Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri

KALKAN YORULMAZ, NİLÜFER

doi:10.18505/cuid.616504

Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri

Nilüfer Kalkan Yorulmaz (İstanbul Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Hadis Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye)

Cumhuriyet İlahiyat Dergisi

14 0

Yıl: 2019 Cilt: 23 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 651 - 671 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18505/cuid.616504 İndeks Tarihi: 18-12-2020

Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri

Öz:

1924 yılında Tevhid-i Tedrisât kanunu ile medreselerin kapatılması ve İstanbul Dârülfünunuİlahiyat Fakültesi’nin kurulmasıyla birlikte özellikle İslami ilimler alanında bir dönüşümünamaçlandığı söylenebilir. Üniversite’ye geçiş sürecinde genelde İslami ilimler özelde hadisalanında yapılan değişiklikler özellikle ders isimlerinin hadis-i şerif ve usûl-i hadîs’ten hadis vehadis tarihine çevrilmesi hadis eğitiminde de yeni bir döneme girildiğini göstermektedir. Nitekimderslerin bu şekilde isimlendirilmesiyle birlikte hadis tarihi literatürünün de oluşmaya başladığıgörülmektedir. Özellikle hadis ve hadis tarihi derslerinde hazırlanmış olan metinlere ulaşılması vebu metinlerin arasında durduğu yerin değerlendirilmesi Cumhuriyet’in ilk yıllarında hadiseğitiminde nasıl bir dönüşüm yaşandığının cevabını verecektir. Nitekim bu dönemde mezkûrderslerin hocaları tarafından yazılan ve derslerde takrir edilen İzmirli İsmail Hakkı’nın Hadis Tarihive Hüseyin Avni Arapkirli’nin el-Bugyetu’l-hasîs fi Târîhi’l-hadîs isimli eserleri hem Türkçe hadistarihi literatürüne öncülük etmekte hem de 1924-1933 yıllarını kapsayan Dârülfünun İlahiyatFakültesi dönemi hadis anlayışının tespit edilmesinde temel kaynak olma özelliği taşımaktadır. Buçalışmada mezkûr eserlerin metin analizleri yapılarak tümevarım metodu uygulanmaya çalışılacaktır. Bu yapılırken ise müderrislerin fikri alt yapılarını yansıttığı düşünülen hususlara temasedilecektir. Böylece dönemin hadis tarihi derslerinin gelenek ve modern arasında nerede durduğubelirlenmeye çalışılacak ve hadis eğitiminin pratikte nasıl bir eğitim verdiğini değerlendirilecektir.

Anahtar Kelime:

From the Methodology of Ḥadīth to the History of Ḥadīth: The Courses of the History of Ḥadīth in Dār al-Funūn Theology

Öz:

Dār al-Funūn Theology founded in 1924 was a modern educational institution which adopted both traditional and modern approach to Islamic Sciences. The changes in the field of hadīth during the process of transition to the university caused a change in the definitions and the titles of the courses such as from hadīth al-sharīf and usul al-hadīth to hadīth and the history of hadīth and the time allocated to each course was gradually reduced. The preparation of the texts by the teachers in the hadith history courses and their content will answer the question of whether there is a transformation in the field of hadīth in the early years of the Republic of Turkey. As a matter of fact, Izmirli İsmāʿīl Ḥaqqī’s History of Ḥadīth and Ḥuseyin ʿAvnīʿ Arapkīrli’s al-Buġya al-Hasîs fī Tārīh al-Hadīth which were written in this period, pioneered the studies based on the field of the history of hadīth in Turkish hadīth literature. In addition, these works are the main source in understanding the period. In this study, the mentioned works will be textually analysed through the induction method. Therefore, the subjects that would reflect the ideas of the teachers will be discussed. Thus, it will be tried to determine whether the courses of the history of hadīth are closer to tradition or modern ideas and, how the education of hadīth is practised.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Abbott, Nabia. Studies in Arabic Literary Papyri: Qur'anic Commentary and Tradition. Chicago: The University of Chicago Press, 1967.
Ahatlı, Erdinç. “İzmirli İsmail Hakkı'nın Yeniden Neşredilen Hadis Tarihi Adlı Eseri Üzerine”. Marife 2/2 (2002): 229-336.
Akalın, İsa. “Hüseyin Avni Arapkirli’nin Arapça Usûlu’l-hadis Elyazması Ders Notları”. Hadis Tetkikleri Dergisi 15/2 (2017): 115-143.
Akın, Nimetullah. “Hadislerin Yazılı Kaydı ve Literatür Esaslı Bir Disiplin Olma Süreci: A. Sprenger, I. Goldziher ve G. Schoeler’in Yaklaşımları”. Hadis Tetkikleri Dergisi 6/1 (2008): 47-70.
Altuntaş, Mustafa Celil. Osmanlı Döneminde Hadis İlmi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2018.
Arapkirli, Hüseyin Avni. el-Bugyetu’l-hasîs fî Tarîhi’l-Hadis. Yazmalar, ny: 1a-84b. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi.
Arapkirli, Hüseyin Avni. Usûli’l-hadis. Hüseyin Avni Arapkirli, 593: 1a-48b. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi.
Aziz, Ahmed. Islamic Modernism in India and Pakistan: 1857-1964. London: Oxford University, 1970.
Babanzâde, Ahmed Naim. Hadis Usulu. İstanbul: Ravza Yayınları, 2009.
Baloğlu, Adnan Bülent. “İzmirli İsmail Hakkı’nın ‘Yeni İlm-i Kelam Anlayışı’,” İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu 24-25 Kasım 1995. Ed. Mehmet Şeker, Adnan Bülent Baloğlu. 93. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA). 30-11-1-0 Bakanlıklararası Tayin Daire Başkanlığı. 8- 32 – 18.
Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA). Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası (HR.HMŞ.İŞO). 8-11.
Bedir, Mürteza. “İslam Düşünce Geleneğinde Nakli Düşünce Kavramı ve İbn Haldun”. İslam Araştırmaları Dergisi 15 (2006): 5-31.
Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.
Birinci, Ali. “İzmirli İsmail Hakkı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23: 535. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
Cihan, Sadık. “Osmanlı Devrinde Türk Hadisçileri Tarafından Yazılan Usulu Hadis Eserleri, Risaleleri ve Nuhbetu’l-fiker Üzerine Yapılan Şerh ve Tercümeler”. Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 1 (1975): 127-136.
Çetintaş, İbrahim. Saçaklızâde ve İlimleri Sınıflandırması. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006.
Çınar, Selime. Farâbî’den Taşköprîzâde’ye: İslam Medeniyeti’nde İlimler Tasnifinin Gelişimi. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, 2014.
Dâvûd-i Karsî. Şerhu Usûli’l-hadis. İstanbul: Şifa Yayınları, 2013.
Demir, Tahsin. İzmirli İsmail Hakkı’ya göre İlimler Tasnifi. Yüksek Lisans Tezi, Yalova Üniversitesi, 2016.
Dölen, Emre. “Osmanlı’dan Cumhuriyete Darulfünün’da İlahiyat Öğretimi”. Dârülfünun İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri. Ed. Tahsin Özcan, Ahmet Hamdi Furat, Hüseyin Sarıkaya. İstanbul: Ada Ofset, 2010.
Duman, Ali. “İzmirli İsmail Hakkı: Hayatı, Eserleri ve Fıkıh”. Bilimname 14/1 (2008): 59-78.
Er, Hamit. İstanbul Darulfününü İlahiyat Fakültesi Mecmuası Hoca ve Yazarları. İstanbul: Sosyal Bilimler Araştırma Merkezi Şahinler Matbaacılık, 1993.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Mustasfâ min İlmi’lUsûl. Cidde: eş-Şeriketü Medineti’l-Münevvere li’t-Tıbaa‛ ve’n-Neşr, 1993.
Gencer, Bedri. İslam’da Modernleşme. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2017.
Goldziher, Ignaz. Muslim Studies. London: 1971.
H. M. Bukhari Lubis. “Dahlân Kiai Hacı Ahmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8: 418. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Hatiboğlu, İbrahim. Çağdaşlaşma ve Hadis Tartışmaları: Hint Alt Kıtası, Mısır ve Türkiye’de Hadis Tartışmaları. İstanbul: Hadisevi, 2004.
Hatiboğlu, İbrahim. İslam Dünyasının Çağdaşlaşma Serüveni: Hint Alt Kıtası, Mısır Diyarı ve Türkiye Modernleşmesi Üzerine. İstanbul: Hadisevi, 2004).
Hatipoğlu, Mehmed Said. “Müslüman Alimlerin Buhârî ve Müslim’e Yönelttiği Eleştiriler”. İslami Araştırmalar Dergisi 10/1-2-3-4 (1997): 1-29.
İbn Haldun. Mukaddime. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1988.
İhsanoğlu, Ekmeleddin. “İslam Dünyasının İlk İlahiyat Fakültesi”. Dârülfünun İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri. Ed. Tahsin Özcan, Ahmet Hamdi Furat, Hüseyin Sarıkaya. İstanbul: Ada Ofset, 2010.
İlhan, Avni. “İzmirli’nin Mezhepler Tarihi Çalışmaları”. İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu 24-25 Kasım 1995. Ed. Mehmet Şeker, Adnan Bülent Baloğlu. 71/76. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
İşkodrâvi, İbrahim Sıdki. Risâle fi’l-usûl. Hacı Mahmud Efendi, 590/1: 81a-99b. Süleymaniye Kütüphanesi.
İzmirli, İsmail Hakkı. Hadis Tarihi. Nşr. İbrahim Hatiboğlu. 1. Baskı. İstanbul: Dârulhadis, 2002.
İzmirli, İsmail Hakkı. Muhassalü'l-kelâm ve'l-hikme. Dârülhilâfetilaliyye: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1336.
İzmirli, İsmail Hakkı. Tasnifu’l-ulûm. İzmirli İsmail Hakkı, 3759: 1a-7b. Süleymaniye Kütüphanesi. Juynboll, G.H.A. Muslim Tradition. London: Cambridge University Press, 2008.
Kızıl, Fatma. “Türkiye’de Hadis Araştırmaları ve Oryantalizm”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013): 303-331.
Mehmet Ali Aynî. Dârulfünun Tarihi. İstanbul: Yeni Matbaa, 1927.
Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. Oxford: Oxford, 1975.
Schoeler, Gregor. The Genesis of Literature in Islam. Edinburgh: Edinburgh Press, 2009.
Sezgin, Fuat. Buhârî’nin Kaynakları. Ankara: Kitabiyat, 2000.
Şeker, Mehmet. “İzmirli İsmail Hakkı’nın ‘Tasnifu’l-ulûm’ İsimli Eseri”. İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu 24-25 Kasım. Ed. Mehmet Şeker, Adnan Bülent Baloğlu. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
Taftazânî, Saduddin. et-Telvîḥ ilâ keşfi ḥaḳāʾiḳi't-Tenḳīḥ. Beyrut: Şeriketu dâri’l-Erkam b. Ubey elErkam, ty.
Taşköprülüzâde, Ahmed Efendi. Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde. Kahire: Dâru’l-kütübi’lhadise, 1968.
TBMM. Meclis Tutanakları (23.05.1926). 2: 445-447.
Tekin, Dilek. “Batılı Araştırmacıların Hadislerin Yazılı-Şifâhî Rivayeti Meselesine Bakışları”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2015): 41-62.
Yurdagür, Metin. “Arapkirli, Hüseyin Avni”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 3: 331. Ankara: TDV Yayınları.
Yücel, Ahmet. “Hadis İlminde Tarih Anlayışı ve Tarih Yazıcılığı”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 11/21 (2013): 271-302.
Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2018.

APA	KALKAN YORULMAZ N (2019). Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri. , 651 - 671. 10.18505/cuid.616504
Chicago	KALKAN YORULMAZ NİLÜFER Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri. (2019): 651 - 671. 10.18505/cuid.616504
MLA	KALKAN YORULMAZ NİLÜFER Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri. , 2019, ss.651 - 671. 10.18505/cuid.616504
AMA	KALKAN YORULMAZ N Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri. . 2019; 651 - 671. 10.18505/cuid.616504
Vancouver	KALKAN YORULMAZ N Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri. . 2019; 651 - 671. 10.18505/cuid.616504
IEEE	KALKAN YORULMAZ N "Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri." , ss.651 - 671, 2019. 10.18505/cuid.616504
ISNAD	KALKAN YORULMAZ, NİLÜFER. "Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri". (2019), 651-671. https://doi.org/10.18505/cuid.616504

APA	KALKAN YORULMAZ N (2019). Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23(2), 651 - 671. 10.18505/cuid.616504
Chicago	KALKAN YORULMAZ NİLÜFER Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23, no.2 (2019): 651 - 671. 10.18505/cuid.616504
MLA	KALKAN YORULMAZ NİLÜFER Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, vol.23, no.2, 2019, ss.651 - 671. 10.18505/cuid.616504
AMA	KALKAN YORULMAZ N Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2019; 23(2): 651 - 671. 10.18505/cuid.616504
Vancouver	KALKAN YORULMAZ N Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2019; 23(2): 651 - 671. 10.18505/cuid.616504
IEEE	KALKAN YORULMAZ N "Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri." Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23, ss.651 - 671, 2019. 10.18505/cuid.616504
ISNAD	KALKAN YORULMAZ, NİLÜFER. "Usul-i Hadis’ten Hadis Tarihi’ne: Dârülfünun İlahiyat’ta Hadis Tarihi Dersleri". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/2 (2019), 651-671. https://doi.org/10.18505/cuid.616504