Yıl: 2019 Cilt: 0 Sayı: 65 Sayfa Aralığı: 207 - 220 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.14222/Turkiyat4132 İndeks Tarihi: 17-12-2019

Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı

Öz:
Beşeri faaliyetler mekân üzerindegerçekleşir. Toplumlar, mekânlar üzerindekalıcı izler bıraktıkları gibi, kendileri demekânlardan derin izler taşırlar. Türk milletininmekâna nakşettiği izlerden biri olan OrhunAbideleri, Türklerin bulundukları mekânlarınasıl algıladıklarını ve nasıl yorumladıklarınıbelirlemek açısından önemlidir. OrhunAbidelerinde evren bir bütün olarak gök ve yersudanoluşmaktadır. Gök bu bütünün en kutsalmekânıdır. Yer-su ise gök mekân algısındabütünleştiğinde bir kutsiyet kazanmaktadır.Yer-su, yeryüzü şekillerine göre algılanıpisimlendirilmiştir. Yer-suyun kutsal mekânlarıTürk Tanrısı tarafından tanzim edilen Türkyurtlarıdır. En kutsalı Ötüken’dir. Yer-suyun endeğersiz mekânı ise Türk milletinin varlığınatehdit oluşturan Çogay ormanı ve Tögültünovasıdır. Şentung şehri ve denizi ile Demir Kapıbirer Kızılelma ülküsü olarak verilmiştir.Mekânları birbirleriyle ilişkilendirmedeevrensel geçerliği olan ana yön kavramlarıkullanılmıştır. Bütün bu geniş ve derin mekânalgısı Orhun Abidelerinde edebî bir anlatımlasembolleştirilmiştir. Bu çalışma, Türk tarihininbilinen ilk yazılı metinleri esas alınarakTürklerin mekânı nasıl algıladıkları üzerine birdeğerlendirmedir.
Anahtar Kelime:

Konular: Kültürel Çalışmalar

The Perception of Turkish Spaces in Orhon Inscriptions

Öz:
Human activities take place on the premises. As societies leave permanent traces on places, they themselves have deeper traces from places. Orhun Monuments, which is one of the traces of the Turkish nation to the space, is important in terms of determining how the Turks perceive their places and how they interpret it. In the Orkhon Inscriptions, the universe as a whole consists of sky and earth-water. Sky is the most sacred space of this whole. Ground-water gains a holiness when it is integrated into the perception of celestial space. The earth was perceived and named according to the earth's shapes. The holy places of the ground-water are the Turkish dormitories arranged by the Turkish God. The most sacred is Ötüken. The most worthless place of ground-water is the Çogay forest and the Tögültün plain, which pose a threat to the existence of the Turkish nation. The city of Şentung and its sea and the Iron Gate are given as the ideal of Kızılelma. The main directional concepts which have universal validity are used in linking the spaces with each other. All this wide and deep sense of space is symbolized by a literary expression in the Orkhon Monuments. This study is an evaluation of how Turks perceive the space based on the first written texts of Turkish history.
Anahtar Kelime:

Konular: Kültürel Çalışmalar
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Açıkgöz, Halil (1994). Bilge Kağan Yazıtının Doğu Yüzünün İlk Satırında (i)ki (e)d(i)z k(e)r(e)kül(ü)g mü Yoksa kid(i)z Kerekülüg Begleri k(e)r(e)kül(ü)g “keçe çadırlı” mı Okunmalı?, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, 1-10.
  • Aksoy, Hasan. (2018). İslam Öncesi Dönem Türklerde Tanrı Anlayışı, International Journal of Social Sciences and Education Research Online, http://dergipark.gov.tr/ijsser 4(2), 275-288.
  • Akyüz, Çidem. (2017). Dağ, Su ve Mağara kültleri Bağlamında Ankara Hüseyin Gazi Türbesi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 81, 151-171.
  • Arslan, Mustafa. (2005). Türk Destanlarında Evren Tasarımı, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı (Edt:Gürer Gülsevin, Metin Arıkan) (s. 65-75). İçinde, İzmir: Kanyılmaz Matbaası,
  • Aydemir, Adem. (2010). Ötüken ve Ötüken Üzerine. Türk Dünyası Araştırmaları. 187, 197- 222
  • Bayat, Fuzuli. (2007). Türk Mitolojik Sistemi Ontolojik Bağlamında Türk Mitolojisi 1.İstanbul: Ötüken
  • Bedirhan, Yaşar. (2017). İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü. Konya: Eğitim Yayınevi.
  • Bilgin, Azmi. (2005). Gök Tanrısı Terimi Üzerine. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 2(4), 189-197
  • Bozkurt, Fuat. (2017). Kaşgarlı Mahmut Dıvan-ı Lugat-ı Türk. İstanbul: Salon yayınları.
  • Ceylan, Alpaslan. (2015). Taştaki Türkleri Okumak. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi , 9-52.
  • Çakmak, Cihan. (2017). Türkmen Türkçesinde Astronomi Kavramına Ait Söz Varlığı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (52), 92-112.
  • Çetinkaya, Bayram. (2018). Orhun Abidelerinde Metaforlar. Uluslararası Bilim ve Eğitim Kongresi 2018 Tam Metin Bildiri Kitabı (s. 382-387). içinde Ankara: Nobel Yayıncılık. https://www.academia.edu/38064991/Orhun_Abidelerinde_Metaforlar adresinden alındı. (Son Erişim Tarihi: 23.04.2019).
  • Çoruhlu, Yaşar. (2016). Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar. İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Demir, Mustafa. (2003). Türk İslam Medeniyetinde Şehirleşme, İslami Araştırmalar Dergisi 16(1), 156-165
  • Demirbulak, Ayşegül. (2012). Erken Devir Türk Sanatının Kaynakları, Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi,3, 1-11.
  • Durmuş, İlhami. (2007). Arkeolojik Kalıntı, Buluntu ve Yazılı Belgelere Göre Köl TiginBilge Kağan Anıtlıkları ve Bu Anıtlıklardaki Türk Kültür Unsurları (Kul Tigin- Bilge Kağan) Gazi Türkiyat 1, 1191-1215.
  • Ergin, Muharrem. (2007). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi yayınları.
  • Ergin, Muharrem. (2010). Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Boğaziçi yayınları
  • Esin, Emel. (1978). İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
  • Esirgen, Bilge. (2007). Türk Destanlarında Bilge Adam Tipi Üzerine Bir İnceleme (s.1-126). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Günay, Ünver ve Güngör, Harun (2015). Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi, Kayseri: Berikan Yayınevi
  • İltar, Gazanfer. (2003). Eski Türklerde Mezar Kültü ve Günümüze Yansımaları. Türk Kültürü ve Haci Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 7-16.
  • Kafesoğlu, İbrahim. (1997). Türk Milli Kültürü 41. basım. İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Küçük, Salim. (2010). Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı. Bilig, 54, 185-210.
  • Lefebvre, Henri. (2014). Mekanın Üretimi (çev:Işık Ergüden) 4. Baskı, İstanbul: Sel Yayıncılık.
  • Ögel, Bahaeddin. (2014a). Türk Mitolojisi I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Ögel, Bahaeddin. (2014b). Türk Mitolojisi II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Özkan, Haldun. (2000). Erzincan ve Çevresinde Orta Asya Türk Geleneğini Sürdüren Bezemeli Mezar Taşları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15, 31-47.
  • Şahin, Aslı Çandarlı. (2016). Türk Çadırı Üzerine. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 25-29.
  • Şahin, Veysel. (2017). Dede Korku Hikayelerinde Mekan Algısı ve Kurgusu. Siirt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, 1-49.
  • Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Yılmaz, Anıl ve Telci, Cahit. (2010). Türk Kültür Terminolojisinde Göç Kavramı Üzerine. Modern Türklük Araştırma Dergisi, 7(2), 14-33.
APA KUZEY M (2019). Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı. , 207 - 220. 10.14222/Turkiyat4132
Chicago KUZEY MEMET Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı. (2019): 207 - 220. 10.14222/Turkiyat4132
MLA KUZEY MEMET Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı. , 2019, ss.207 - 220. 10.14222/Turkiyat4132
AMA KUZEY M Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı. . 2019; 207 - 220. 10.14222/Turkiyat4132
Vancouver KUZEY M Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı. . 2019; 207 - 220. 10.14222/Turkiyat4132
IEEE KUZEY M "Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı." , ss.207 - 220, 2019. 10.14222/Turkiyat4132
ISNAD KUZEY, MEMET. "Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı". (2019), 207-220. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4132
APA KUZEY M (2019). Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0(65), 207 - 220. 10.14222/Turkiyat4132
Chicago KUZEY MEMET Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 0, no.65 (2019): 207 - 220. 10.14222/Turkiyat4132
MLA KUZEY MEMET Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, vol.0, no.65, 2019, ss.207 - 220. 10.14222/Turkiyat4132
AMA KUZEY M Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2019; 0(65): 207 - 220. 10.14222/Turkiyat4132
Vancouver KUZEY M Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2019; 0(65): 207 - 220. 10.14222/Turkiyat4132
IEEE KUZEY M "Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı." Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0, ss.207 - 220, 2019. 10.14222/Turkiyat4132
ISNAD KUZEY, MEMET. "Orhun Abidelerinde Türk Mekân Algısı". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 65 (2019), 207-220. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4132