Belagat İlminde Müşâkele Sanatı

YERİNDE, Âdem

Belagat İlminde Müşâkele Sanatı

Âdem YERİNDE (İstanbul Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İstanbul, Türkiye)

Usul İslam Araştırmaları

1 0

Yıl: 2018 Cilt: 30 Sayı: 30 Sayfa Aralığı: 7 - 30 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 26-09-2019

Belagat İlminde Müşâkele Sanatı

Öz:

Müşâkele sanatı, cümleye lafzî ve manevî bir estetik katan edebî sanatlardandır.Edebî bir amaç ve nükte için aynı kelimenin aynı bağlamda farklı bir manadakullanılmasını ifade etmektedir. Belagatın bedî ilminde yer aldığı şekliyle bir sözsanatının adı olarak ilk defa Zemahşerî (ö. 538/1144) tarafından kullanılan müşâkeletabiri, Sekkakî’yle (ö. 626/1229) birlikte teknik tanımına kavuşmuş, Kazvînî (ö.656/1258) tarafından da türlerine ayrılmıştır.Hakikatte bir tür telmih ve tariz içeren müşâkele sanatında mana ile lafız arasında,musâhabet (refakatinde olma durumu) dışında hiçbir alaka bulunmadığından bu sanatamüşâkele (biçimsel benzeşme) adı verilmiştir. Müşâkele sanatı için verilen örneklermecâz-ı mürsel ya da istiare kabilinden sayılmış olsa da, söze hem biçim hem de anlambakımından güzellik katmasıyla edebi bir sanat olarak onlardan daha üstüngörülmüştür.Müşâkele, geçmişte bazı yönlerden benzerlik arz ettiği mecaz, istiare, cinas gibi diğerbazı sanatlarla karıştırılmış olsa da, bugün başlı başına bir sanat olarak belagatilmindeki özgün yerini almıştır. En önemli ayırt edici özelliği ise müsahabet dolayısıylabir lafzın başka bir lafız yerinde kullanılması ve iki lafız arasında manevî mugayeretinbulunmasıdır.Müşâkele sanatının ortaya çıkışı ve terim olarak manasının netleşmesinde, hakikîanlamlarıyla Allah’a isnadında dinen ve aklen mahzurlar görülen ifadelerin Kur’an’dayer alması belirleyici olmuştur. Bu açıdan müşâkele üslûbunun keşfi, Kur’ân’ın bazımüşkil ve müşabih âyetlerinin doğru yorumlanmasında da önemli fonksiyon icraetmiştir. O yüzden müşâkele sanatı belagat ilminde olduğu kadar son dönemlerde tefsirilminde de dikkati çeken önemli sanatlardan biri haline gelmiştir.Makalede müşâkele sanatı belagat ilmindeki kavramsal çerçevesiyle geniş biçimde elealınmış, öncelikle sözlük ve terim anlamlarıyla müşâkele kavramı, tarihsel gelişimidikkate alınarak netleştirilmiş, ardından Arap dili edebiyatında kullanıldığı şekliyleunsurları ve türleri anlatımış ve son olarak bu sanatın diğer bazı sanatlarla ortak ve farkıyönleri ele alınarak bir söz sanatı olarak edebî değeri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelime:

Konular: Sanat

The Art of Mushakala in Belaga (Eloquence)

Öz:

The art of mushakala is one of the literary arts that add a formal and spiritual aesthetic to the sentence. For a literal purpose and wit, it means to use the same word with a two different meanings in the same context. It's used for the first time by Zamakhshari with its term meaning as an utterance art as explained in Bedi discipline and defined by Sekkaki and developed by Kazvînî dividing it into two kinds; tahkiki (evidential) and dakdiri (imaginal). Indeed, this art is called the mushakala that contains a kind of allusion and sarcasm; because there is no relation in this art between form (word) and meaning but contextual being together (companionship). Although the examples given for the Mushakala are counted as majaz or istiare (metaphor), the art of mushakala is considered superior to them as a literal art by adding beauty in both form and meaning. Though mushakala's been mixed with some other arts such as majaz, istiare (metaphor) and cinas (pun) in the past, it has taken its actual place in the discipline of Belagat (eloquence) as a literary art in itself. The most important distinguishing aspect of mushakala is the use of a word in place of another word as well as to be difference between the two words. the Qur'an played an decisive role in the discovery of the art of mushakala and in the clarification of its meaning as a term owing to the fact that it has some words and phrases which contains inconveniences and erroneous senses as regards of Allah in case of using in literal meanings. Therefore, the discovery of the mushakala has also played an important role in the correct interpretation of some of the Qur'anic verses. As a result, it has become one of the most important arts that has attracted attention recently in the history of commentary as well as in the Belaga (eloquences). In this article, the term of mushakala's discussed broadly with giving of its literal and conceptual meaning in terms of Belaga; firstly, the concept of mushakala with its dictionary and terminology meanings were clarified by taking its historical development into consideration and then its elements and kinds were studied as used in Arabic literature. Finally, the place and importance of this art were discussed by clarifying the common and different aspects of it in relation to some other arts.

Anahtar Kelime:

Konular: Sanat

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Abdurrahman Abdülkadir el-Arabî, el-Müşâkele Beyne’l-Lügati ve’l-Belâğa, Bağdat: elCâmi‘atü’l-Mustansırıyye, Külliyetü’l-Âdâb, 2002, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Âlûsî, Ebü’l-Fadl Şihabüddin Mahmud el-Âlûsî, Ruhu’l-Me‘ânî fî Tefsiri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî, Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, [t.y.], I-XXX.
Beyzâvî, Nasırüddin Ebü’l-Hayr Abdullah b. Ömer el-Beyzâvî, Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’tTe’vîl el-Ma‘rûf bi Tefsirü’l-Beyzâvî, nşr. Muhammed Abdurrahman el-Mar‘aşlî, Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, [t.y.], I-V.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail el-Buhârî, el-Kütübü’s-Sitte ve Şürûhuhû: Sahihü’l-Buhârî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992/1413, I-VIII.
Diyarbakırlı Said Paşa, Mizânü'l-Edeb, İstanbul: A. Maviyan Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1305.
Durmuş, İsmail, “Müşâkele”, DİA, XXXII, İstanbul, 2006, 154-155.
Ebû Musa, Muhammed Haseneyn, el-Belâğatü’l-Kur’âniyye fî Tefsiri’z-Zemahşerî ve Eserühâ fi’d-Dirâsâti’l-Belâğiyye, Kahire: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabi, [t.y.].
Ebüssuûd Efendi, Muhammed/Ahmed b. Şeyh Muhyiddin el-‘İmâdî, Tefsirü Ebi’s-Suûd elMüsemmâ İrşâdü’l-Akli’s-Selim ilâ Mezâya’l-Kur’âni’l-Kerim, Beyrut: Dârü İhyâi’tTürâsi’l-‘Arabî, [t.y.], I-IX.
Eliaçık, Muhittin, “Bazı Belagat Kitaplarında Müşâkele Sanatının Tanım ve Tasnifi”, Kırklareli Ün. Sosyal Bilimler Dergisi (KUSBD), cilt. 3, sayı. 2 (Temmuz 2013), 6-15.
Emil Bedî‘ Yakub, Divânü ‘Amr b. Külsûm, Beyrut: Darü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1991.
Ferrâ, Ebû Zekeriya Yahya b. Ziyad el-Ferrâ, Me‘âni’l-Kur’ân, Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1403/1983, I-II.
Güllüce, Veysel, “Kur’ân-ı Kerim’de Müşâkele Yoluyla Allah’a İsnat Edilen İfadelerin Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 25, Erzurum, 2006, 41-62.
Habenneke, Abdurrahman Hasan Habenneka el-Meydânî, el-Belâgâtü’l-‘Arabiyye Üsüsühâ ve ‘Ulûmuhâ ve Fünûnuhâ, Beyrut: ed-Darü’ş-Şâmiyye; Dımeşk: Dârü’l-Kalem, 1416/1997, I-II.
Hüdâ Sayhûd Zerzûr el-Umerî, el-Mezâhir el-Bedî‘iyye ve Eserühâ’l-Üslûbî fi’t-Ta‘biri’lKur’ânî, Irak: Camiatü’l-Dyâlâ Külliyetü’t-terbiye li’l-ulûmi’l-insâniyye Kısmü’llügati’l-Arabiyye, Bakuba, 2014, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Âşûr, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Tunus: ed-Dârü’t-Tûnusiyye li’n-Neşr, 1984, I-XXX.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Âşûr, Mûcezü’l-Belâğa, Tunus: el-Matbaatü’t-Tûnisiyye, 1351/1932.
İbn Ebü’l-İsbâ‘ Ebû Muhammed Zekiyüddin Abdülaziz, Tahrirü’t-Tahbîr fi Sınâ‘ati’ş-Şi‘ri ve’n-Nesr ve Beyâni İ‘câzi’l-Kur’ân, thk. Hafni Muhammed Şeref, Mısır: Lecnetü İhyâi’tTürâsi’l-İslâmî, 1383/1963.
İbn Hicce el-Hamevî, Hizânetü’l-Edeb ve Gâyetü’l-Ereb, thk. İsam Şuaytû, Beyrut: Dârü ve Mektebetü’l-Hilâl, 1987, I-II.
İbn Kuteybe, Te’vîlü Müşkili’l-Kur’ân, nşr. Seyyid Ahmed Sakr, Kahire: Dârü’t-Türâs, 1393/1973.
İbn Manzûr, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisânü’l-‘Arab, Beyrut: Dâru Sâdır, 2010, I-XV.
İbnü’n-Nâzım, Bedreddin İbn Malik el-Endelüsî, el-Misbâhü’l-Münir fi ‘İlmi’l-Me‘âni ve’lBeyân ve’l-Bedî‘, thk. Hüsni Abdülcelil Yusuf, Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 1409/1989.
İsfehânî, er-Rağıb el-İsfehânî, Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân, thk. Safvân Adnân Davudî, Dımeşk: Darü’l-Kalem, 1430/2009.
İsra Müeyyed Reşid, “Üslûbü’l-Müşâkele fi’s-Süveri’t-Tıvâl: Dirâse Üslûbiyye Dilâliyye”, Mecelletü Midâdi’l-Âdâb, sayı: 2, Bağdat, 72-93.
İzzeddin Ali es-Seyyid, et-Tekrir Beyne’l-Müsîr ve’t-Te’sîr, Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1407/1986.
Kazvinî, Ebü’l-Me‘âlî Celâlüddîn Muhammed b. Abdirrahmân el-Hatîb el-Kazvînî, et-Telhis fi ‘Ulumi’l-Belâğa, nşr. Abdurrahman el-Berkûkî, Kahire: Darü’l-Fikri’l-Arabî, 1350/1932.
Kazvinî, Ebü’l-Me‘âlî Celâlüddîn Muhammed b. Abdirrahmân el-Hatîb el-Kazvînî, el-Îzâh fi ‘Ulûmi’l-Belâğa: el-Me‘ânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî‘, nşr. İbrahim Şemşeddin, Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
Kemalpaşazâde, Şemseddin Ahmed, "Risâle fî Tahkîki’l-Mecâz", thk. Cebir İbrahim Berrî, Dirâsâtü’l-Ulûmi’l-İnsaniyye ve’l-İctimaiyye, c. XXXVIII, sayı: 2 (2011) Ürdün Üniversitesi, 491-505.
Maverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Maverdî, en-Nüket ve’l-‘Uyûn: Tefsirü’l-Maverdî, nşr. es-Seyyid Abdülmaksud b. Abdürrahim, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, [t.y.], IVI.
Muhammed el-Vâsıtî, Zâhiretü’l-Bedî‘ ‘inde’ş-Şu‘arâi’l-Muhdesîn; Dirâse Belâğiyye Nakdiyye, Rabat: Dârü Neşri'l-Ma‘rife, 1423/2003.
Müberred, Ebü’l-Abbas Muhammed b. Müberred, Mâ İttefeka Lafzuhû ve İhtelefe Ma‘nâhü mine’l-Kur’âni’l-Mecîd, thk. Ahmed Muhammed Süleyman Ebû Ra’d, Kuveyt: Vezaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslamiyye, 1409/1988.
Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, el-Kütübü’s-Sitte ve Şürûhuhû: Sahihü Müslim, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992/1413, I-III.
Mütenebbî, Ebü’t-Tayyib Ahmed b. el-Hüseyin el-Mütenebbî, Divânü’l-Mütenebbî, Beyrut: Dârü Beyrût, 1403/1983.
Râid Hamed Halef Küreyş el-Cebbûrî, et-Tevzîfü’l-Belâgî li’t-Tecnîsi ve’l-Müşâkele fî şi‘ri’lMütenebbî, Irak: Camiatü’d-Diyâlâ Külliyeti’l-Terbiye li’l-Ulûmi’l-İnsâniyye Kısmü’lLügati’l-Arabiyye, Bakuba 1436/2014, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer Fahreddin er-Râzî, Mefâtihü’l-Ğayb, Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420, I-XXX.
Rummânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Îsâ b. Alî er-Rummânî, en-Nüket fi İ‘câzi’l-Kur’ân Selâsü Resâil fî İ‘câzi’l-Kur’an: li’r-Rümmanî ve’l-Hattâbi ve Abdilkâhir el-Cürcânî, thk. Muhammed Halefullah Ahmed v.d., Kahire: Dârü’l-Meârif, 1976.
Sekkâkî, Ebû Yakub Yusuf b. Muhammed es-Sekkâkî, Miftâhü’l-‘Ulûm, thk. Abdülhamid elHindâvî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/2000.
Suyûtî, Celaleddin Ebü’l-Fadl Abdurrahman b. Ebî Bekr es-Suyûtî, el-İtkân fî ‘Ulûmi’lKur’ân, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, Riyad: Vezâretü'ş-Şüûni'l-İslâmiyye ve'dDa've ve'l-İrşâd es-Suûdiyye, [t.y.], I-VII.
Sübkî, Ahmed b. Ali Behaüddin es-Sübkî, Arûsü’l-Efrâh fî Şerhi Telhisi’l-Miftâh, thk. Abdühmaid Hindâvî, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1423/2003, I-II.
Şerif er-Radî, Telhisü’l-Beyân fi Mecâzâti’l-Kur’ân, thk. Muhammed Abdülgani Hasan, Kahire: Darü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1374/1955.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir et-Taberî, Câmi‘u'l-Beyân ‘an Te'vîli'l-Kur'ân, thk. Mahmud Muhammed Şakir-Ahmed Muhammed Şakir, Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Bsk. [t.y.], I-XVI.
Taşköprüzade, Ebü'l-Hayr İsamüddin Ahmed Efendi, Şerhu Fevâidi'l-Ğıyâsiyye min ‘İlmeyi’lMe‘ânî ve’l-Beyân, Dersaâdet: Dârü't-Tıbâati'l-‘Âmire, 1312.
Tebrîzî, Ebû Zekeriya Yahya b. Ali Hatib et-Tebrîzî, el-Kâfî fi’l-‘Arûzi ve’l-Kavâfî, thk. Hasan Abdullah el-Hassânî, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1415/1994. Teftazânî, Sa‘duddîn et-Teftazânî, el-Mutavvel Şerhu Telhisi Miftâhi’l-‘Ulûm, thk. Abdülhmaid el-Hindâvî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1434/2013.
Tehânevî, Muhammed Ali et-Tehânevî, Mevsû‘atü Keşşâfi Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm, nşr. Ali Dehrûc, Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1996, I-II.
‘Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn Abdullah b. el-Hüseyin b. Abdillah el-‘Ukberî, Divan elMütenebbî bi Şerhi Ebi’l-Bekâ el-‘Ukberî el-Müsemma bi’t-Tibyân fî şerhi’d-Dîvân, nşr. Mustafa es-Sekâ v.d., Kahire: Mustafa Elbânî el-Halebî ve Evladühû, 1355/1926, I-IV.
Yerinde, Âdem, "Dil ve Belâgat Yönünden Ebüssuûd Efendi’nin Tefsiri İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm -Müşâkele Sanatı Örneğinde", Usûl İslam Araştırmaları, Sayı: 26, Temmuz-Aralık 2016, 241-276.
Yılmaz, Selahattin, Kur’an’da Müşâkele Sanatı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, 2012, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Zemahşerî, Carullah Mahmud b. Ömer ez-Zemahşerî, el-Keşşâf ‘an Hakâiki Ğavâmidi’tTenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fi Vücûhi’t-Te'vîl, thk. Adil Ahmed Abdülmevcud ve Ali Muhammed Muavvad, Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 1418/1998, I-IV.

APA	YERİNDE Â (2018). Belagat İlminde Müşâkele Sanatı. , 7 - 30.
Chicago	YERİNDE Âdem Belagat İlminde Müşâkele Sanatı. (2018): 7 - 30.
MLA	YERİNDE Âdem Belagat İlminde Müşâkele Sanatı. , 2018, ss.7 - 30.
AMA	YERİNDE Â Belagat İlminde Müşâkele Sanatı. . 2018; 7 - 30.
Vancouver	YERİNDE Â Belagat İlminde Müşâkele Sanatı. . 2018; 7 - 30.
IEEE	YERİNDE Â "Belagat İlminde Müşâkele Sanatı." , ss.7 - 30, 2018.
ISNAD	YERİNDE, Âdem. "Belagat İlminde Müşâkele Sanatı". (2018), 7-30.

APA	YERİNDE Â (2018). Belagat İlminde Müşâkele Sanatı. Usul İslam Araştırmaları, 30(30), 7 - 30.
Chicago	YERİNDE Âdem Belagat İlminde Müşâkele Sanatı. Usul İslam Araştırmaları 30, no.30 (2018): 7 - 30.
MLA	YERİNDE Âdem Belagat İlminde Müşâkele Sanatı. Usul İslam Araştırmaları, vol.30, no.30, 2018, ss.7 - 30.
AMA	YERİNDE Â Belagat İlminde Müşâkele Sanatı. Usul İslam Araştırmaları. 2018; 30(30): 7 - 30.
Vancouver	YERİNDE Â Belagat İlminde Müşâkele Sanatı. Usul İslam Araştırmaları. 2018; 30(30): 7 - 30.
IEEE	YERİNDE Â "Belagat İlminde Müşâkele Sanatı." Usul İslam Araştırmaları, 30, ss.7 - 30, 2018.
ISNAD	YERİNDE, Âdem. "Belagat İlminde Müşâkele Sanatı". Usul İslam Araştırmaları 30/30 (2018), 7-30.