Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi

Canan Çelikadam, (İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, Psikoloji Doktora Programı, İstanbul, Türkiye)
Sercan Balım, (Bursa Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Psikoloji Bölümü, Bursa, Türkiye)
Büşra Eylem Aktaş, (İstanbul Medipol Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Psikoloji Bölümü, İstanbul, Türkiye)
Bahar Aykaç, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikoloji Doktora Programı, İstanbul, Türkiye)
Mehmet Karasu, (Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü, Van, Türkiye)
Sevim Cesur (İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü, İstanbul, Türkiye)
Nesne Dergisi
1 1
Yıl: 2023 Cilt: 11 Sayı: 27 Sayfa Aralığı: 117 - 138 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.7816/nesne-11-27-08 İndeks Tarihi: 21-01-2024

Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi

Öz:
Bu çalışmanın amacı Türkçede farklı bağlamlarda sıkça kullanılan fakat psikoloji alan yazınında yeterince incelenmemiş ayıp kavramının çocukluk döneminde nasıl kavramsallaştırıldığını keşifsel olarak incelemektir. Bu amaçla ayıp kavramının Turiel’in (1983) Sosyal Alan Kuramı çerçevesinde hangi sosyal alan bağlamında daha fazla tanımlandığı ve hangi duygularla ilişkili olduğu ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Araştırmanın örneklemini Türkiye’nin farklı bölgelerinde yaşayan 7 ile 15 yaş aralığındaki (Ort= 10.12, SS= 1.55) 63 kadın ve 62 erkek olmak üzere toplam 125 çocuk oluşturmaktadır. Çocuklarla yapılan görüşmelerde açık uçlu sorulan sorulardan elde edilen bulgulara göre çocukların ayıp kavramını hem ahlaki hem de uzlaşımsal alanlarda değerlendirdikleri; bu değerlendirmeleri daha çok ‘zarar verme /zarardan kaçınma’ ve ‘erdemli olmayan davranışlar’ ile ‘toplumsal kuralların ihlal edilmesi’ ve ‘cinsel ihlaller ve çıplaklık’ üzerinden ifade ettikleri görülmektedir. Ayıp olarak değerlendirilen durum ve davranışlara ahlaki alanda daha çok öfke ve utanç duygularının, uzlaşımsal alanda ise daha çok tiksinme duygusunun eşlik ettiği görülmektedir. Sonuçlar bir bütün olarak değerlendirildiğinde, çocuklar için ayıp kavramının yazılı olmayan kurallar gibi işleyen, kişilerarası ilişkileri ve sosyal düzeni sürdürmeye yarayan; öfke, utanç, suçluluk ve tiksinme gibi duygularla yakından ilişkili bir kavram olduğu görülmektedir.
Anahtar Kelime: “ayıp” ahlak Sosyal Alan Kuramı ahlaki alan uzlaşımsal alan ahlaki duygular

The Examinaton of “Ayip” Conceptualization From Children’s Perspective and Related Moral Emotions Within The Frame of Social Domain Theory

Öz:
The aim of this study is to exploratively examine of how the concept of “ayıp”, which is frequently used in different contexts in Turkish but has not been sufficiently studied in pscyhology literature, is conceptualized in childhood. For this purpose, it has been tried to reveal that in which social domain the concept of “ayıp” is defined within the framework of Turiel’s Social Domain Theory and which emotions it is related to. The sample consists of 125 children, 63 girls and 62 boys, the agesbetween 7 and 15 (M= 10.12, SD= 1.55) living in different regions of Turkey. According to the results of the open-ended questions the children evaluate the concept of “ayıp” in both moral and conventional domains, and they express these evaluations mostly through harm/ avoidance of harm,unvirtuous behaviours, violation of social rules, sexual violations and nudity. The situations and behaviours that are considered as “ayıp” are accompanied by more anger and shame in the moral domain, and more disgust in the conventional domain. When the results are evaluated as a whole, it is seen that “ayıp” for children works like unwritten rules and serves to maintain interpersonal relations and social order andis closely related to emotions such as anger, shame, guilt and disgust.
Anahtar Kelime: “ayıp” morality Social Domain Theory moral domain conventional moral emotions

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Alptekin, A. ve Tepeli, K. (2019). Farklı yetersizliği olan 48-72 ay çocuklarda cinsel gelişimin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(4), 737–762. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.526557
  • Aydoğdu, F. (2017). Toplumsal cinsiyet rollerinin gelişimi ve cinsel eğitim. Ş. Ö. Aynal (Ed.), Çocuk gelişimi I-II içinde (ss. 71–89). Eğiten Kitap.
  • Cesur, S., Tepe, B., Piyale, Z. E., Sunar, D. ve Biten, F. A. (2020). “Bana göre” ahlak: Sıradan insanın ahlakı kavramsallaştırması. Türk Psikoloji Yazıları, 23(45), 115–138. https://doi.org/10.31828/tpy1301996120200219m000021
  • Curry, O. S., Chesters, J. M. ve Van Lissa, C. J. (2019). Mapping morality with a compass: Testing the theory of ‘morality as cooperation’ with a new questionnaire. Journal of Research in Personality, 78, 106–124. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2018.10.008
  • Çağdaş, A. (2008). Anne-baba-çocuk iletişimi. Kök Yayıncılık.
  • Deniz, Ü. ve Gözütok, A. (2017). Okul öncesi dönem çocuk kitaplarının cinsel gelişim ve cinsel eğitim açısından incelenmesi. Journal of International Social Research, 10(49), 424–431.
  • Eisenberg, N. (2000). Emotion, regulation, and moral development. Annual Review of Psychology, 51, 665-697. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.51.1.665
  • Ellemers, N., Van Der Toorn, J., Paunov, Y. ve Van Leeuwen, T. (2019). The psychology of morality: A review and analysis of empirical studies published from 1940 through 2017. Personality and Social Psychology Review, 23(4), 332–366. https://doi.org/10.1177/1088868318811759
  • Emde, R. N., Biringen, Z., Clyman, R. B. ve Oppenheim, D. (1991). The moral self of infancy: Affective core and procedural knowledge. Developmental Review, 11(3), 251–270.
  • Fischer, A. H. (1999). The role of honour-related vs. individualistic values in conceptualising pride, shame, and anger: Spanish and Dutch cultural prototypes. Cognition & Emotion, 13(2), 149–179.
  • Fiske, A. P. (1992). The four elementary forms of sociality: Frameworks for a unified theory of social relations. Psychological Review, 9(4), 689–723.
  • Fung, H. (1999). Becoming a moral child: Socialization of shame among young Chinese children. Ethos, 27(2), 180–209.
  • Gilbert, P. (2004). Evolution, attractiveness, and the emergence of shame and guilt in a self-aware mind: A reflection on Tracy and Robins. Psychological Inquiry, 15(2), 132–135.
  • Gilligan, C. (1982). In a different voice. Harvard University Press.
  • Graham, J., Haidt, J., Koleva, S., Motyl, M., Iyer, R., Wojcik, S. ve Ditto, P. H. (2013). Moral foundations theory: The pragmatic validity of moral pluralism. Advances in Experimental Social Psychology, 47, 55–130.
  • Graham, J., Nosek, B. A., Haidt, J., Iyer, R. Koleva, S. ve Ditto, P. H. (2011). Mapping the moral domain. Journal of Personality and Social Psychology, 101(2), 366–385.
  • Gray, K. ve Keeney, J. E. (2015). Disconfirming moral foundations theory on its own terms: Reply to Graham (2015). Social Psychological and Personality Science, 6, 874–877.
  • Gürpınar, H. R. (1910/2019). Kuyruklu yıldız altında bir izdivaç. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (Orijinal Çalışma Basım Tarihi, 1910).
  • Güzelyurt, T., Birge, F. ve Ökten, A. (2019). Okul öncesi öğretmenlerinin aile katılımına ilişkin görüşleri. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 2(1), 64–74.
  • Haidt, J. (2003). The moral emotions. R. J. Davidson, K. R. Scherer ve H. H. Goldsmith (Ed.), Handbook of affective sciences içinde (ss. 852– 870). Oxford University Press.
  • Hikmet, N. (2016). Tahir ile Zühre meselesi. Yatar Bursa kalesinde içinde (ss.189). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • Hofstede, G. (1985). The interaction between national and organizational value systems. Journal of Management Studies, 22(4), 347–57.
  • Joffe, H. ve Yardley, L. (2004). Content and thematic analysis. D. F. Marks ve L. Yardley (Ed.), Research methods for clinical and health psychology içinde (ss. 56-68). Sage.
  • Kağıtçıbaşı, C. (1996). The autonomous-relational self. European Psychologist, 1(3), 180–186.
  • Karasu, M., Aykaç, B., Çelikadam, C., Balım, S., Aktaş, B. ve Cesur, S. (2021). Okul çağındaki çocukların ahlaka ilişkin gündelik kavramsallaştırmaları: Keşifsel bir inceleme. Nesne, 9(21), 535–554. https://doi.org/10.7816/nesne-09-21-04
  • Killen, M. ve Smetana, J. G. (2013). Handbook of moral development. Psychology Press.
  • Kochanska, G. (2002). Committed compliance, moral self, and internalization: A mediational model. Developmental Psychology, 38(3), 339-351.
  • Kohlberg, L. (1984). Moral stages and moralization: The cognitive developmental approach. L. Kohlberg (Ed.) The psychology of moral development: The nature and validity of moral stages içinde (ss.170–205). Harper and Row.
  • Krettenauer, T., Campbell, S. ve Hertz, S. (2013). Moral emotions and the development of the moral self in childhood. European Journal of Developmental Psychology, 10(2), 159–173.
  • Maccoby, E. E. (1994). The role of parents in the socialization of children: An historical overview. R. D. Parke, P. A. Ornstein, J. J. Rieser ve C. Zahn Waxler (Ed.), A century of developmental psychology içinde (ss. 589–615). American Psychological Association.
  • Menon, U. ve Shweder, R. A. (1994). Kali’s tongue: Cultural psychology and the power of shame in Orissa, India. S. Kitayama ve H.R.Markus (Ed.), Emotion and culture: Empirical studies of mutual influence içinde (ss. 241–282). American Psychological Association.
  • Mirdal, G. M. (2006). Changing idioms of shame: Expressions of disgrace and dishonour in the narratives of Turkish women living in Denmark. Culture & Psychology, 12(4), 395–414.
  • Nişanyan, S. (2022). Nişanyan sözlük: Çağdaş Türkçenin epistomolojisi. Liberus.
  • Nucci, L. P. ve Turiel, E. (1978). Social interactions and the development of social concepts in preschool children. Child Development, 49, 400–407.
  • Onur, B. (2012). Türkiye’de çocukluğun tarihi. İmge.
  • Öngider, N. (2013). Anne-baba ile okul öncesi çocuk arasındaki ilişki. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 5(4), 420–440.
  • Öztan, G. G. (2009). Türkiye’de çocukluğun politik inşası [Yayınlanmamış doktora tezi]. Uludağ Üniversitesi, Bursa.
  • Postman, N. (1995). Çocukluğun yok oluşu (K. İnal, Çev.). İmge. (Orijinal çalışma basım tarihi 1982).
  • Prinz, J. J. ve Nichols, S. (2010). Moral emotions. J. M. Doris and Moral Psychology Research Group (Ed.), The moral psychology handbook içinde (ss.111–146). Oxford University Press.
  • Rasmussen, S. J. (2007). Revitalizing shame: Some reflections on changing idioms of shame: expressions of disgrace and dishonour in the narratives of Turkish women living in Denmark. Culture and Psychology, 13(2), 231–242.
  • Rottman, J. ve Kelemen, D. (2012). Aliens behaving badly: Children’s acquisition of novel purity-based morals. Cognition, 124(3), 356-360.
  • Rozin, P., Lowery, L., Imada, S. ve Haidt, J. (1999). The CAD triad hypothesis: A mapping between three moral emotions (contempt, anger, disgust) and three moral codes (community, autonomy, divinity). Journal of Personality and Social Psychology, 76(4), 574–586. Scirocco, A. (2014). Moral socialization in mother-child conversations about hurting siblings and friends [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Concordia University, Montreal, Canada.
  • Shweder, R. A., Much, N. C., Mahapatra, M. ve Park, L. (2003). The “big three” of (autonomy community, and divinity) morality and the “big three” explanations of suffering. Why do men barbeque?: Recipes for cultural psychology. Harvard University Press.
  • Smetana, J. G. (2006). Social-cognitive domain theory: Consistencies and variations in children’s moral and social judgments. M. Killen ve J. G. Smetana (Ed.), Handbook of moral development içinde (ss. 119–154). Mahwah, NJ: Erlbaum.
  • Smetana, J., Jambon, M. ve Ball, C. (2014). The social domain approach to children’s moral and social judgments. M. Killen ve J. G. Smetana (Ed.), Handbook of moral development içinde (ss. 23–44). Psychology Press.
  • Smith, R. H., Webster, J. M., Parrott, W. G. ve Eyre, H. L. (2002). The role of public exposure in moral and nonmoral shame and guilt. Journal of Personality and Social Psychology, 83(1), 138-159.
  • Takada, A. (2019). Socialization practices regarding shame in Japanese caregiver–child interactions. Frontiers in Psychology, 10, 1-14. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01545
  • Tangney, J. P. ve Dearing, R. L. (2003). Shame and guilt. Guilford Press.
  • Tangney, J. P., Stuewig, J. ve Mashek, D. J. (2007). Moral emotions and moral behavior. Annual Review of Psychology, 58, 345–372.
  • Tracy, J. L. ve Robins, R. W. (2004). Putting the self into self-conscious emotions: A theoretical model. Psychological Inquiry, 15(2), 103–125.
  • Tuğrul, B. ve Artan, İ. (2001). Çocukların cinsel eğitimi ile ilgili anne görüşlerinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(20), 141–149.
  • Turiel, E. (1983). The development of social knowledge: Morality and convention. Cambridge University Press.
  • Turiel, E. (1998) Moral development. W. Damon ve N. Eisenberg (Ed.), Handbook of child psychology: Social, emotional, and personality development içinde (ss. 863–932). Wiley.
  • Turiel, E. (2006). The development of morality. W. Damon ve N. Eisenberg (Ed.), Handbook of child psychology: Social, emotional, and personality development içinde (ss. 789–857). Wiley.
  • Turiel, E. (2008). The development of children’s orientations toward moral, social, and personal orders: More than a sequence in development. Human Development, 51, 21–39.
  • Tuzcuoğlu, N. ve Tuzcuoğlu, S. (1996). Çocuğun cinsel eğitiminde ailelerin karşılaştıkları güçlükler. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(8), 251-262.
  • Türe, D. (2021). Mother-shaming memories: The role of maternal self-discrepancy on negative emotions and shaming experiences of mothers [Yayınlanmamış doktora tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
  • Türk Dil Kurumu (2021). Genel açıklamalı sözlük. TDK Yayınları.
  • Özönder, C., Sağlam, S., Aksoy, E., Köktürk, G. V. ve Uluocak, Ş. (2005). İlköğretim okullarında şiddet ve taciz. İlköğretim okullarının 7. ve 8. sınıflarında okuyan öğrencilerin “okullarda şiddet” ve “taciz” kavramlarına ilişkin kavramsallaştırmaları (Araştırma raporu). https://turkegitimsen.org.tr/wp-content/uploads/2021/10/72- pdf.pdf
  • Üskül, A. K., Cross, S. E., Sunbay, Z., Gerçek Swing, B. ve Ataca, B. (2012). Honor bound: The cultural construction of honor in Turkey and the Northern US. Journal of Cross- Cultural Psychology, 43(7), 1131–1151.
  • Van Leeuwen, F., Dukes, A., Tybur, J. M. ve Park, J. H. (2017). Disgust sensitivity relates to moral foundations independent of political ideology. Evolutionary Behavioral Sciences, 11(1), 92–98.
  • Vygotsky, L. (1933). Play and its role in the mental development of the child. Bruner, J., Jolly, A. ve Sylva, K. (Ed.), Play: It’s role in development and evolution içinde (ss. 461–463). Penguin Books.
  • Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.
  • Wang, R., Yang, Q., Huang, P., Sai, L. ve Gong, Y. (2019). The association between disgust sensitivity and negative attitudes toward homosexuality: The mediating role of moralfoundations. Frontiers in Psychology, 10, 1–8. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.01229
  • Wong, Y. ve Tsai, J. (2007). Cultural models of shame and guilt. J. L. Tracy, R. W. Robins ve J. P. Tangney (Ed.), The self-conscious emotions: Theory and research içinde (ss. 209– 223). Guilford Press.
  • Woods, R. (2013). Children’s moral lives: An ethnographic and psychological approach. Wiley Blackwell.
APA çelikadam c, BALIM S, Aktaş B, Aykac B, Karasu M, CESUR s (2023). Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. , 117 - 138. 10.7816/nesne-11-27-08
Chicago çelikadam canan,BALIM SERCAN,Aktaş Büşra,Aykac Bahar,Karasu Mehmet,CESUR sevim Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. (2023): 117 - 138. 10.7816/nesne-11-27-08
MLA çelikadam canan,BALIM SERCAN,Aktaş Büşra,Aykac Bahar,Karasu Mehmet,CESUR sevim Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. , 2023, ss.117 - 138. 10.7816/nesne-11-27-08
AMA çelikadam c,BALIM S,Aktaş B,Aykac B,Karasu M,CESUR s Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. . 2023; 117 - 138. 10.7816/nesne-11-27-08
Vancouver çelikadam c,BALIM S,Aktaş B,Aykac B,Karasu M,CESUR s Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. . 2023; 117 - 138. 10.7816/nesne-11-27-08
IEEE çelikadam c,BALIM S,Aktaş B,Aykac B,Karasu M,CESUR s "Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi." , ss.117 - 138, 2023. 10.7816/nesne-11-27-08
ISNAD çelikadam, canan vd. "Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi". (2023), 117-138. https://doi.org/10.7816/nesne-11-27-08
APA çelikadam c, BALIM S, Aktaş B, Aykac B, Karasu M, CESUR s (2023). Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. Nesne Dergisi, 11(27), 117 - 138. 10.7816/nesne-11-27-08
Chicago çelikadam canan,BALIM SERCAN,Aktaş Büşra,Aykac Bahar,Karasu Mehmet,CESUR sevim Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. Nesne Dergisi 11, no.27 (2023): 117 - 138. 10.7816/nesne-11-27-08
MLA çelikadam canan,BALIM SERCAN,Aktaş Büşra,Aykac Bahar,Karasu Mehmet,CESUR sevim Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. Nesne Dergisi, vol.11, no.27, 2023, ss.117 - 138. 10.7816/nesne-11-27-08
AMA çelikadam c,BALIM S,Aktaş B,Aykac B,Karasu M,CESUR s Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. Nesne Dergisi. 2023; 11(27): 117 - 138. 10.7816/nesne-11-27-08
Vancouver çelikadam c,BALIM S,Aktaş B,Aykac B,Karasu M,CESUR s Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. Nesne Dergisi. 2023; 11(27): 117 - 138. 10.7816/nesne-11-27-08
IEEE çelikadam c,BALIM S,Aktaş B,Aykac B,Karasu M,CESUR s "Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi." Nesne Dergisi, 11, ss.117 - 138, 2023. 10.7816/nesne-11-27-08
ISNAD çelikadam, canan vd. "Çocukların Gözünden Ayıp Kavramsallaştırmasının ve İlgili Ahlaki Duyguların Sosyal Alan Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi". Nesne Dergisi 11/27 (2023), 117-138. https://doi.org/10.7816/nesne-11-27-08
Sayfa Oluşturulma Tarihi
24-04-2024 10:36

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları