Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları

Metin DEMİR (İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü, İstanbul, Türkiye)
Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi
10 2
Yıl: 2014 Cilt: 19 Sayı: 36 Sayfa Aralığı: 145 - 196 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları

Öz:
Her ne kadar sosyal bilimler literatüründe pozitivizm eleştirisi ile bilimin ayrıcalıklı konumu alaşağı edilmiş olsa da,günümüz tekno-bilimi hayatımızın her noktasına nüfuz etmeye devam etmektedir. Gündelik aygıtların üretimindensiyasal kararların alınmasına kadar yaşamın tüm alanlarıbilim ve teknoloji ile belirlenmektedir. Çağdaş tekno-bilimin doğasını anlama konusunda en önemli katkılardan birisi de bilimin sosyolojisi çalışmalarıdır. Bu makalede bilimsosyolojisi literatürü içerisindeki tartışmalar sonucu oluşanlaboratuar incelemelerini, özellikle de Bruno Latourun laboratuar çalışmalarından çıkan, sosyal bilimler için yeni biryaklaşım olan aktör-network teorisinin oluşumunu ve buteorinin metafizik sonuçlarını inceliyorum. Metnin birincibölümünde bilim sosyolojisinin gelişiminin kısa bir özetiniyaparak, Latour ve Woolgarın Laboratuar Yaşamı kitaplarının oturduğu arka planı göstermeye çalışıyorum. Bilim sosyolojisinin kurumsallaşmasına doğru giden süreci aktardıktan sonra, 1970li yıllarda bilimi sosyolojisi çalışmalarınınyoğun tartışmalarını panoramik olarak aktarıyorum. Böylece Latourun Mertoncu ve Kuhncu bilim sosyolojisinden,Edinburgh Ekolünün bilimsel bilgi sosyolojisinden hangihususlarda ayrıldığını ve nasıl yeni yaklaşımlar getirdiğinigösteriyorum. İkinci bölümde Woolgar ve Latourun laboratuar incelemelerini bir önceki bölümde aktarılan bilim sosyolojisi literatürü içerisinden tartışarak inceliyorum. Ayrıcabu bölümde Latourun nörobiyoloji laboratuarında yaptığıgözlemlerden hareketle modern bilimin doğasına dair tespitlerini izah ediyorum. Latourun, nasıl tüm laboratuarpratiğini bir yazı/kayıt sistemi olarak ele aldığını, bilimselüretimi bir gramatik operasyon olarak değerlendiğini ve bilim adamını kredi arayışında olan bir zanaatkâr olarak tasvirettiğini açıklıyorum. Ardından onun eserlerindeki genelleştirilmiş simetri yaklaşımını, modern doğa-kültür dikotomisine yönelik eleştirilerini aktarıyorum. Son olarak, Latourunçalışmalarında ürettiği sosyal ontolojiyi gözden geçirip felsefi tazammunlarını tartışarak, aktör-network teorisininnesne-merkezli ve realist-inşacı metafiziğinin önemini veçağdaş felsefe dünyasındaki yerini tartışıyorum. Bilinç, benlik, özne, insan gibi kavramları devre dışı bırakarak nasılpost-fenomenolojik ilişkisel bir ontoloji geliştirdiğini tartışıyorum. Yazıdaki temel iddiam, Latourun bilimin sosyalboyutlarına dair yaptığı antropolojik incelemelerin gidereksosyolojik bir metodolojiye ve felsefi bir sisteme dönüştüğüdür. İnsan ve özne kavramlarının ötesinde, yeni öznellik biçimlerini düşünebilmek için Latourun nesne-merkezli, inşacı ontolojisinin yeni imkânlar sunduğunu öne sürüyorum.
Anahtar Kelime:

An Anthropology of the Laboratory Life: Bruno Latour s Science Studies and their Metaphysical Consequences

Öz:
Although critiques of positivism in social science literaturehave overturned the privileged position of science, contemporary techno-science has been penetrating all aspectsof our lives. All life areas including production of everydaygadgets to political decision making processes has beendetermined by science and technology. Some of the mostimportant contributions to understanding the nature oftoday s technoscience come from the sociology of science.This article examines, focusing on Bruno Latour s studies onlaboratories, the formation of actor-network theory as a newapproach to social sciences, rising from the consequences oflaboratory studies developed by the literature of sociology ofscience, and metaphysical consequences of this theory. Inthe first section, I try to display the background, in which Latour and Woolgar s book Laboratory Life is situated, by giving the brief summary of history of the development of sociology of science. Then I panoramically describe the densediscussions in the sociology of science during the 1970s.Thus, I show how Latour differentiates himself from the Edinbugh School s sociology of scientific knowledge and theMertonian and Kuhnian sociology of science, thus offering anew approach to the subject. In the second section I reviewWoolgar and Latour s laboratory studies in the context of thesociology of science literature. Here I also explain Latour sfindings on the nature of the modern science by means ofa discussion on his observations in a neurobiology labora- tory. I examine how Latour sees all laboratory practices asan inscription system, how he frames scientific productionas a grammatical operation and how he depicts scientistsas craftsmen in pursuit of credit. Then I explain his generalized symmetry approach and his critiques on the modern nature-culture dichotomy. Finally, by addressing thephilosophical implication of these works, I discuss the significance of the actor-network theory s realist-constructivistand object-oriented metaphysics and its position within thecontemporary philosophical milieu. I thus examine how Latour has developed a post-phenomenological relational approach by deactivating such notions as consciousness, theself, subject, the human and so on. My main argument isthat Latour s anthropological investigation on the social dimension of science has eventually turned into a systematicphilosophy and a sociological methodology. I propose thatthe Latourian object-oriented, constructivist and realist ontology offers new possibilities to conceiving a new mode ofsubjectivity beyond the notions of the subject or the human.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Bachelard, Gaston, Bilimsel Zihnin Oluşumu: Bilginin Psikanalizine Katkı, çev. Alp Tümertekin, İstanbul: İthaki Yayınları, 2013.
  • Bachelard, Gaston, Uygulamalı Akılcılık, çev. Emine Sarıkartal, İstanbul: İthaki Yayınları, 2009.
  • Badiou, Alain [2005], Yüzyıl, çev. Işık Ergüden, İstanbul: Sel Yayıncılık, 2010.
  • Barnes, Barry, Interests and the Growth of Knowledge, London: Routledge and K. Paul, 1977.
  • Bhaskar, Roy, A Realist Theory of Science, London: Routledge, 2008.
  • Bhaskar, Roy [1979], Natüralizmin Olanaklılığı: Çağdaş İnsan Bilimlerinin Felsefi Bir Eleştirisi, çev. Vefa Saygın Öğütle, Ankara: Pratika Kitap, 2013.
  • Bloor, David, Knowledge and Social Imagery, Chicago: University of Chicago Press, 1976.
  • Bourdieu, Pierre, Loic Wacquant, Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, çev. Nazlı Ökten, İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
  • Bourdieu, Pierre, Science of Science and Reflexivity, çev. Richard Nice, Cambridge: The University of Cambridge Press, 2004.
  • Bucchi, Massimiano, Science in Society: An Introduction to Social Studies of Science, çev. Adrian Belton, Routledge, 2004.
  • Collins, H. H. [1983], “Bilimsel Bilgi Sosyolojisi: Çağdaş Bilim Üzerine İncelemeler”, çev. Bekir Balkız, Bilim Sosyolojisi İncelemeleri: Temel Yaklaşımlar, Kavramlar ve Tartışmalar içinde, ed. Bekir Balkız, Vefa Saygın Öğütle, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010, s. 29- 57.
  • Cuff, E. C., E. C. Sharrock, D. W. Francis, Sosyolojik Perspektifler, çev. Ümit Tatlıcan, Say Yayınları, 2013.
  • Diken, Bülent, İsyan, Devrim, Eleştiri: Toplum Paradoksu, çev. Can Evren, İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
  • Doing, Park, “Give Me a Laboratory and I Will Rise a Discipline: The Past, Present, and Future Politics of Laboratory Studies in STS”, The Handbook of Science and Technology Studies içinde, ed. E. Haccket, O Amsterdamska [vd.], 3. bs., Cambridge: The MIT Press, 2008, s. 279-295.
  • Eflatun, Kratylos, çev. Suad Y. Baydur, İstanbul: Maarif Matbası, 1944.
  • Etil, Hüseyin, Metin Demir, “Pierre Bourdieu’nun Bilim Sosyolojisine Katkısı: “Alan Teorisi”, “Habitus Cini” ve “Refleksivite Talebi””, Cogito 78, (Bahar 2014): 312-350.
  • Foucault, Michael [1966], Kelimeler ve Şeyler: İnsan Bilimlerinin Bir Arkeolojisi, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları, 3. bs., 2006.
  • Fukuyama, Francis, İnsan Ötesi Geleceğimiz: Biyoteknoloji Devriminin Sonuçları, çev. Çiğdem Aksoy Fromm, Ankara: ODTÜ Yayıncılık, 2003.
  • Garfinkel, Harold, “The Work of a Discovering Science Construed with Materials from the Optically Discovered Pulsar”, Philosophy of Social Sciences 11/2, (1981): 131-158.
  • Gilbert, N., M. Mulkay, Opening Pandora’s box: A sociological analysis of scientists’ discourse, Cambridge: Cambridge University Press, 1984.
  • Habermas, Jurgen [1971], İdeoloji ve Teknik Olarak Bilim, çev. Mustafa Tüzel, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1993.
  • Hacking, Ian, The Social Construction of What?, Cambridge: Harvard University Press, 1999.
  • Haraway, Donna, Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature, London: Routledge, 1991.
  • Harman, Graham, Prince of Networks: Bruno Latour and Metaphysics, Melbourne: re.press, 2009.
  • Kocabaş, Şakir, Fizik ve Gerçeklik: Bilim Felsefesine Kavramsal Bir Yaklaşım, İstanbul: Küre Yayınları, 2001.
  • Kocabaş, Şakir, İfadelerin Gramatik Ayrımı, İstanbul: Küre Yayınları, 2002.
  • Kuhn, Thomas [1962], Bilimsel Devrimlerin Yapısı, çev. Nilüfer Kuyaş, İstanbul: Alan Yayıncılık, 1982.
  • Latour, Bruno [1991], Biz Hiç Modern Olmadık: Simetrik Antropoloji Denemesi, çev. İnci Uysal, İstanbul: Norgunk Yayınları, 2008.
  • Latour, Bruno, “Can We Get Our Materyalism Back, Please?”, ISIS 89, (2007): 138-142.
  • Latour, Bruno, “Coming Out As A Philosopher”, Social Studies Of Science 40/4, (2010): 599-608.
  • Latour, Bruno, “From Realpolitik to Dingpolitik or How to Make Things Public”, Making Things Public-Atmospheres of Democracy içinde, ed. Bruno Latour, Peter Weibel, Cambridge: MIT Press, 2005, s. 14-41.
  • Latour, Bruno, “Give Me a Laboratory and I will Raise the World”, Science Observed: Perspectives on the Social Studies of Science içinde, ed. Karin D. Knorr-Cetina, Michael Mulkay, London: Sage Publications, 1983, s. 141-171.
  • Latour, Bruno, “On Interobjektivity”, Mind, Culture and Activity 3/4, (1996): 228-245.
  • Latour, Bruno, Pandora’s Hope: Essays on the Reality of Science Studies, Cambridge: Harward University Press, 1999.
  • Latour, Bruno, Reassembling The Social: An Introduction to Actor-Network Theory, New York: Oxford University Press, 2005.
  • Latour, Bruno, Science in Action: How To Follow Scientists and Engineers Through Society, Harvard University Press, 1988.
  • Latour, Bruno, Steve Woolgar, Laboratory Life: The Construction of Scientific Facts, Princeton: Princeton University Press, 1986.
  • Latour, Bruno, The Pasteurization of France, çev. Alan Sheridan and John Law, Cambridge: Harvard University Press, 1988.
  • Lecourt, Dominique, İnsan Post İnsan, çev. Hande Turan Abadan, Ankara: Epos Yayınları, 2005.
  • Lecourt, Dominique, Marxism and Epistemology: Bachelard, Canguilhem and Foucault, London: NLB Publisher, 1975.
  • Lynch, William T. [1994], “İdeoloji ve Bilimsel Bilginin Sosyolojisi”, çev. Eren Buğlalılar, Bilim Sosyolojisi İncelemeleri: Temel Yaklaşımlar, Kavramlar ve Tartışmalar içinde, ed. Bekir Balkız, Vefa Saygın Öğütle, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010.
  • MacKenzie, Donald, Statistical Theory and Social Interests: A Case Study, Social Studies of Science, c. 8, London-Beverly Hills: Sage, 1978, s. 35-83.
  • Mannheim, Karl, İdeoloji ve Ütopya, çev. Mehmet Okyayuz, Ankara: Epos Yayınları, 2004.
  • Marks, Karl, Grundrisse: Ekonomi-Politiğin Eleştirisi İçin Ön Çalışma [1941], çev. Sevan Nişanyan, İstanbul: Birikim Yayınları, 1979.
  • Merton, Robert [1942], “Bilimin Normatif Yapısı”, çev. Kemal İnal, Eren Buğlalılar, Bilim Sosyolojisi İncelemeleri: Temel Yaklaşımlar, Kavramlar ve Tartışmalar içinde, ed. Bekir Balkız, Vefa Saygın Öğütle, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010, s. 165-179.
  • Merton, Robert K. [1936], Science, Technology, Society in Seventeenth-Century England, Harper, Row Publishing, 2002.
  • Merton, Robert K. [1938], “Bilim ve Toplumsal Düzen”, çev. Ümit Tatlıcan, Bilim Sosyolojisi İncelemeleri: Temel Yaklaşımlar, Kavramlar ve Tartışmalar içinde, ed. Bekir Balkız, Vefa Saygın Öğütle, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010, s. 148-165.
  • Merton, Robert K. [1968], “Bilimde Matta Etkisi”, çev. Ümit Tatlıcan, Bilim Sosyolojisi İncelemeleri: Temel Yaklaşımlar, Kavramlar ve Tartışmalar içinde, ed. Bekir Balkız, Vefa Saygın Öğütle, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010, s. 221-247.
  • Merton, Robert, “The Neglect of Sociology of Science”, The Sociology of Science: Theoretical and Empirical Investigations içinde, University of Chicago Press, 1973, s. 210-222.
  • Mitchell, Timothy, Rule of Expert: Egypt, Techno-Politics, Modernity, London: University of California Press, 2002.
  • Mitroff, I. I., The Subjective Side of Science, Amsterdam: Elsevier, 1974.
  • Mulkay, M. J., “Bilimsel Gelişime Dair Üç Model”, çev. Vefa Saygın Öğütle, Bilim Sosyolojisi İncelemeleri: Temel Yaklaşımlar, Kavramlar ve Tartışmalar içinde, ed. Bekir Balkız, Vefa Saygın Öğütle, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010, s. 308-328.
  • Öğütle, Vefa Saygın, Bekir Balkız, “Bilim Sosyolojisi Üzerine Bazı Tespitler ve Gündem Önerileri”, Bilim Sosyolojisi İncelemeleri: Temel Yaklaşımlar, Kavramlar ve Tartışmalar içinde, ed. Bekir Balkız, Vefa Saygın Öğütle, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010, s. 11-27.
  • Pels, Dick [1996], “Karl Mannheim ve Bilimsel Bilginin Sosyolojisi: Yeni Bir Gündeme Doğru”, çev. Ümit Tatlıcan, Bilim Sosyolojisi İncelemeleri: Temel Yaklaşımlar, Kavramlar ve Tartışmalar içinde, ed. Bekir Balkız, Vefa Saygın Öğütle, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010.
  • Pickering, Andrew, Constructing Quarks: A Sociological History of Particle Physics, Chicago: University of Chicago Press, 1984.
  • Restivo, Sal, “Bruno Latour: The Once and Future Philosopher”, Blackwell Companion to Major Social Theorists içinde, ed. George Ritzer ve Jeffrey Stepinsky, Boston: Blackwell Publishing, 2011.
  • Rheinberger, Hans-Jörg, “Gaston Bachelard and The Notion of ‘Phenomenotechnique’”, Perspective on Science 13/3, (2005): 313- 328.
  • Sloterdijk, Peter, İnsanat Bahçesi İçin Kurallar: Heidegger’in “Hümanizm Üzerine Mektup”una Yanıt, çev. Mustafa Tüzel, İstanbul: Everest Yayınları, 2000.
  • Taylan, Ferhat, “Sunum”, Gaston Bachelard, Bilimsel Zihnin Oluşumu: Bilginin Psikanalizine Katkı içinde, çev. Alp Tümertekin, İstanbul: İthaki Yayınları, 2013, s. 1-13.
  • Vanderberghe, Frederic [1999], “Gerçek İlişkiseldir: Bourdieu’nun Üretken Yapısalcılığının Epistemolojik Bir Analizi”, çev. Ümit Tatlıcan, Tözcülüğün Tasfiyesi: İlişkisel Sosyolojide Temel Yaklaşımlar içinde, ed. Güney Çeğin, Emrah Göker, Ankara: NotaBene Yayınları, 2012, s. 385-435.
  • Warren, Hagstrom, The Scientific Community, New York: Basic Books Inc., 1965.
  • Woolgar, S. W., M. Ashmore, “The Next Step: An Introduction to the Reflexive Project”, ed. S. W. Woolgar, Knowledge and Reflexi- vity: New Frontiers in the Sociology of Knowledge içinde, Beverly Hills: Sage, 1988, s. 1-11.
  • Woolgar, Steve [1981], “Toplumsal Bilim İncelemelerinde Çıkarlar ve Açıklama”, çev. Emrah Göker, Bilim Sosyolojisi İncelemeleri: Temel Yaklaşımlar, Kavramlar ve Tartışmalar içinde, ed. Bekir Balkız, Vefa Saygın Öğütle, Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010, s. 386- 417.
  • Yearley, Steven, Making Sense of Science: Understanding the Social Studies of Science, London: Sage Publication, 2005.
  • Zizek, Slavoj, Lenin Üzerine, çev. Nilgün Araş, İstanbul: Encore Yayınları, 2004.
APA demir m (2014). Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları. , 145 - 196.
Chicago demir metin Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları. (2014): 145 - 196.
MLA demir metin Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları. , 2014, ss.145 - 196.
AMA demir m Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları. . 2014; 145 - 196.
Vancouver demir m Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları. . 2014; 145 - 196.
IEEE demir m "Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları." , ss.145 - 196, 2014.
ISNAD demir, metin. "Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları". (2014), 145-196.
APA demir m (2014). Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 19(36), 145 - 196.
Chicago demir metin Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 19, no.36 (2014): 145 - 196.
MLA demir metin Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, vol.19, no.36, 2014, ss.145 - 196.
AMA demir m Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi. 2014; 19(36): 145 - 196.
Vancouver demir m Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi. 2014; 19(36): 145 - 196.
IEEE demir m "Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları." Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 19, ss.145 - 196, 2014.
ISNAD demir, metin. "Laboratuar Yaşamının Antropolojisi:Bruno Latour'un Bilim İncelemeleri ve Metafizik Sonuçları". Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 19/36 (2014), 145-196.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
25-04-2024 10:56

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları