Eraslan, Hulya. "İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK". (2023), 310-338. https://doi.org/10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
APA Eraslan H (2023). İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK. Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi Etkileşim , (12), 310 - 338. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
Chicago Eraslan Hulya İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK. Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi Etkileşim , no.12 (2023): 310 - 338. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
MLA Eraslan Hulya İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK. Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi Etkileşim , vol., no.12, 2023, ss.310 - 338. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
AMA Eraslan H İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK. Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi Etkileşim . 2023; (12): 310 - 338. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
Vancouver Eraslan H İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK. Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi Etkileşim . 2023; (12): 310 - 338. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
IEEE Eraslan H "İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK." Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi Etkileşim , , ss.310 - 338, 2023. 10.32739/etkilesim.2023.6.12.224
ISNAD Eraslan, Hulya. "İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA DİASPORA ERMENİLERİNİN ANAVATANA GERİ DÖNÜŞ ÇAĞRISINI YENİDEN OKUMAK". Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi Etkileşim 12 (2023), 310-338. https://doi.org/10.32739/etkilesim.2023.6.12.224