19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler
Yıl: 2011 Cilt: 8 Sayı: 31 Sayfa Aralığı: 17 - 49 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler
Öz: 19. yüzyıl, Osmanlı coğrafyasında yaşanan siyasi hareketliliğin paralelinde sosyal değişimlerin de hız kazandığı bir dönemdir. Bu asırda, çevre ülkelerin Müslüman halklarınca Osmanlı topraklarına gerçekleştirilen göçler, toplumsal değişimi tetikleyen başlıca etkenlerdendir. Osmanlı’dan cumhuriyete geçiş sürecinde bilhassa Anadolu’ya gelen göçmenlerin modern Türkiye’nin oluşumundaki katkısı yadsınamaz. 19. yüzyılın ortasından itibaren Kafkasya’dan gelen büyük kitleler de Osmanlı ülkesini yeni yurtları olarak kabul etmişlerdir. Söz konusu göçler, son yıllarda araştırmacılar tarafından çeşitli yönleriyle ele alınmaktadır. Bu çalışmada, 19. yüzyılda Kafkasya’dan yapılan göçler ve gelen muhacirlerin iskânları genel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Çalışmanın ana kaynakları genel itibariyle özgün olup araştırma, eserler ve sözlü kaynaklarla desteklenmektedir. Yer yer söz konusu göç hareketlerinin incelenmesine ve kaynaklarına yönelik metodoloji üzerine de yeni yaklaşımlara yer verilmektedir.
Anahtar Kelime: -
Öz: 19th century is a period in which besides political dynamism, social changes have also accelerated. In this century, the migrations from the surrounding countries towards the Ottoman territories were the main triggering factors, effecting the social changes. The contribution of the emigrants in formation of Turkey, who came to Anatolia during the transition period from the Ottoman Empire to the Republic, can not be denied. From the mid of the 19th century, the emigrants who came from Caucasia have accepted the Ottoman State their new homeland. During the recent years, that migrations have been scrutinized by the researchers in several respects. In this work, the migrations from Caucasia in 19th century and the settlements of the emigrants were generally evaluated. Main sources of this work are generally original, and researches and verbal sources are also included. Here and there, in examining the migrations and its sources, new approaches concerning the methodology were also mentioned.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri (BOA)-
- BEO. AYN.d. 813 (Aydın H. 1295-1296) (Ayniyat Defteri) A. MKT. 218/16; A. MKT. MHM. 192/82; A. MKT. MHM. 205/71; A. MKT. MHM. 206/67; A. MKT. MHM. 209/65; A. MKT. MHM. 211/6; A. MKT. MHM. 217/94; A. MKT. MHM. 222/38; A. MKT. MHM. 223/92; A. MKT. MHM. 239/21; A. MKT. MHM. 277/8; A. MKT. NZD. 327/23; A. MKT. NZD. 327/78; A. MKT. NZD. 345/50; A. MKT. NZD. 350/58; A. MKT. NZD. 354/13; A. MKT. NZD. 393/38; A. MKT. NZD. 409/84; A. MKT. UM 422/46; A. MKT. UM. 335/95; A. MKT. UM. 420/23; A. MKT. UM. 422/46; A. MKT. UM. 455/61; A. MKT. UM. 456/7; A. MKT. UM. 463/43; A. MKT. UM. 466/95; A. MKT. UM. 466/95; A. MKT. UM. 469/61; A. MKT. UM. 470/16; A. MKT. UM. 504/65; A. MKT. UM. 510/9; A. MKT. UM. 513/27; A. MKT. UM. 544/67; A. MKT. UM. 554/58; C. DH. 261/13032; DH. MHC. 1/6; DH. MHC. 12/53-3; DH. MHC. 12/53-4; DH. MHC. 12/54-19; DH. MHC. 12/56; DH. MHC. 13/11-2; DH. MHC. 13/11-6; DH. MHC. 13/11-7; DH. MHC. 13/11-10; DH. MHC. 13/11-13; DH. MHC. 13/11-17; DH. MHC. 13/11-28; DH. MHC. 13/11-34; DH. MHC. 13/11-40; DH. MHC. 13/11-42; DH. MHC. 13/12; DH. MHC. 13/14-4; DH. MHC. 13/14-7; DH. MHC. 13/16-5; DH. MHC. 13/16-8; DH. MHC. 13/16-11; DH. MHC. 13/18-1; DH. MHC. 13/18-8; DH. MHC. 13/19-7; DH. MHC. 13/19-9; DH. MHC. 13/19-10; DH. MHC. 13/20-3; DH. MHC. 13/20-6; DH. MHC. 13/22-3; DH. MHC. 13/22-5; DH. MHC. 13/22-9; DH. MHC. 13/22-10; DH. MHC. 13/22-11; DH. MHC. 13/22-12; DH. MHC. 13/22-15; DH. MHC. 13/24-1; DH. MHC. 13/27-2; DH. MHC. 13/27-4; DH. MHC. 13/27-29; DH. MHC. 13/27-35; DH. MHC. 13/27-37; DH. MHC. 13/31-8; DH. MHC. 13/31-12; DH. MHC. 13/32-1; DH. MHC. 13/35-8; DH. MHC. 14/4-46; DH. MHC. 14/5-13; DH. MHC. 14/54; DH. MHC. 7/22 1305; DH. MKT. 1324/89; DH. MKT. 1525/24; DH. MKT. 1748/90; DH. MKT. 1848/58; DH. MKT. 2101/110; DH. MKT. 2718/40; İ. DH. 513/34921; İ. ŞD. 101/6009; İ. ŞD. 1375/2; İ. ŞD. 45/2438; ŞD. 1375/2; ŞD. 1378/30; ŞD. 1378/34; ŞD. 1386/15; ŞD. 1386/16; ŞD. 1402/13; Y. A. Hus. 255/64 lef-6; Y.A.Hus. 255/64 lef-4
- Araştırma Ve İnceleme Eserler
- AĞANOGLU Yıldırım, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Balkanların Makus Talihi Göç, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2001
- ALANKUŞ-KURAL Sevda, "Diasporik Bir Topluluk Olarak Çerkesler", Çer keslerin Sürgünü, Kafkas Derneği Yayınları, Ankara 2001, ss. 259-266
- ANDREWS P. Alford, Türkiye'de Etnik Gruplar, Çev. Mustafa Küpüşoğlu, Ant Yayınları, İstanbul 1992
- ASLAN Cahit, Doğu Akdeniz'deki Çerkesler, Adana Kafkas Kültür Derneği, Adana 2005
- AYDEMİR İzzet, Göç Kuzey Kafkasyalıların Göç Tarihi, İstanbul 1989
- BAĞ Yaşar, Çerkeslerin Dünü Bugünü, Kafkas Derneği Yayınları, Ankara 2001
- BAJ Jabaghi, Çerkesler Kökleri-Sosyal Yaşamları- Gelenekleri, İtalik Kitaplar, Ankara 1999
- BARLAS Cafer, Dünü ve Bugünü İle Kafkasya Özgürlük Mücadelesi, İnsan Yayınları, İstanbul 1999
- BAYRAKTAR Hilmi, "Kırım Savaşı Sonrası Adana Eyaleti'ne Yapılan Nogay Göç ve İskânları (1859-1861)". Bilig, S.45, Bahar 2008, ss. 45-72
- BAYRAKTAR Hilmi, "Kırım Ve Kafkasya'dan Adana Vilayeti'ne Yapılan Göçler Ve İskânlar (1869-1907)". Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 22 Güz 2007, ss. 405-434
- BERBER Ferhat, İmparatorluktan Cumhuriyete Manisa ve Göçler (1860-1960), Hacettepe Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2010
- BIDANUK Ridade, "Çerkeş Kimliği ve Sürgün", Vatanından Uzaklara Çerkes ler, Ed. Murat Papşu, İstanbul 2004, ss. 159-164
- CHOCHIEV Georgi, "XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı İmparator-luğu'nda Kuzey Kafkas Göçmenlerinin Toplumsal Uyarlanmasına Dair Bazı Görüşler (Göçmenlerin Otoriteye Başvuruları)", Kebikeç, S. 23, 2007, ss. 407-456
- CUTHELL David Cameron Jr. The Muhacirin Komisyonu: An Agent In The Transformation Of The Ottoman Anatolia (1860-1866), Columbia University 2005
- ÇİÇEK Nazan, "Talihsiz Çerkeslere İngiliz Peksimeti: İngiliz Arşiv Belgelerinde Büyük Çerkeş Göçü(Şubat 1864-Mayıs 1865)", Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 64, S.1, 2009, ss. 57-88
- DERİNGİL Selim, "19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'na Göç Olgusu Üzerine Bazı Düşünceler", Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu'na Armağan'dan ayrı basım, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul 1991, ss. 435-442
- DOĞANAY Filiz, Türkiye'ye Göçmen Olarak Gelenlerin Yerleşimi, Ankara 1996, (ulaşım: http://ekutup.dpt.gov.tr/yerlesim/doganayf/gocmen.html, erişim: 06.03.2010)
- DÜZENLİ Tuncay, Adapazarı ve Civarında Çerkeş Muhacirlerin İskanı ve Uyum Problemleri, Sakarya Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2006
- EREN Ahmet Cevat, Türkiyede Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri İlk Kurulan Göçmen Komisyonu Çıkarılan Tüzükler, İstanbul 1966
- ERKAN Süleyman, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908), Trabzon 1996.
- FISHER Alan, A Precarious Balance: Conflict, Trade and Diplomacy on the Russian-Ottoman Frontier, Isis, İstanbul 1999
- GÖKTEPE Ramazan, Kırım Savaşı Sonrasında Osmanlı Basınında Kafkasya Ve Kırım Göçleri, Niğde Üniversitesi SBE. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde 2007
- GRIGORIANTZ Alexandre, Kafkasya Halkları Tarihi ve Etnografik Bir Sentez, Sabah Kitapları, İstanbul 1999
- GÜLSOY Ufuk, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rumeli'den Rusya'ya Gö çürülen Reâyâ, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, İstanbul 1993
- HABİÇOGLU Bedri, Kafkasyadan Anadoluya Göçler, Nart Yayıncılık, İstanbul 1993
- HAYTA Necdet, Tarih Araştırmalarına Kaynak Olarak Tasvir-i Efkâr Gazetesi (1278/1862-1286/1869), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002
- İPEK Nedim, Rumeli'den Anadolu'ya Türk Göçleri (1877-1890), TTK, Ankara 1994
- İPEK Nedim, İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Serander Yayınları, Trabzon 2006,
- KANPOLAT Yahya, Reyhanlı İlçesinde Türkmen Aşiretlerinin Durumu ve Kuzey Kafkas Göçmenleri, Ankara 1989
- KARADAŞ Yalçın, Çerkeş Kimliği Türkiye'nin Sorunları, Sorun Yayıncılık, İstanbul 2009
- KARPAT Kemal H., "Avrupa Egemenliği'nde Müslümanların Konumu Çerkeslerin Sürgünü ve Suriye'deki İskânı", Çerkeslerin Sürgünü, Kafder Yayınları, Ankara 2001, ss. 78-111
- KARPAT Kemal H., Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus, Çev. Akile Zorlu Durukan-Kaan Durukan, İmge Kitabevi, Ankara 2002
- KARPAT Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikler, Çev. Bahar Tırnakçı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003
- KARPAT Kemal H., Osmanlı'dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, Çev. Bahar Tırnakçı, Timaş Yayınları, İstanbul 2010
- KAYA Ayhan, "Anadolu'da Çerkeş Diasporası: Etnokültürel ve Siyasal Yapı", Türkiye'ye Uluslararası Göç Toplumsal Koşullar-Bireysel Yaşamlar, Ed. Barbara Pusch-Tomas Wilkoszewski, Çev. Mutlu Çomak-Özbatır, Kitap Yayınevi, İstanbul 2010, ss. 225-249
- KIRIMLI Hakan, "Kırım'dan Türkiye'ye Kırım Tatar Göçleri", Uluslararası Göç Sempozyumu Bildiriler, Zeytinburnu Belediyesi, İstanbul 2006, ss. 147-152
- KİPER Nilgün, Resettlement Of Immigrants And Planning In Izmir During The Hamidian Period, İzmir Teknoloji Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2006
- KOCACIK Faruk, Balkanlardan Anadolu'ya Yönelik Göçler (1878-1900) Karşılaştırmalı Yerli ve Göçmen Köyü Monografileri, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1978
- KOÇSOY Şevket, Türk Tarihi Kronolojisi, Türkler, C. 1, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss. 39-232
- KOYUNCU Aşkın, Balkanlarda Dönüşüm Milli Devletler ve Osmanlı Mirasının Tasfiyesi: Bulgaristan Örneği (1878-1913), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2005
- KÖSE Osman, "Bulgaristan Emareti ve Türkler (1878-1908)", Turkish Stu dies/Türkoloji Dergisi, C. 1, S. 2, 2006, ss. 237-272
- KURAN Ercüment, "Rusya'nın Kafkasya'yı İstilasına Karşı Osmanlı Siyaseti (1856-1878)", Tarih Boyunca Balkanlardan Kafkaslara Türk Dünyası Semineri 29-31 Mayıs 1995'ten ayrı basım, İstanbul 1996, ss. 147-152
- LEWIS Bernard, Modern Türkiye'nin Doğuşu, Çev. Boğaç Babür Tuna, Arkadaş Yayınevi, Ankara 2008
- MCCARTHY Justin, Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1998
- ÖZDEMİR Mehmet, Endülüs Müslümanları-1, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2006
- ÖZEL Oktay, "Migration and Power Politics: The Settlement of Georgian İmmiggrants in Turkey (1878-1908)", Middle Eastern Studies, Vol. 46, No. 4, July 2010, pp.477-496
- ÖZTÜRK Adil Adnan, "Rumeli'den Aydın Vilayetine Yapılan Göçler ve Aydın Vilayetine Gelen Rumeli Muhacirinin İskân ve İdareleri Hakkında Talimat-ı Mahsusa" Ç.T.T.A.D., C. 3, S. 9, (1999-2000), ss. 123-131
- PINSON Marc, "Kırım Savaşı'ndan Sonra Osmanlılar Tarafından Çerkeslerin Rumeli'ne İskanı", Çerkeslerin Sürgünü, Kafkas Derneği Yayınları, Ankara 2001
- SAYDAM Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), TTK Ankara 1997
- SEZER Hamiyet, "Osmanlı İmparatorluğu'nda Seyahat İzinleri (18-19. Yüzyıl)" Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 21 S. 33, A.Ü. DTCF. 2003, ss. 105-124
- SHAMI Seteney, "Etnisite Kavramında Ayrılıklar Ürdün, Türkiye ve Kafkasya'da Çerkeş Kimliği", Çerkeslerin Sürgünü, Kafkas Derneği Yayınları, Ankara 2001, ss. 267-285
- ŞAŞMAZ Musa, "Immigration and Settlement of Abhasians in the Ottoman Empire on British Documents 1864-67, OTAM, S. 13 Yıl 2003, ss. 1-14
- ŞAŞMAZ Musa, "Immigration and Settlement of Circassians in the Ottoman Empire on British Documents 1857-1864", OTAM, S. 9 Yıl 1999, ss. 331-366
- ŞEN Ömer, "Osmanlı Devleti'nde Kafkas Göçmenleri Sorunu (1834-1870)", Dünü ve Bugünüyle Toplum Ve Ekonomi, S. 10, Temmuz 1997, ss. 125-133
- ŞİMŞİR Bilal, "Bulgaristan Türkleri ve Göç Sorunu", Bulgaristan'da Türk Varlığı Sempozyumu Bildirileri, TTK, Ankara 1985, ss. 47-66
- ŞİMŞİR Bilal, Rumeli'den Türk Göçleri, C.I-II-III, TTK, Ankara 1989
- TAVKUL Ufuk, "Osmanlı Devletinin Kafkas Muhacirlerinin Kölelik Kurumuna Yaklaşımı", Bilig, S. 17, Bahar 2001, ss. 33-52
- TEMİZKAN Abdullah, "Rusya ve Osmanlı Devleti'nin Kafkas-Ötesinde Nüfuz Mücadelesi", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, C. VI, S. 2, İzmir 2006, ss. 447-462
- TEMİZKAN, Abdullah, "Kafkasya Muhacirlerinin Denizli'de İskânı". Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Denizli 2007, ss. 285-289
- TUNÇDİLEK Necdet, "Eskişehir Bölgesinde Yerleşme Tarihine Toplu Bir Bakış". İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XV S. 1-4 Ekim 1953-Temmuz 1954, ss. 189-208
- TURAN Ömer, The Turkish Minority In Bulgaria (1878-1908), TTK, Ankara 1998
- Türkiye Çerkeslerinde Sosyo-Kültürel Değişme, Kaf-der Yayınları, Ankara 1999
- ULUDEMİR Mehmet, "Eskişehir Kırım Göçmenlerinin Şeramazan Geleneğinin Anadolu'daki Benzerleri", III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, C. IV., Ankara 1987, ss. 413-422
- UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. V, TTK 1988
- ÜLKÜSAL Müstecib, Dobruca ve Türkler, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1966
- YALÇIN Cemal, Göç Sosyolojisi, Ankara 2004
- YILDIZ Berat, Emigrations From The Russian Empire To The Ottoman Empire: An Analysis In The Light Of The New Archivai Materials, Bilkent University The Department Of International Relations, Master Thesis, Ankara 2006
- YILMAZ Mehmet, "XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti'nin Muhacir İskân Politikası", Osmanlı, C. 4, Yeni Türkiye Yayınları, İstanbul 2002, ss. 587-602
- YILMAZ Mehmet, Konya Vilayetinde Muhacir Yerleşmeleri (1854-1914), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya 1996
- YÜKSEL Hasan, " Kafkas Göçmen Vakıfları", OTAM, S. 5,1994, ss. 475-490.
| APA | BERBER F (2011). 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler. , 17 - 49. |
| Chicago | BERBER FERHAT 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler. (2011): 17 - 49. |
| MLA | BERBER FERHAT 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler. , 2011, ss.17 - 49. |
| AMA | BERBER F 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler. . 2011; 17 - 49. |
| Vancouver | BERBER F 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler. . 2011; 17 - 49. |
| IEEE | BERBER F "19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler." , ss.17 - 49, 2011. |
| ISNAD | BERBER, FERHAT. "19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler". (2011), 17-49. |
| APA | BERBER F (2011). 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler. Karadeniz Araştırmaları, 8(31), 17 - 49. |
| Chicago | BERBER FERHAT 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler. Karadeniz Araştırmaları 8, no.31 (2011): 17 - 49. |
| MLA | BERBER FERHAT 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler. Karadeniz Araştırmaları, vol.8, no.31, 2011, ss.17 - 49. |
| AMA | BERBER F 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler. Karadeniz Araştırmaları. 2011; 8(31): 17 - 49. |
| Vancouver | BERBER F 19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler. Karadeniz Araştırmaları. 2011; 8(31): 17 - 49. |
| IEEE | BERBER F "19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler." Karadeniz Araştırmaları, 8, ss.17 - 49, 2011. |
| ISNAD | BERBER, FERHAT. "19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler". Karadeniz Araştırmaları 8/31 (2011), 17-49. |
