1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu
Yıl: 2013 Cilt: 2 Sayı: 44 Sayfa Aralığı: 177 - 208 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu
Öz: Berlin Antlaşması ile 1878 yılında Edirne Vilâyeti’ne bağlı Filibe ve İslimye Sancakları üzerinde özerk Şarkî Rumeli Vilâyeti kuruldu. 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde bu bölge, Türk, Bulgar, Rum, Pomak, Ermeni, Yahudi, Çingene, Tatar ve Çerkez muhacirler vs. çeşitli etnik köken, din ve mezhebe mensup unsurların bir arada yaşadıkları küçük bir Osmanlı evreni görünümündeydi. Filibe ve İslimye Sancaklarına bağlı Hasköy, Kızanlık, Sultanyeri, Ahi Çelebi, Karinâbad ve Aydos kazalarında Müslüman nüfus çoğunlukta idi. Rodoplar ve Orta Balkan üzerindeki bazı kaza ve nahiyeler dışında Türk ve Müslüman nüfus daha çok ovalık ve düzlük bölgelerde yerleşmişti. Bölgede Bulgar nüfus oranı Hasköy ve Burgaz’dan batıya doğru gittikçe yükseliyordu. Filibe ve İstanimaka’nın yanı sıra Ahyolu, Misivri, Süzepol ve Burgaz vs. yerlerde Rum nüfus yaşıyordu. Ayrıca, pek çok kazada Yahudi ve Ermeni nüfus mevcuttu. Filibe’de ise az sayıda Katolik Bulgar nüfus yaşıyordu. Bölgedeki Kıptilerin çoğunluğu Müslümandı. 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Edirne Vilâyeti’nde yapılan son nüfus sayımına ve 1293 Edirne Vilâyeti Salnâmesi’ne göre Filibe ve İslimye sancaklarında kadın nüfusla birlikte Müslüman nüfus 376.260 (%40,52), Gayrimüslim nüfus ise 552.282 (%59,48) idi. 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi, gerek Tuna Vilâyeti’nin, gerekse Filibe ve İslimye sancaklarının demografik yapısına büyük darbe vurdu. Bulgar devletinin etnik ve dinsel açıdan sağlam temellere dayandırılması için bölgedeki Türk ve Müslüman nüfusun çoğu yerlerinden sürüldü. Savaş sırasında Rus birlikleri, Kazaklar ve Bulgarlar tarafından yapılan yağma, saldırı ve katliamlar sebebiyle Türk ve Müslüman nüfus kitleler halinde göç etmek zorunda kaldı. Ayrıca, soğuk, açlık ve salgın hastalıklardan dolayı on binlerce kişi yaşamını yitirdi. Böylece, Tuna Vilâyeti ve Filibe ve İslimye sancaklarında Türk ve Müslüman nüfusun yarıya yakını tasfiye edildi.
Anahtar Kelime: Konular:
The population of the Eastern Rumelia Prior to the Russo-Ottoman War of 1877-1878
Öz: The Eastern Rumelia was created as an autonomous province on the borders of the sanjaks of Filibe (Philippopolis/Plovdiv) and Islimye (Sliven) by the Treaty of Berlin in 1878. Prior to the Russo-Ottoman War of 1877-1878, this region was a small part of Ottoman universe where elements from various religious, sectarian and ethnic origins such as the Turks, Bulgarians, Greeks, Pomaks, Armenians, Jews, Gypsies, Tatars and Circassian immigrants etc. lived together. Muslim population formed the majority in the districts of Hasköy (Haskovo), Kızanlık (Kazanlık), Sultanyeri (Momchilgrad), Ahi Çelebi (Smolyan), Karinâbad (Karnobat) and Aydos (Aytos). The Turkish and the other Muslim population were more settled in the lowlands except in some districts and sub-districts on the Rhodopes and Sredna Gora. The ratio of the Bulgarian population was gradually increasing westwards from Hasköy and Burgaz (Burgas). There were Greeks in Filibe and Istanimaka (Stanimaka/Asenovgrad) as well as in the towns of Ahyolu (Anhialo), Misivri (Nesebar), Süzepol (Sozopol) and Burgaz etc. Besides, Jewish and Armenian populations existed in many districts. There were also a small number of Catholic Bulgarians in Filibe. The majority of Gypsies in the region were Muslims. According to the Yearbook of the Province of Adrianople (H.1293) and the last population census made in the Adrianople Province prior to the Russo-Ottoman War of 1877-1878, together with the female population, the total number of Muslim population in the sanjaks of Filibe and Islimye was 376.260 (40,52%) while the non-Muslim population was 552.282 (59,48%). The Russo- Ottoman War of 1877-1878 changed substantially the demographic structure of both the Danubean Province and of the districts of Filibe and Islimye. Most of the Turkish and the other Muslim population in the region were expelled from their places to establish a Bulgarian state. Plunders, attacks and massacres made during the war by Russian troops, Cossacks and Bulgarians caused the Turks and other Muslims to migrate in masses. In addition, tens of thousands of people lost their lives due to cold, hunger and epidemics. Thus, almost half of the Turkish and Muslim population of the Province of the Danube and the districts of Filibe and Islimye was exterminated.
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- I. Arşivler
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA):
- İrâde-Dâhiliye (İ.DH.)
- İrâde-Meclis-i Vâlâ (İ.MVL.)
- İrâde-Şurâ-yı Devlet (İ.ŞD.)
- Sadâret Mektubî Kalemi, Umum Vilâyet Evrakı (A.MKT.UM.)
- Yıldız, Esas Evrakı (Y.EE.)
- Yıldız, Sadaret Hususî Maruzat Evrakı (Y.A.HUS.)
- II. Süreli Yayınlar
- Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, Defa 32, Sene 1294, Darü’t- Tıbaatü’l-Amire, İstanbul, 1294.
- Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, Defa 33, Sene 1295, Darü’t- Tıbaatü’l-Amire, İstanbul, 1295.
- Salnâme-i Vilâyet-i Edirne, Defa 1, Sene 1287, Vilâyet Matbaası, Edirne, 1287.
- Salnâme-i Vilâyet-i Edirne, Defa 2, Sene 1288, Vilâyet Matbaası, Edirne, 1288.
- Salnâme-i Vilâyet-i Edirne, Defa 4, Sene 1290, Vilâyet Matbaası, Edirne, 1290.
- Salnâme-i Vilâyet-i Edirne, Defa 5, Sene 1291, Vilâyet Matbaası, Edirne, 1291.
- Salnâme-i Vilâyet-i Edirne, Defa 6, Sene 1292, Vilâyet Matbaası, Edirne, 1292.
- Salnâme-i Vilâyet-i Edirne, Defa 7, Sene 1293, Vilâyet Matbaası, Edirne, 1293.
- Salnâme-i Vilâyet-i Edirne, Defa 8, Sene 1294, Vilâyet Matbaası, Edirne, 1294.
- Tuna Gazetesi
- III. Kitap ve Makaleler
- Ağanoğlu, H. Yıldırım. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makûs Talihi: Göç, Kum Saati Yayınları, İstanbul, 2001.
- Armaoğlu, Fahir. 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1997.
- Aydın, Mahir. “Tophane Konferansı: Doğu Rumeli’ye Veda”, Tarih Dergisi, S. 53, 2011/1, İstanbul 2012, s. 115-174.
- Aydın, Mahir. Osmanlı Eyaletinden Üçüncü Bulgar Çarlığına, Kitabevi, İstanbul, 1996.
- Aydın, Mahir. Şarkî Rumeli Vilâyeti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1992.
- Aydın, Mahir. “Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri, Bildiriler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul, 1990, s. 81-106.
- Behar, Cem. “Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası Modernleşmesi”, Osmanlı Devletinde Bilgi ve İstatistik, Derl. Halil İnalcık ve Şevket Pamuk, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 2000, s. 61-72.
- Behar, Cem. Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500- 1927, Tarihi İstatistikler Dizisi, C. 2, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 1996.
- Çimen, Adnan. “Sayım, Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlıda Nüfus Hizmetleri”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.14, S. 3, 2012, s. 183-216.
- Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu- arazi dağılımı ve Türk Vakıfları), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 43, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 2000.
- Elibol, Numan. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Nüfus Meselesi ve Demografi Araştırmaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, C. 12, S. 2, 2007, s.135-160.
- Ersoy, Neriman. Bulgaristan Prensliğinde Türk Emlâki (1878-1908), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, İstanbul, 1996.
- Georgiev, Veliçko - Stayko Trifonov. İstoriya na Bılgarite, 1878-1944 v dokumenti, Tom I, 1878-1912, Çast Pırva, Prosveta, Sofiya, 1994.
- Gopčević, Spiridion. Bulgarien und Ostrumelien. Mit besonderer Berücksichtigung des Zeitraumes von 1878-1886, nebst militärischer Würdigung des serbo-bulgarischen Krieges, B. Elischer, Leipzig, 1886.
- İpek, Nedim. Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1994.
- İpek, Nedim. “93 Muhacereti”, Osmanlı, C. IV, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 661-668.
- Jelyazkova, Antonina. “Formirane na Müsülmanskite Obştnosti i Kompleksite na Balkanskite İstoriografii”, Müsülmanskite Obştnosti na Balkanite i v Bılgariya, İstoriçeski eskizi, Ed. A. Jelyazkova, B. Aleksiev, J. Nazırska, IMIR, Sofiya 1997, s. 11-56.
- Karal, Enver Ziya. Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, II. Baskı, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 1997.
- Karpat, Kemal H. Osmanlı Nüfusu (1830-1914): Demografik ve Sosyal Özellikleri, Çev. Bahar Tırnakcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
- Karpat, Kemal H. “Ottoman Population Records and the Census of 1881/82-1893”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 9, 1978, pp. 237-274.
- Koyuncu, Aşkın. “Bulgaristan’dan Göç ve Türk Varlıklarının Tasfiyesi (1877-1908)”, Balkanlar ve Göç (The Balkans and Mass Immigration), Haz. Ali Fuat Örenç ve İsmail Mangaltepe, Bursa Büyükşehir Belediyesi, Bursa, (baskıda) [I. Uluslararası Balkanlar ve Göç Kongresi, 5-7 Aralık 2012, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Kongre Bildirileri.]
- Koyuncu, Aşkın. “Bulgaristan’da Osmanlı Maddi Kültür Mirasının Tasfiyesi (1878-1908)”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), S. 20, 2006, s. 197-243.
- Koyuncu, Aşkın. Balkanlarda Dönüşüm, Milli Devletler ve Osmanlı Mirasının Tasfiyesi: Bulgaristan Örneği (1878-1913), Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Ankara, 2005.
- Koyuncu, Aşkın. “Balkanlarda Kültürel Değişim: Bulgaristan Örneği (1878-1913), Avrasya Etüdleri, S. 25, Sonbahar-Kış 2003, s. 47-74.
- Köse, Osman. “Bulgaristan Emareti ve Türkler (1878–1908)”, Turkish Studies/Türkoloji Dergisi, C. 1, S. 2, 2006, s. 237-272.
- McCarthy, Justin. Ölüm ve Sürgün, Osmanlı Müslümanlarına Karşı Yürütülen Ulus Olarak Temizleme İşlemi, 1821-1922, Çev. Bilge Umar, İstanbul: İnkılâp Kitapevi, 1998.
- Muâhedât Mecmûası, C. IV ve V, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2008.
- Palalı, İlhan. “Osmanlı Salnâmeleri ve Tarih Araştırmalarındaki Kaynak Değeri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 23, 2010/Ocak-Haziran, s. 1-14.
- Shaw, Stanford J. “The Ottoman Census System and Population, 1831- 1914”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 9, 1978, pp. 325-338.
- Şam, Emine. “Prens Alexandre Battenberg’in İttihat Beyannamesi ve Doğu Rumeli’nin Bulgaristan’a İlhâkı”, History Studies, Vol. 3, No. 1, 2011, s. 235-251.
- Şaşmaz, Musa. “The Ottoman Censuses and the Registration Systems in the Nineteenth and Early Twentieth Centuries”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 6. 1995, s. 289-305.
- Şimşir, Bilal N. Bulgaristan Türkleri, Bilgi Yayınevi, Ankara,1986.
- Şimşir, Bilal N. Rumeli’den Türk Göçleri, III Cilt, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1989.
- Teplov, Vladimir. Materialı dlya statistiki Bolgarii, Trakii i Makedonii: s prilozheniem kartı raspredieleniya narodonaseleniya po vieroispoviedaniyam, Tip. i khromolitografiya A. Transhelia, S.- Peterburg, 1877.
- Todorov, Nikolaĭ. The Balkan City, 1400-1900, University of Washington Press, Seattle & London, 1983.
- Turan, Ömer. “1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı’nın Bulgaristan’daki Türk Varlığına ve Mimarî Eserlerine Etkisi”, Balkanlarda Kültürel Etkileşim ve Türk Mimarisi Sempozyumu, Şumnu, 17-19 Mayıs 2000: Bildiriler, C.2, Ed. Azize A. Yasa ve Zeynep Zafer, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2001, s. 763-771.
- Turan, Ömer. The Turkish Minority in Bulgaria (1878-1908), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1998.
- Ubicini, M. A. Osmanlı’da Modernleşme Sancısı, (Lettress sur la Turquie), Çev. Cemal Aydın, Timaş Yayınları, İstanbul, 1998.
| APA | KOYUNCU A (2013). 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu. , 177 - 208. |
| Chicago | KOYUNCU AŞKIN 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu. (2013): 177 - 208. |
| MLA | KOYUNCU AŞKIN 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu. , 2013, ss.177 - 208. |
| AMA | KOYUNCU A 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu. . 2013; 177 - 208. |
| Vancouver | KOYUNCU A 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu. . 2013; 177 - 208. |
| IEEE | KOYUNCU A "1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu." , ss.177 - 208, 2013. |
| ISNAD | KOYUNCU, AŞKIN. "1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu". (2013), 177-208. |
| APA | KOYUNCU A (2013). 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu. Avrasya Etüdleri, 2(44), 177 - 208. |
| Chicago | KOYUNCU AŞKIN 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu. Avrasya Etüdleri 2, no.44 (2013): 177 - 208. |
| MLA | KOYUNCU AŞKIN 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu. Avrasya Etüdleri, vol.2, no.44, 2013, ss.177 - 208. |
| AMA | KOYUNCU A 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu. Avrasya Etüdleri. 2013; 2(44): 177 - 208. |
| Vancouver | KOYUNCU A 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu. Avrasya Etüdleri. 2013; 2(44): 177 - 208. |
| IEEE | KOYUNCU A "1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu." Avrasya Etüdleri, 2, ss.177 - 208, 2013. |
| ISNAD | KOYUNCU, AŞKIN. "1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi öncesinde Şarkî Rumeli nüfusu". Avrasya Etüdleri 2/44 (2013), 177-208. |
