Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi

H. Yavuz HAKYEMEZ, (MTA Maden Etüt ve Arama Dairesi, 06520 Ankara, Türkiye)
Fikret GÖKTAŞ, (MTA Ege Bölge Müdürlüğü, Bornova, İzmir, Türkiye)
Tevfik ERKAL (Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Afyonkarahisar, Türkiye)
Türkiye Jeoloji Bülteni
11 1
Yıl: 2013 Cilt: 56 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 59 - 84 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi

Öz:
Batı Anadolunun en genç ve önemli yapısal elemanlarından biri olan Gediz Grabeni havzası, Kuvaterner döneminde dikkat çekici jeolojik ve jeomorfolojik aşamaları olan bir evrim geçirmiştir. Kuvaterner başından bu yana akmış olan eski ve yeni Gediz nehirleri ile değişik boyutlardaki göller, K-G genişleme rejimi içinde gelişen tektonik denetimli bir havza evrimi sürecinde çökellerini dolgulamıştır. Bu çalışmada Gediz havzasının erken ve geç Kuvaterner sırasında sinsedimanter tektonizmayla değişen karakteristikleri çökel fasiyesleri ve ortamsal özellikleri tanıtılmakta, nehrin denizle buluşma serüveninin Kuvaterner sonlarında, olasılıkla Holosen ortalarında gerçekleştiği vurgulanmakta ve havzanın Kuvaterner boyunca geçirdiği jeolojik-jeomorfolojik evrim yorumlanmaktadır.
Anahtar Kelime:

Konular: Jeoloji

Quaternary geology and evolution of the Gediz Graben

Öz:
The Gediz Graben basin, one of the youngest and important structural elements of the Western Anatolia, has an evolutionary history with markedly geologic and geomorphologic phases during the Quaternary. The old and actual Gediz River, running since the beginning of the Quaternary, and various sized lake have deposited their sediments during a tectonic-controlled basin evolution processes developed in N-S extension regime. In this study, sedimentary facies, environmental properties and characteristics of the Gediz basin changed by synsedimentary tectonics during the early and late Quaternary are explained. Also it is emphasized that the joining adventure of the river with the sea was probably lived in the middle of the Holocene, and the geologic and geomorphologic evolution of the river in the Quaternary is interpreted.
Anahtar Kelime:

Konular: Jeoloji
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aksu, A.E., Piper, D.J.W., 1983/1984. Progradation of the late Quaternary Gediz delta, Turkey. Marine Geology, 54,1-25.
  • Aksu, A.E., Piper, D.J.W., Konuk, T., 1987. Late Quaternary tectonic and sedimentary history of outer İzmir and Çandarlı bays, Western Turkey. Marine Geology, 76, 89-104.
  • Aksu, A.E., Konuk, T., Uluğ, A., Duman, M., Piper, D.J.W., 1990. Quaternary tectonic and sedimentary history of Eastern Aegean Sea shelf area (Doğu Ege Denizi şelf alanının Kuvaterner’deki tektoniği ve tortul tarihçesi). Jeofizik, 4, 3-35.
  • Alley, R.B., 2000. The Younger Dryas cold interval as viewed from central Greenland. Quaternary Science Reviews, 19, 213-226.
  • Arpat, E. ve Bingöl, E., 1969. Ege bölgesi graben sisteminin gelişimi üzerine düşünceler. MTA Dergisi, 73, 1-9.
  • Bilen, U., 2008. Anadolu’da Miken Buluntu Merkezleri. Yüksek Lisans Tezi, 354 s., Adnan Menderes Üniv. Sosyal Bil. Enst. Arkeoloji A.B.D., Aydın (yayımlanmamış).
  • Bircan, A., Bozbay, E., Gökdeniz, S., Kozan, A.T. ve Öğdüm, F., 1983. Gediz graben sisteminin yeni veriler ışığında yorumu. 37. Türkiye Jeoloji Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 21-25 Şubat 1983, Ankara, Bildiri Özetleri, 82.
  • Bozkurt, E. ve Sözbilir, H., 2004. Tectonic evolution of the Gediz Graben: field evidence for an episodic, two-stage extension in western Turkey. Geological Magazine, 141 (1), 63-79.
  • Caputo, R., 2007. Sea-level curves: Perplexities of an end-user in morphotectonic applications. Global and Planetary Change 57, 417–423.
  • Chappell, J.M., 2005, Sea Level Change, Quaternary. In: Encyclopedia of Paleoclimatology and Ancient Environments, (Ed. Vivien Gornitz), 893-898.
  • Cohen, H. A., Dart, C. J., Akyüz, H. S. ve Barka, A., 1995. Syn-rift sedimentation and structural development of Gediz and Büyük Menderes graben, western Turkey. Journal of Geological Society, London, 152, 629-638.
  • Colonna, M., Casanova, C. Dullo, W-C. ve Camoin, G., 1996. Sea-Level Changes and ǫ18O Record for the Past 34,000 yr from Mayotte Reef, Indian Ocean. Quaternary Research, 46, 335– 339.
  • Çilingiroğlu, Ç., 2009. Central-West Anatolia at the End of 7th and Beginning of 6th Millennium BCE in the Light of Pottery from Ulucak (İzmir), PhD Thesis, Eberhard-Karls-University Tübingen, 537 pp.
  • Danukolova, G. ve Lefort, J. F., 2009. The contribution of malacology in dating the Pleistocene submarine levels of the English Channel. Journal of the Geological Society, 166 (5), 873-878.
  • Dart, C., Cohen, H.A., Akyüz, H.S. ve Barka, A., 1995. Basinward migration of rift-border faults: Implications for facies distributions and preservation potential. Geology, 23 (1), 69-72.
  • Dewey, J. F. ve Şengör, A.M.C., 1979. Aegean and surrounding regions; complex multiplate and continuum tectonics in a convergent zone. Geol. Soc. Amer. Bull., 90, 84-92.
  • Ediger, V.Ş., Batı, Z. ve Yazman, M., 1996. Paleopalynonology of possible hydrocarbon source rocks of the Alaşehir-Turgutlu area in the Gediz graben (Western Anatolia). Türkiye Petrol Jeologları Derneği Bülteni, 8(1), 94-112.
  • Eisma, D., 1978. Stream deposition and erosion by the Eastern shore of the Aegean. In: The Environmental History of the Near and Middle East since the last ice age. (Ed.: W.C.Brice), London, New York, San Francisco, 67-81.
  • Emre, Ö., Özalp, S., Doğan, A., Özaksoy, V., Yıldırım, C. ve Göktaş, F., 2005. İzmir yakın çevresinin diri fayları ve deprem potansiyelleri. MTA Raporu No: 10754, Ankara (yayımlanmamış).
  • Emre, T., 1996a. Gediz grabenin jeolojisi ve tektoniği. Turkish Journal of Earth Sciences. 5, 171-186.
  • Emre, T., 1996b. Gediz grabeninin tektonik evrimi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 39 (2), 1-18,
  • Ercan, T., 1982. Kula yöresinin jeolojisi ve volkanitlerin petrolojisi, İst. Yerbil. Derg., 3, 77-124.
  • Ercan, T., 1993. Kula volkanitlerinin jeokimyasal, radyometrik ve izotopik verilerinin yorumu (Manisa-Batı Anadolu). Türkiye Jeoloji Bülteni, 36(1), 113-129.
  • Erinç, S., 1954. Orta Ege Bölgesi'nin Jeomorfolojisi. MTA Raporu No: 2217, Ankara (yayımlanmamış).
  • Erinç, S., 1955. Gediz ve Küçük Menderes deltalarının morfolojisi. 9. Coğrafya Meslek Haftası (22-29 Aralık l954) Tebliğler ve Konferanslar. Türk Coğ. Kur. Yay. No.2, 33- 66, İstanbul.
  • Erinç, S., 1978. Changes in the physical environment in Turkey since the end of last glacial. In: The Environmental History of the Near and Middle East since the last ice age. (Ed.: W.C.Brice), London, New York, San Francisco, 87-110.
  • Erkal, T. ve Hakyemez, H.Y., 1993. Gediz Nehri Deltasının Kuvaterner jeoloji ve jeomorfolojisi. Türkiye Kuvaterneri Workshop Bildiri Özleri, 17-19 Kasım 1993, İstanbul, 32-33.
  • Erol, O., 1982. Batı Anadolu genç tektoniğinin jeomorfolojik sonuçları. Türkiye Jeol. Kur. Batı Anadolu'nun Genç Tektoniği ve Volkanizması Paneli, Ankara, 15-21.
  • Fairbanks, R.G., 1989. A 17.000 year glacio-eustatic sea level record: influence of glacial melting rates on the Younger Dryas event and deepocean circulation. Nature, 342, 637-642.
  • Fleming, K., Johnston, P., Zwartz, D., Yokoyama, Y., Lambeck, K. ve Channel, J., 1998. Refining the eustatic sea-level curve since the Last Glacial Maximum using far- and intermediate-field sites. Earth and Planetary Sciences Letters, 163 (1-4), 327-342.
  • French, D., 1965. Early pottery sites from Western Anatolia. Bulletin of the Institute of Archaeology, 5,15-24.
  • French, D., 1969. Prehistoric sites in Northwest Anatolia, 2. part - The Balıkesir and Akhisar/Manisa areas. Anatolian Studies, 19, 41-98.
  • Friedrich, M., Kromer, B., Spurk, M., Hofmann, J. ve Kaiser, K.F., 1999. Paleo-environment and radiocarbon calibration as derivedfrom Late Glacial/Early Holocene tree-ring chronologies. Quaternary International, 61, 27-39.
  • Göktaş, F. ve Hakyemez, H.Y., 2000. Late Pliocene- Pleistocene stratigraphy of the Büyük Menderes graben fill, western Turkey. Internatıonal Earth Sciences Colloquium on the Aegean Region (IESCA-2000), 25-29 Eylül 2000, İzmir, Abstracts, 73.
  • Göktaş, F., 2012. Kemalpaşa-Torbalı (İzmir) havzası ile yakın çevresindeki Neojen-Kuvaterner tortullaşması ve magmatizmasının jeolojik etüdü. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 11575 (yayımlanmamış).
  • Gürsoy, H., Temiz, H. ve Tatar, O., 1998. Gediz grabeni güney kenarında güncel deformasyon verileri. Aktif Tektonik Araştırma Grubu 1. Toplantısı, Makaleler, 103-112, İTÜ Maden Fakültesi, 8-9 Aralık 1997.
  • Hakyemez, H.Y., Erkal. T., Göktaş, F., 1999. Late Quaternary evolution of the Gediz and Büyük Menderes grabens, Western Anatolia, Turkey. Quaternary Science Reviews, 18, 549-554.
  • ICS, 2013. International Stratigraphic Chart, International Commision on Stratigraphy. http://www.stratigraphy.org/index.php/icschart- timescale, 10 Mart 2013.
  • İztan, H. ve Yazman, M., 1990. Geology and hydrocarbon potential of the Alaşehir (Manisa) area, Western Turkey. IESCA, Int. Earth Sci. Congr. on Aegean Regions, 1-6 October, 1990, İzmir, Proc., 1, 327-338.
  • Kaya, O., 1979. Ortadoğu Ege çöküntüsünün (Neojen) stratigrafisi ve tektoniği. Türkiye Jeoloji Kurumu Bült., 22, 35-58.
  • Kazancı, N., 2009. Neojen-Kuvaterner sınırının değişmesi ve beklenen gelişmeler. Türkiye Jeol. Bült., 52 (3), 367-373.
  • Kazancı, N., Dündar, S., Alçiçek, M.C. ve Gürbüz, A., 2009. Quaternary deposits of the Büyük Menderes Graben in Western Anatolia, Turkey: Implications for river capture and the longest Holocene estuary in the Aegean Sea. Marine Geology, 264, 165-176.
  • Kazancı, N., Gürbüz, A. ve Boyraz, S. , 2011. Büyük Menderes Nehri’nin Jeolojisi ve Evrimi. Türkiye Jeol. Bült., 54 (1-2), 25-55.
  • Kazancı, N., Boyraz, S., Özkul, M., Alçiçek, M.C. ve Kadıoğlu, Y.K., 2012. Late Holocene terrestrial tephra record at western Anatolia, Turkey: Possible evidence of an explosive eruption outside Santorini in the eastern Mediterranean. Global and Planetary Change, 80, 36–50.
  • Koçyiğit, A., Yusufoğlu, H. ve Bozkurt, E., 1999. Evidence from the Gediz graben for episodic two-stage extension in Western Turkey. Journal of the Geological Society, London, 156, 605- 616.
  • Kozan, A.T., 1982. Salihli güneyinde Bozdağlar üzerindeki asılı vadilerin morfojenezi ve Gediz- Küçük Menderes grabenleşmesi ile ilişkisi. 36. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 22-26 Şubat 1982, Ankara, Bildiri Özetleri, 108-109.
  • Lambeck, K., 1995. Late Pleistocene and Holocene sea-level change in Greece and southwesternTurkey: a separation of eustatic, isostatic and tectonic contributions. Geophys. J. Int., 122, 1022-1044.
  • Lambeck, K. ve Purcell, A., 2005. Sea-level change in the Mediterranean Sea since the LGM: model predictions for tectonically stable areas. Quaternary Science Reviews, 24,1969–1988.
  • Leflef, D., 1980. Muratdağı güneyi Neojen havzasının çökel ortamları ve paleocoğrafik evrimi. MTA Raporu No: 6812, Ankara (yayımlanmamış).
  • Mascarelli, A.L., 2009. Quaternary geologists win timescale vote. Nature, 459(4), 624.
  • Meriç, M., 1993. Pre-Bronze age settlements of West- Central Anatolia. Anatolica. 19, 143-150.
  • MTA, 2002. 1:500.000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası İzmir Paftası. MTA yayını, Ankara.
  • Miller, K.G., 2005. Sea level change, last 250 million years. In: Encyclopedia of Paleoclimatology and Ancient Environments, (Ed. Vivien Gornitz), 879-887.
  • Miller, K.G., Kominz, M.A., Browning, J.V., Wright, J.D., Mountain, G.S., Katz, M.E., Sugarman, P.J., Cramer, B.S., Christie-Blick, N., ve Pekar, S.F., 2005. The Phanerozoic record of global sea-level change. Science, 310, 1293-1298.
  • Muscheler, R., Kromer, B., Björck, S., Svensson, A., Friedrich, M., Kaiser, K F. ve Southon, J., 2008. Tree rings and ice cores reveal 14C calibration uncertainties during the Younger Dryas. Nature Geoscience, 4, 263-267.
  • Ozaner, S. ve Bozbay, E., 1982. Kula dolaylarının morfojenezi, genç tektoniği ve Gediz-Alaşehir grabeni ile ilişkisi. 36. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 22-26 Şubat 1982, Ankara, Bildiri Özetleri, 110-111.
  • Paton, S., 1992. Active normal faulting drainage patterns and sedimentation in southwestern Turkey. Journal of the Geological Society, London, 149, 1031-1044.
  • Roberts, S.C., 1988. Active Normal Faulting in Central Greece and Western Turkey. Unpubl. Ph.D. Thesis, University of Cambridge.
  • Sarıca, N., 2000. The Plio-Pleistocene age of Büyük Menderes and Gediz grabens and their significance on N-S extensional tectonics in West Anatolia: mammalian evidence from the continental deposits. Geological Journal, 35, 1-24.
  • Shackleton, N. J., 1987. Oxygen isotopes, ice volume and sea level. Quaternary Science Reviews, 6, 183–190.
  • Seyitoğlu, G. ve Scott, B. C., 1996. The age of Alaşehir graben (west Turkey) and its tectonic implications. Geological Journal, 31, 1-11.
  • Seyitoğlu, G., Çemen, İ. ve Tekeli, O., 2000. Extensional folding in the Alaşehir (Gediz graben, western Turkey). Journal of the Geological Society, London, 157, 1097-1100.
  • Seyitoğlu, G., Tekeli, O., Çemen, İ., Şen, Ş. ve Işık, V., 2002. The role of the flexural rotation/Rolling hinge model in the tectonic evolution of the Alaşehir graben, western Turkey. Geological Magazine, 139, 15-26.
  • Sözbilir, H., 2001. Extensional tectonics and the geometry of related macroscopic structures: field evidence from the Gediz detachment, Western Turkey, Turkish Journal of Earth Sciences, 10, 51-67.
  • Sözbilir, H., 2002. Geometry and origin of folding in the Neogene sediments of the Gediz Graben, western Anatolia, Turkey, Geodinamica Acta, 15, 277-288.
  • Şahinci, A., 1976. Manisa yöresi Gediz alüvyonları hakkında bazı incelemeler: Ege Üniv. Fen Fak. İlmî Rap. Ser., 233, 11 s.
  • Şengör, A.M.C., 1987. Cross-faults and differential stretching of hanging walls in regions of lowangle normal faulting; Examples from western Turkey. In: Continental Extensional Tectonics. (Eds. M. P. Coward, J. F. Dewey and P. L. Hancock), Geol. Soc. Pub., 28, 575-589.
  • Temiz, H., Gürsoy, H. ve Tatar, O. 1998. Kinematics of late Pliocene-Quaternary normal faulting in the southeastern end of the Gediz graben, western Anatolia, Turkey, International Geology Review, 40, 638-646.
  • Ünay, E., Göktaş, F., Hakyemez, H.Y., Avşar, M., Şan, Ö., 1995. Büyük Menderes Grabeni’nin kuzey kenarındaki çökellerin Arvicolidae (Rodentia, Mammalia) faunasına dayalı olarak yaşlandırılması. Türkiye Jeol. Kur. Bült., 38 (2), 75-80.
  • Ünay, E. ve De Bruijn, H., 1998. Plio-Pleistocene rodents and lagomorphs from Anatolia. Mededelingen Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO, 60, 431- 465.
  • Ünay, E. ve Göktaş, F., 1999. Söke çevresi (Aydın) geç Erken Miyosen ve Kuvaterner yaşlı küçük memelileri: ön sonuçlar. Türkiye Jeoloji Bülteni, 42(2), 99-113.
  • Ünay, E., Göktaş, F., Hakyemez, H.Y., Avşar, M., Şan, Ö., 1995. Büyük Menderes Grabeni’nin kuzey kenarındaki çökellerin Arvicolidae (Rodentia, Mammalia) faunasına dayalı olarak yaşlandırılması. Türkiye Jeol. Kur. Bült., 38(2), 75-80.
  • Waelbroecka, C., Labeyrie, L., Michel, E., Duplessya, J.C., McManusc, J.F., Lambeck, K., Balbona, E. ve Labracherie, M., 2002. Sea-level and deep water temperature changes derived from benthic foraminifera isotopic records. Quaternary Science Reviews, 21, 295-305.
  • Yağmurlu, F., 1987. Salihli güneyinde üste doğru kabalaşan Neojen yaşlı alüvyonel yelpaze çökelleri ve Gediz Grabeni’nin tektonosedimanter gelişimi, Türkiye Jeoloji Bülteni, 30, 33-40.
  • Yılmaz, Y., 2000. Ege Bölgesinin aktif tektoniği. Batı Anadolu’nun depremselliği Sempozyumu (BADSEM 2000), 24-27 Mayıs 2000, İzmir, Bildiriler, 3-14.
  • Yılmaz, Y., Genç, Ş. C., Gürer, F., Bozcu, M., Yılmaz, K., Karacık, Z., Altunkaynak, Ş. ve Elmas, A., 2000. When did the western Anatolian grabens begin to develop?, In: Bozkurt, E., Winchester, J.A. ve Piper, J.A.D. (eds), Tectonic and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area, Journal of the Geological Society, London, Special Publications 173, 131-162.
  • Yusufoğlu H., 1996. Northern margin of the Gediz Graben: age and evolution, west Turkey, Turkish J. Earth Sci., 5, 11-23.
APA HAKYEMEZ H, Göktaş F, ERKAL T (2013). Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi. , 59 - 84.
Chicago HAKYEMEZ H. Yavuz,Göktaş Fikret,ERKAL TEVFİK Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi. (2013): 59 - 84.
MLA HAKYEMEZ H. Yavuz,Göktaş Fikret,ERKAL TEVFİK Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi. , 2013, ss.59 - 84.
AMA HAKYEMEZ H,Göktaş F,ERKAL T Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi. . 2013; 59 - 84.
Vancouver HAKYEMEZ H,Göktaş F,ERKAL T Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi. . 2013; 59 - 84.
IEEE HAKYEMEZ H,Göktaş F,ERKAL T "Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi." , ss.59 - 84, 2013.
ISNAD HAKYEMEZ, H. Yavuz vd. "Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi". (2013), 59-84.
APA HAKYEMEZ H, Göktaş F, ERKAL T (2013). Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 56(2), 59 - 84.
Chicago HAKYEMEZ H. Yavuz,Göktaş Fikret,ERKAL TEVFİK Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi. Türkiye Jeoloji Bülteni 56, no.2 (2013): 59 - 84.
MLA HAKYEMEZ H. Yavuz,Göktaş Fikret,ERKAL TEVFİK Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi. Türkiye Jeoloji Bülteni, vol.56, no.2, 2013, ss.59 - 84.
AMA HAKYEMEZ H,Göktaş F,ERKAL T Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi. Türkiye Jeoloji Bülteni. 2013; 56(2): 59 - 84.
Vancouver HAKYEMEZ H,Göktaş F,ERKAL T Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi. Türkiye Jeoloji Bülteni. 2013; 56(2): 59 - 84.
IEEE HAKYEMEZ H,Göktaş F,ERKAL T "Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi." Türkiye Jeoloji Bülteni, 56, ss.59 - 84, 2013.
ISNAD HAKYEMEZ, H. Yavuz vd. "Gediz Grabeninin Kuvaterner jeolojisi ve evrimi". Türkiye Jeoloji Bülteni 56/2 (2013), 59-84.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
25-04-2024 0:56

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları