OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ

Yıl: 2019 Cilt: 8 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 1337 - 1354 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 13-10-2020

OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ

Öz:
Osmanlı döneminde Türkçe kelimelerin madde başı yapıldığı ikinci lügatbugüne kadar keşfedilmemiş Mir’atü’l-Müşkil adlı sözlüktür. Sözlük, buyönüyle yanlış olarak Osmanlı döneminin ilk etken karakterli sözlüğü olarakbilinen Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi‟nin Lehcetü’l-Lügat adlı eserindende önce gelir. Türkçe-Arapça-Farsça üç dilli bir sözlük olarak tertip edileneser, on yedinci yüzyılın ünlü şairi Osmanzâde Ahmed Tâib‟in kalemindençıkmıştır. Yaşadığı dönemde “reîs-i şâirân” unvanıyla anılan OsmanzâdeAhmed Tâib‟in müellefatı arasında bu isimle bir sözlüğün bulunduğunakaynaklarda rastlanmamıştır. Mir’atü’l-Müşkil, Osmanlı dönemi Türksözlükçülüğünün ikinci etken sözlüğü olması yanında Osmanzâde AhmedTâib‟in bilinmeyen eseri olarak da önem arz eder.Gerek Türk dili gerekse Türk edebiyatı tarihi açısından kıymeti yüksekolan Mir‟atü‟l-Müşkil ilk kez bu çalışmayla tanıtılmıştır. Makalede eserinadı, müellifi, telif tarihi, nüshası, düzenlenişi ve Türkçe söz varlığı hususundabilgiler verilmiş ayrıca eserin mukaddimesinin yazı çevirimi sunulmuştur.
Anahtar Kelime:

AN UNDISCOVERED SAMPLE OF TURKISH LEXICOGRAPHY IN OTTOMAN PERIOD: AN UNKNOWN WORK OF OSMANZÂDE AHMET TÂIB TITLED MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL

Öz:
The second dictionary in which Turkish words were made headwords in the Ottoman period is an undiscovered dictionary titled as Mir‟atü‟l-Müşkil. In this sense, the dictionary predates the work of Mehmed Esad Efendi titled Lehcetü‟l-Lügat which is known as the first active dictionary of the Ottoman period. The work which was organized trilingual as Turkish-Arabic-Persian was written by the famous poet of seventeen century, Osmanzâde Ahmed Tâib. Among the written works of Osmanzâde Ahmed Tâib who is known as “reîs-i şâirân” in his period, there weren‟t any dictionaries with this name in the sources. Mir‟atü‟l-Müşkil is important since it is the second active dictionary of Turkish lexicography in the Ottoman period as well as being an unknown work of Osmanzâde Ahmed Tâib. Mir‟atü‟l-Müşkil which is quite valuable for Turkish language and Turkish literature history was introduced the first time with this research. Information on the name of the work, its writer, copyright date, copy, editing and Turkish vocabulary were included in the article and the transcription of the work‟s introduction was presented.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ali Canib. (1926). Reis-i Şairân Osmanzâde Ahmed Tâib Efendi. Türkiyat Mecmuası, II, 103- 129.
  • Ali ibn Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf Cürcânî. (1997). Tairfat Arapça-Türkçe terimler sözlüğü. (A. Erkan, Çev.) İstanbul: Bahar Yayınları.
  • Beyreli, L. (1988). Lehcetü'l-lugat. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Boz, E. (2013). Etken ve edilgen sözlükler bağlamında türk dilinin gelişim sürecine bakış. Geçmişten Geleceğe Türkçe Elginkan Vakfı I. Türk Dili ve Edebiatı Kurultayı Bildirileri 17-19 Nisan 2013 (s. 79-90). İstanbul: Elginkan Vakfı.
  • Çağbayır, Y. (2007). Orhun Yazıtlarından günümüze Türkiye Türkçesinin söz varlığı ötüken türkçe sözlük (Cilt III). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
  • Çakmak, S. (2019). Madde başları Türkçe olan ilk Osmanlı Türkçesi sözlüklerinden biri: Cevâhirü‟l-elsine. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi(62), 373-390.
  • Çanaklı, O. (1999). Osmanzâde Ahmed Tâib Efendi. Türk Dünyası Araştırmaları(123), 229- 234.
  • Devellioğlu, F. (2012). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat (29 b.). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
  • Doğan, M. (1995). Esad Efendi, Ebûishakzâde. Türkiye Dyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 11, s. 338-340). içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kırkkılıç, A. (1999). Şeyhülislâm Mehmed Esad Efendi lehcetü'l-lügat. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Koca, F. (2006). Müşkil. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32, 161-162. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Levend, A. S. (1960). Türk dilinde gelişme ve sadeleşme evreleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Menzel, T. (1995). Othmân-zâde Ahmed Tâ'ib. The Encyclopaedia of Islam (Cilt VIII, s. 188- 189). içinde Leiden: E.J. Brill.
  • Murad, S. (2017). Lügat-ı müşkilât-ı eczâ'da düzlük-yuvarlaklık uyumu. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(2), 685-700.
  • Özcan, A. (2007). Osmanzâde Ahmed Tâib. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 34, 2-4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Rahimi, F. (2018). Çağatay Türkçesi sözlükleri bibliyografyası. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 69-104.
  • Şeyhî Mehmed Efendi. (2018). Vekāyiu’l-Fuzalâ Şeyhî'nin Şakâ'ik Zeyli (inceleme-tenkitli metin-dizn) (Cilt IV). (R. Ekinci, Dü.) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Topaloğlu, A., & Kaçalin, M. (2009). Sözlük (Türkçe). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 37, s. 402-414). içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Yavuzarslan, P. (2009). Osmanlı dönemi Türk sözlükçülüğü. Ankara: Tiydem Yayıncılık.
  • Yeşilbağ, S. (2018). Osmân-Zâde Tâ'ib'in arz-ı hâl-i mekârî adlı mesnevisi. Turkish Studies Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 20(13), 855-872.
APA CAKMAK S (2019). OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ. , 1337 - 1354.
Chicago CAKMAK SERKAN OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ. (2019): 1337 - 1354.
MLA CAKMAK SERKAN OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ. , 2019, ss.1337 - 1354.
AMA CAKMAK S OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ. . 2019; 1337 - 1354.
Vancouver CAKMAK S OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ. . 2019; 1337 - 1354.
IEEE CAKMAK S "OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ." , ss.1337 - 1354, 2019.
ISNAD CAKMAK, SERKAN. "OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ". (2019), 1337-1354.
APA CAKMAK S (2019). OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(3), 1337 - 1354.
Chicago CAKMAK SERKAN OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 8, no.3 (2019): 1337 - 1354.
MLA CAKMAK SERKAN OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, vol.8, no.3, 2019, ss.1337 - 1354.
AMA CAKMAK S OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2019; 8(3): 1337 - 1354.
Vancouver CAKMAK S OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2019; 8(3): 1337 - 1354.
IEEE CAKMAK S "OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ." Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8, ss.1337 - 1354, 2019.
ISNAD CAKMAK, SERKAN. "OSMANLI DÖNEMİ TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜĞÜNÜN KEŞFEDİLMEMİŞ BİR ÖRNEĞİ: OSMANZÂDE AHMED TÂİB’İN MİR’ATÜ’L-MÜŞKİL ADLI BİLİNMEYEN ESERİ". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 8/3 (2019), 1337-1354.