YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ

Ökse, Ayşe Tuba

YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ

Ayşe Tuba ÖKSE (Kocaeli Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü)

OLBA

45 0

Yıl: 2020 Cilt: 28 Sayı: 28 Sayfa Aralığı: 1 - 34 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 12-03-2021

YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ

Öz:

Diyarbakır’ın Kocaköy İlçesinde inşa edilen Ambar Barajı’ndan etkilenecek üçhöyükte 2018 kış aylarında yürütülen kazılar, Ambar Çayı’nın yukarı havzasının yerleşim tarihine ilişkin önemli veriler sunmuştur. Ambar Höyük’ün doğu eteğine kazılansondajda dört tabakalı Orta Çağ mimarisi açığa çıkmış, höyükten akarak gelen topraktaele geçen malzeme Çanak-Çömlekli Neolitik Dönem, Orta Tunç Çağı, Yeni Assur dönemi ve Orta Çağ’a tarihlenmiştir. Gre Fılla’da (Ambar I) Çanak-Çömlek Öncesi NeolitikB döneminde başlayan yerleşim Neolitik Çağ sonuna kadar sürmüş, Kendale Hecalada Çanak-Çömlekli Neolitik dönem boyunca iskân edilmiştir. İki höyükte de OrtaÇağ’da tekrar yerleşilmiştir. Yüzey toprağından gelen Çanak-Çömlek Öncesi NeolitikB dönemine tarihlenen “Sırtlı Dilgi” ve “Biblos ucu”, bölgede en eski yerleşimin GreFılla’da kurulduğunu göstermiştir. MÖ 7. binde üretilmeye başlanan “Erken MineralKatkılı Kaplar” ile “Koyu Yüzlü Açkılı Kaplar” üç höyükte de yoğundur. Erken ÇanakÇömlekli Neolitik dönemde üretilen açık renk hamurlu saman katkılı kaplar ile perdahizi bezemeli “Koyu Yüzlü Açkılı Kaplar”, Gre Fılla’da yerleşimin kesintisiz sürdüğünetanıklık etmektedir. Üzerine kazıma ve kırmızı boya bezemeler uygulanan açık renkhamurlu kaplara ait parçalar “Hassuna Seramiği” tipindedir. Bunlarla birlikte “HuskingTray” parçaları da ele geçmiştir. Geç Neolitik dönemde üretilen Halaf boyalılarına aitparçalar üç höyükte de bulunmuştur. Kendale Hecala’da “Koyu Yüzlü Perdahlı Kaplar”ile erken evre özelliklerini yansıtan boyalı kap parçaları, üç höyükte de Orta Halaf özellikleri gösteren kap parçaları, Gre Fılla’da Geç Halaf boyalı kabına ait bir parça ele geçmiştir. Neolitik Çağ sonunda üç höyük de terk edilmiş görünmektedir. Erken Tunç ÇağıIV, Orta Tunç Çağı, Yeni Assur dönemi ve Roma dönemine tarihlendirilen kap parçalarısadece Ambar Höyük’te bulunmuştur. Üç höyükte de 11-14. yüzyıllara ait kaba günlükkaplara, kalıp baskı tekniği ile üretilen sırsız ve yeşil sırlı kaplara ait parçalar bulunmuştur. Ambar Höyük çevresindeki 2 km yarıçaplı alanın, Gre Fılla ve Kendale Hecala’nında yer aldığı güney yarısı dip suyu yüksek tarım alanıdır, kuzey yarısı yağmura dayalıtarıma ve hayvan otlatmaya müsaittir. Her üç höyükte de Neolitik Çağ süresince yerleşilmesi, birbirine çok yakın bu alanların birbirine bağlı dağınık küçük birimler halindetarım alanlarına kurulduğunu düşündürmektedir. Benzeri durum, Orta Çağ için degeçerlidir. Bizans dönemine, İslami döneme ve Selçuklu dönemine tarihlendirilen kapparçaları üç höyükte de aynı özellikleri göstermektedir. “Yerleşim Kullanım Alanı” ve“Yerleşim Egemenlik Alanı” analizleri doğrultusunda, höyüklerin yüzeyinde bulunanobsidyen artıkları, höyüklerin Bingöl’ün Solhan ilçesinin batısındaki kaynakların dağıtım alanında bulunduğunu göstermektedir. Ambar Çayı vadisi Kuzey Mezopotamya anaticaret yolu ile Toros silsilesinde bulunan hammadde kaynakları arasındaki en uygundağ geçitlerinden birine ulaşan doğal bir güzergâhtır ve göçer hayvancılıkla geçinengruplar bu yolu halen mevsimlik göçlerde kullanmaktadır.

Anahtar Kelime:

Upper Tigris Region - Settlement History of the Ambar Çay Valley

Öz:

The Ambar Dam, which is established in the Kocaköy District of Diyarbakır, will affect three mounds. Salvage excavations carried out in 2018 provide important data on the settlement history of the upper basin of Ambar Çayı. The soundings on the eastern skirt of Ambar Höyük brought out four levels of Medieval architecture. The material recovered from the soil agglomerated from the mound is dated to the Pottery Neolithic Period, the Middle Bronze Age, the New Assyrian period and Middle Ages. The settlement in Gre Fılla (Ambar I) had begun in the Pre-Pottery Neolithic B, and continued during the Neolithic period, and Kendale Hecala had been inhabited during the Pottery Neolithic period. Both mounds have been resettled in the Medieval Period.A “crested blade” and a “Byblos point” recovered among the surface soil in Gre Fılla date the earliest inhabitancy of the region in the Pre-Pottery Neolithic B. “Early Mineral Tempered Ware” and “Dark Faced Burnished Ware”, being produced in the 7th millennium BC, are numerous in all mounds. The “Light Coloured Straw Tempered” and “Dark Faced Burnished” pots produced in the Early Pottery Neolithic witnessed a continuous settlement in Gre Fılla. The sherds belonging to light coloured bowls decorated with incisions and red paint belong to the “Hassuna Pottery”. “Husking Tray” fragments were also found together with these groups. In all three mounds, several sherds of the Halafian Painted Pottery, produced in the Late Neolithic Period have been found in all three mounds. In Kendale Hecala, Dark Faced Burnished Ware and painted vessels reflecting the characteristics of the early phase have been detected. Middle Halafian sherds have been identified in all mounds, and a Late Halafian sherd in Gre Fılla. All three mounds seem to have been abandoned after the Neolithic Age. The sherds dating to the Early Bronze Age IV, Middle Bronze Age, New Assyrian period and the Roman period have only been recovered in Ambar Höyük. All mounds provide sherds belonging to coarse common ware, unglazed moulded vessels with relief decoration, and green glazed pots dating to the 11th-14th centuries. An area of 2 km in radius around Ambar Höyük is a high agricultural area with deep water in the southern half, where Gre Fılla and Kendale Hecala are located, and is suitable for rain-fed agriculture and animal grazing in the northern half. All three mounds have been inhabited during the Neolithic period, suggesting these being very close to each other, as small scattered farmer settlements connected to each other. The same is also true for the Middle Ages. The pot sherds dated to the Byzantine, Islamic and Seljuk periods show the same characteristics in all three mounds. According to the “Site Catchment Area” and “Site Territorial Area” analysis, the obsidian residues on the surface of all mounds indicate these to be located in the distribution area of the resources to the west of Solhan district of Bingöl. Ambar valley is a natural route leading to one of the most suitable mountain passages between the main trade route of Northern Mesopotamia and the raw material resources in the Taurus range, and nomadic pastoralists still use this route during seasonal migrations.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik

Akkermans 1987 Akkermans, P. M. M. G. “A Late Neolithic and Early Halaf Village at Sabi Abyad, Northern Syria”, Paléorient 13/1, 23-40. Akkermans – Schwartz 2003
Akkermans, P. M. M. G. – G. M. Schwartz, The Archaeology of Syria From Complex Hunter-Gatherers to Early Urban Societies (ca. 10,000- 300 BC), Cambridge.
Akkermans v.d. 2006 Akkermans, P. M. M. G. – R. Cappers – C. Cavallo – O.P. Nieuwenhuyse – B. Nilhamn – I. N. Otte. “Investigating the Early Pottery Neolithic of northern Syria: new evidence from Tell Sabi Abyad”, AJA 110, 123-56.
Akköprü v.d. 2017 Akköprü, E. – D. Mouralis – A.-K. Robin – C. Kuzucuoğlu – M. K. Erturaç, “Doğu Anadolu’daki Obsidiyen Kaynak Alanlarının Belirlenmesinde Jeomorfolojik ve Volkanolojik Göstergelerin Önemi”, Türkiye Jeoloji Bülteni 60/1, 49-61.
Akşit 1970 Akşit, O., Roma İmparatorluk Tarihi (M.S. 193-395), İstanbul.
Anderson-Stojanović 1992 Anderson-Stojanović, V. R., STOBI, The Hellenistic and Roman Pottery, Oxford.
Arimura v.d. 2000 Arimura, M. – N. Balkan-Atlı – F. Borell – W. Cruells – G. Duru – A. Erim-Özdoğan – J. Ibanez – O. Maede – Y. Miyake – M. Moliste – M. Özbaşaran, “A New Neolithic settlement in the Urfa region: Akarçay Tepe, 1999”, Anatolia Antiqua 8, 227-255.
Arz v.d. 2003 Arz, H. W. –F. Lamy –J. Pätzold –P. J. Müller –M. Prins, “Mediterranean Moisture Source for an Early-Holocene Humid Period in the Northern Red Sea”, Science 300, 118-121.
Arz v.d. 2006 Arz, H. W. – F. Lamy – J. Patzold, “A pronounced dry event recorded around 4.2 ka in brine sediments from the Northern Red Sea”, Quaternary Research 66/3, 432-441.
Bailey 2005 Bailey, G., “Site Catchment Analysis”, Archaeology, The Key Concepts (ed. Routledge C. Renfrew – P. Bahn), London, New York, 172-175.
Bakırer 1978 Bakırer, Ö., “The Medieval Pottery and Baked Clay Objects”, Korucutepe 3, Final Report on the Excavations of the Universities of Chicago, California (Los Angeles) and Amsterdam in the Keban Reservoir, Eastern Anatolia 1968–1970, Studies in Ancient Civilization (ed. M. N. van Loon), Amsterdam.
Balkan-Atlı 2003 Balkan-Atlı, N., “Obsidien ‘Ticareti’: Yeni Veriler, Yeni Modeller, Yeni sorunlar: Bir Deneme”, Archaeological Essays in Honour of Homo Amatus: Güven Arsebük İçin Armağan Yazılar (ed. M. Özbaşaran v.d.), İstanbul, 9-16.
Balkan-Atlı – Cauvin 2007 Balkan-Atlı, N. – M. C. Cauvin, “Anadolu Obsidyeni: Bir Dönemin Tanığı”, 12000 Yıl Önce, Uygarlığın Anadolu’dan Avrupa’ya Yolculuğunun Başlangıcı: Neolitik Dönem, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 71-77.
Bartl 2004 Bartl, K. Vorratshaltung. Die spätepipaläolithische und frühneolithische Entwicklung im westlichen Vorderasien, Ex Oriente, Berlin.
Baştürk 2017 Baştürk, E., “Siirt -Türbe Höyük Orta Tunç Çağ Çanak Çömleği”, Barış Salman Anı Kitabı (ed. I. Adak Adıbelli), İstanbul, 19-35.
Belke 2017 Belke, K., “Communications: Roads and Bridges”, The Oxford Handbuch of Byzantine Studies (ed. E. Jeffreys v.d.), Oxford, 295-308.
Bianchi 2012 Bianchi, A., Comparative Studies on the Pottery of Sector AK of the Royal Building in Tell Mozan/Urkes (Syria), Harrasowitz, Wiesbaden.
Bigazzi v.d. 1997 Bigazzi, G. – Z. Yeğingil – T. Ercan – M. Oddone – M. Özdoğan, “Doğu Anadolu'daki Obsidiyen İçeren Volkaniklerin ‘Fizyon Track’ Yöntemiyle Yaş Tayini”, Türkiye Jeoloji Bülteni 40/2, 57-72.
Bond v.d. 1997 Bond, G. – W. Showers – M. Cheseby – R. Lotti – P. Almasi – P. Demenocal – P. Priore – H. Cullen – I. Hajdas – G. Bonani, “A Pervasive Millenial-Scale Cycle in North Atlantic Holocene and Glacial Climates”, Science 278, 1257-1266.
Bond v.d. 2001 Bond, G. – B. Kromer – J. Beer – R. Muscheler – M. N. Evans – W. Showers – S. Hoffmann – R. Lotti-Bond – I. Hajdas – G. Bonani, “Persistent Solar Influence on North Atlantic Climate During the Holocene”, Science 294, 2130-2136.
Brancato 2017 Brancato, R., Settlement Patterns and Political Landscapes in the Upper Tigris River Valley. Center for Ancient Mediterranean and Near Eastern Studies, Roma.
Bulut 1984 Bulut, L.,“Kabartma Desenli Samsat Ortaçağ Seramikleri”, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi 7, 1-18.
Bulut 2000 Bulut, L., Samsat Ortaçağ Seramikleri: Sıraltı ve Lüsterler, İzmir. Caneva 2011 Caneva, I., “Til Huzur-Yayvantepe”, The Neolithic in Turkey 1: The Tigris Basin. New Excavations and New Research, İstanbul, 173-184.
Courty 2001 Courty, M.-A., “Evidence at Tell Brak for the Late EDIII/Early Akkadian air blast event (4 kyr BP)”, Excavations at Tell Brak, 2. Nagar in the third millennium BC (ed. D. Oates – J. Oates – H. McDonald), McDonald Institute Monographs, Cambridge, 367-372.
Cruells – Nieuwenhuyse 2005 Cruells, W. – O. P. Nieuwenhuyse. “The Proto-Halaf period in Syria. New sites, new data”, Paléorient 30/1, 47-68.
Çağlıyan – Durmuş 2010 Çağlıyan, A. – E. Durmuş, “Diyarbakır Havzası ve Yakın Çevresinde Küçükbaş Hayvancılık”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20/2, 29-56.
Domżalski v.d. 2004 Domżalski, K. – U. Wicenciak – M. El-Tayeb – T. Waliszewski, “Late Hellenistic and Early Roman Pottery Production Center at Jiyeh: Rescue Excavations, 2004”, Polish Archaeology in the Mediterranean 16, 429-439.
Dormoy v.d. 2009 Dormoy, I. – O. Peyron – N. Combourieu-Nebout – S. Goring – U. Kotthoff – M. Magny – J. Pross, “Terrestrial climate variability and seasonality changes in the Mediterranean region between 15000 and 4000 years deduced from marine pollen records”, Climate of the Past 5, 615-632.
Erdmann 1961 Erdmann, K., Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts I-II, Berlin.
Erim-Özdoğan 2011 Erim-Özdoğan, A., “Sumaki Höyük: A New Neolithic Settlement in the Upper Tigris Basin”, The Neolithic in Turkey 1: The Tigris Basin. New Excavations and New Research, İstanbul, 19-60.
Erinç 1980 Erinç, S., “Kültürel Çevrebilim Açısından Güneydoğu Anadolu (İstanbul ve Chicago Üniversitesi Karma Projesi)”, Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul, 65-72.
Fehérvári 2000 Fehérvári, G., Ceramics of the Islamic World in the Tareq Rajab Museum, New York.
Frayne 1993 Frayne, D., The Royal Inscriptions of Mesopotamia: Sargonic and Gutian Periods (2334-2113 BC), Toronto.
Frumkin v.d. 2001 Frumkin, A. – G. Kadan – Y. Enzel – Y. Eyal, “Radiocarbon chronology of the Holocene Dead Sea: attempting a regional correlation”, Radiocarbon 43(3), 1179-1189.
Gratuze 1999 Gratuze, B., “Obsidian Characterization by Laser Ablation ICP-MS and its Application to Prehistoric Trade in the Mediterranean and the Near East: Sources and Distribution of Obsidian within the Aegean and Anatolia”, Journal of Archaeological Science 26, 869- 881.
Guarducci 2011 Guarducci, G., Facing an Empire: Hirbemerdon Tepe and the Upper Tigris Region during the Early Iron Age and Neo-Assyrian Period, New Jersey. Hayes 1972 Hayes, J. W., Late Roman Pottery, British School at Rome, London.
Hodder 1977 Hodder, I. R., “Some new directions in the spatial analysis of archaeological data at the regional scale”, Spatial Archaeology (ed. D. L. Clarke), New York, 223-351.
Hodder – Orton 1976 Hodder, I. R. – C. Orton, Spatial Analysis in Archaeology, Cambridge.
Ibáñez 2018 Ibáñez, J. J. – D. Ortega – D. Campos – L. Khalidi – V. Méndez, “Testing complex networks of interaction at the onset of the Near Eastern Neolithic using modelling of obsidian Exchange”. Journal of Royal Society 12, 20150210. http://dx.doi.org/10.1098/rsif.2015.0210
Johnson 1977 Johnson, G. A., “Aspects of Regional Analysis in Archaeology”, Annual Review of Anthropology 6, 479-508. URL: http://www.jstor.org/ stable/2949341
Kaniewski v.d. 2013 Kaniewski, D. – E. Van Campo – J. Guiot – S. Le Burel – T. Otto – C. Baeteman, “Environmental Roots of the Late Bronze Age Crisis”, PLoS ONE 8(8): e71004. doi:10.1371/journal.pone.0071004
Karadoğan – Tombul 2001 Karadoğan, S. – S. Tombul, “Dicle Havzasındaki Doğal Çevre ve Beşeri Özellikler ile Arkeolojik Değerlerin, Bölge Paleo-Coğrafik ve Paleo-Kültürel Koşulların Belirlenmesindeki Rolü ve Bugünkü Durum”, Türkiye’de Risk Altındaki Doğal ve Kültürel Miras, İstanbul, 341-351.
Karadoğan – Yıldırım – Atalay 2012 Karadoğan, S. – A. Yıldırım – İ. Atalay, “Siesmisity Analysis of Southeast Anatolia with GIS Method”, Potentials and Problems of Natural Environment in Turkey and Romania (ed. İ. Atalay), İstanbul, 13-30.
Karg 2002 Karg, N., “Gre Dimse (Ilısu) Research in 2000”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları (ed. N. Tuna – J. Velibeyoğlu), Ankara, 699-722.
Karul v.d. 2002 Karul, N. – A. Ayhan – M. Özdoğan. “Mezraa Teleilat 2000”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları (ed. N. Tuna – J. Velibeyoğlu), Ankara, 115-41.
Kavak 2013a Kavak, O., “Diyarbakır Lice İlçesinin ve Çevresinin Yer Altı Zenginlik Kaynakları”, Diyarbakır Yeraltı Kaynakları, 7-16.
Kavak 2013b Kavak, O., “Diyarbakır Hazro Bölgesinin Kömür Potansiyelinin Özellikleri”, Diyarbakır Yeraltı Kaynakları, 34-42.
Kozbe 2006 Kozbe, G., “Çanak Çömlek Gelenekleri Işığında Geç Tunç Çağı Sonundan Geç Demir Çağı Sonuna dek Yukarı Dicle Bölgesinde Assur Varlığı”, Cultural Reflections: Studies in Honor of Hayat Erkanal (ed. A. Erkanal-Öktü), Istanbul, 496-509.
Kozbe 2008 Kozbe, G., “The Transition from Late Bronze Age to Early Iron Age in the Upper Tigris Region, Southeastern Anatolia: Identifying Changes in Pottery”, Ceramics in Transitions: Chalcolithic through Iron Age in the Highlands of the Southern Caucasus and Anatolia (ed. K. S. Rubinson – A. Sagona), Leuven, 291-322.
Köroğlu 1998 Köroğlu, K., Üçtepe I: Yeni Kazı ve Yüzey Bulguları Işığında Diyarbakır/Üçtepe ve Çevresinin Yeni Assur Dönemi Coğrafyası, Ankara.
Köroğlu 2003 Köroğlu, K., “The Transition from Bronze Age to Iron Age in Eastern Anatolia”, Identifying Changes: The Transition from Bronze to Iron Ages in Anatolia and its Neighbouring Regions (ed. B. Fischer v.d.), İstanbul, 231-244.
Kuzucuoğlu 2007 Kuzucuoğlu, C., “Climatic and environmental trends during the third millennium B.C. in Upper Mesopotamia”, Sociétés humaines et changement climatique à la fin du troisième millénaire: une crise a-telle eu lieu en Haute Mésopotamie? (ed. C. Kuzucuoğlu – C. Marro), Varia Anatolica 19, Boccard, Paris, 459-480.
Laneri v.d. 2006 Laneri, N. – A. D’Agostino – M. Schwartz – S. Valentini – G. Pappalardo, “A preliminary report of the archaeological excavations at Hirbemerdon Tepe, southeastern Turkey, 2005”, Anatolica 32, 153-188.
Le Mière – Nieuwenhuyse 1996 Le Mière, M. – Nieuwenhuyse, O., "The prehistoric pottery", PTell Sabi Abyad. The late Neolithic Settlement (ed. M. M. G. Akkermans), İstanbul, 119-284.
Lemcke – Sturm 1997 Lemcke, G. – M. Sturm, “δ18O and trace element measurements as proxy for the reconstruction of climate changes at Lake Van (Turkey): preliminary results”, Third millennium BC climate change and Old World collapse (ed. H. N. Dalfes – G. Kukla – H. Weiss, NATO ASI Series, I/49, Berlin, 653-678.
Lumsden 1999 Lumsden, S., “Neo-Assyrian Pottery from Nineveh”, Iron Age Pottery in Northern Mesopotamia, Northern Syria and South-eastern Anatolia (ed. A. Hausleiter – A. Reiche ), Münster, 3-15.
Mansel 1971 Mansel, A. M., Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
Martz 2008 Martz, A.-S., “La brittle ware, une vaisselle multiculturelle. L’exemple de Zeugma”, XVII International Congress of Classical Archaeology Meetings Between Cultures in the Ancient Mediterranean, Direzione Generale per le Antichità, Roma, 1-14.
Matney – Rainville 2005 Matney, T. – L. Rainville, “Archaeological Investigations at Ziyaret Tepe, 2003-2004”, Anatolica 31, 153-88.
Matney v.d. 2002 Matney, T. – M. Roaf – J. MacGinnis – H. McDonald, “Archaeological excavations at Ziyarettepe, 2000 and 2001”, Anatolica 28, 47-89.
Matney v.d. 2003 Matney, T. – J. MacGinnis – H. McDonald – K. Nicoll – L. Rainville – M. Roaf – M. L. Smith – D. Stein, “Archaeological investigations at Ziyarettepe-2002”, Anatolica 29, 175-221.
Matney v.d. 2007 Matney, T. – L. Rainville – K. Köroğlu – A. Keskin – T. Vorderstrasse – N. Özkul Fındık – A. Donkin, “Report on Excavations at Ziyaret Tepe, 2006 Season”, Anatolica 33, 23-74.
Matney v.d. 2009 Matney, T. – T. Greenfield – B. Hartenberger – A. Keskin – K. Köroğlu – J. MacGinnis – W. Monroe – L. Rainville – M. Shepperson – T. Vorderstrasse – D. Wicke, “Excavations at Ziyaret Tepe 2007-2008”, Anatolica 35, 37-84.
Mayewski v.d. 1997 Mayewski, P. A. – L. D. Meeker – M. S. Twickler – S. Whitlow – Q. Yang – M. Prentice, “Major features and forcing of high latitude northern hemisphere circulation using a 110000-year-long glaciochemical series”, Journal of Geophysical Research 102, 26345-26366.
Mayewski v.d. 2004 Mayewski, P. A. – E. E. Rohling – J. C. Stager – N W. Karle – K. A. Maascha – L. D. Meeker – E. A. Meyerson – F. Gasse – S. Van Kreveld – K. Holmgrend –J. Lee-Thorph – G. Rosqvist – F. Racki – M. Staubwasser – R. R. Schneider – E. J. Steig, “Holocene climate variability”, Quaternary Research 62, 243-255.
Migowski v.d. 2006 Migowski, C. – M. Stein – S. Prasad – J. F. W. Negendank – A. Agnon, “Holocene climate variability and cultural evolution in the Near East from the Dead Sea sedimentary record”, Quaternary Research 66/3, 421-431.
Miyake 2011 Miyake, Y., “Salat Cami Yanı: A Pottery Neolithic Settlement in the Tigris Valley”, The Neolithic in Turkey 1: The Tigris Basin. New Excavations and New Research (ed. M. Özdoğan – N. Başgelen – P. Kuniholm), İstanbul, 129-149.
Moore 1993 Moore, J., Tille Höyük I: Medieval Period, London.
Nieuwenhuyse 2007 Nieuwenhuyse, O., Plain and Painted Pottery. The Rise of Neolithic Ceramic Styles on the Syrian and Northern Mesopotamian Plains, Papers on Archaeology of the Leiden Museum of Antiquities 3, Brepols, Turnhout.
Nieuwenhuyse v.d. 2010 Nieuwenhuyse, O. P. – P. M. M. G. Akkermans – J. van der Plicht 2010. “Not so coarse, nor always plain – the earliest pottery of Syria”, Antiquity 84, 71-85. http://antiquity.ac.uk/ant/84/ant840071.htm
Nieuwenhuyse v.d. 2015 Nieuwenhuyse, O. P. - Roffet-Salque, M. – Evershed, R. P. – Akkermans, P. M. M. G. – Russell, A. “Tracing pottery use and the emergence of secondary product exploitation through lipid residue analysis at Late Neolithic Tell Sabi Abyad (Syria)”, Journal of Archaeological Science 64, 54-66.
Nishiaki – Le Mière 2005 Nishiaki Y. – M. Le Mière, “The oldest Pottery Neolithic of Upper Mesopotamia: new evidence from Tell Seker al-Aheimar, the Khabur, northeast Syria”, Paléorient 31/2, 55-68.
Onur 1964 Onur, A., Türkiye’de Kar Yağışları ve Yerde Kalma Müddeti Üzerine Bir Etüd, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları No 152, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Ostrogorsky 1981 Ostrogorsky, G., Bizans Devleti Tarihi (çev. F. Işıltan), Ankara.
Ökse 2012 Ökse, A. T., “Salat Tepe Stratigrafisine göre Yukarı Dicle Havzası Kronolojisi”, Arkeoloji Dergisi 17, 1-29.
Ökse 2017 Ökse, A. T., “Eastern Anatolian ‘Early Iron Age’ Tribes in the Upper Tigris Region: A Cultural and Chronological Assessment”, At the Northern Frontier of Near Eastern Archaeology: Recent Research on Caucasia and Anatolia in the Bronze Age (ed. E. Rova), Brepols, Turnhout, 369-389.
Ökse – Görmüş 2006 Ökse, A. T. – A. Görmüş, “Excavations at Salat Tepe in the Upper Tigris Region: Stratigraphical Sequence and Preliminary Results of the 2005- 2006 Seasons”, Akkadica 127, 119-149.
Ökse – Görmüş 2014 Ökse, A. T – A. Görmüş, “Demir Çağında Salat Tepe”, SCRIPTA: Arkeolojiyle Geçen Bir Yaşam İçin Yazılar. Veli Sevin’e Armağan (ed. A. Özfırat), İstanbul, 233-255.
Ökse v.d. 2012 Ökse, A. T. – E. Oybak Dönmez – A. Görmüş – M. Gürbüz – M. Özdeğer, “The Middle Bronze Age Farming Economy of the Upper Tigris Region: A Reconstruction Basing on Archaeological, Archaeobotanical and Ethnoarchaeological Analysis”, Akkadica 133/1, 67-106.
Ökse v.d. 2014 Ökse, A. T. – Taşkıran, H. – Kartal, M. – Görmüş, A. – Atay, E. – Erdoğan, N. “Ilısu Barajı İnşaat Sahası 2012 Yılı Kurtarma Kazısı”, KST 35/1, 102-112.
Ökse v.d. 2018 Ökse, A. T. – N. Erdoğan – A. Görmüş – E. Atay – İ. Çetinkaya – A. Güneş – Y. Atay – H. Levent – M. Eroğlu – S. Torpil – Z. Güneş – A. Yücel – M. Turan – S. Altun – H. Akan – V. Akkaş – Y. Erdaş – V. Gürdil Öncü – A. Öncü – A. A. Bayraktar – M. Boz – A. Görmez – Bölüm Yazarları E. Oybak Dönmez – E. Ünal – H. Köker – M. Gürbüz – A. Emanet – Z. Erdal – H. Menteşe, Ilısu Barajı İnşaat Sahası Kurtarma Kazıları III: Roma İmparatorluk Dönemi ve Orta-Yakın Çağ Yerleşmeleri, Mardin Müze Müdürlüğü, Mardin.
Ökse v.d. (baskıda) Ökse, A. T. – A. Konak – V. Yurt, “Ambar Barajı – Ambar Höyük, Gre Fılla ve Kendale Hecala 2018 Kurtarma Kazıları”, KST 42.
Özbaşaran – Duru 2011 Özbaşaran, M. – G. Duru, “Akarçay Tepe: A PPNB and PN Settlement in Middle Euphrates-Urfa”, The Neolithic in Turkey 2: The Euphrates Basin. New Excavations and New Research (ed. M. Özdoğan – N. Başgelen – P. Kuniholm), İstanbul, 165-202.
Özdoğan 2011 Özdoğan, M., “Mezraa-Teleilat”, The Neolithic in Turkey 2: The Euphrates Basin. New Excavations and New Research (ed. M. Özdoğan – N. Başgelen – P. Kuniholm), İstanbul, 203-260.
Özdoğan – Özdoğan 1993 Özdoğan, M. – Özdoğan, A., "Pre-halafian pottery of Southeastern Anatolia, with special reference to the Çayönü sequence", Between the Rivers and over the Mountains. Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata (ed. M. Frangipane v.d.), Roma, 87-103.
Özergin 1965 Özergin, M. K., “Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 15/20, 141-170.
Özfırat 2006 Özfırat, A., Üçtepe II. Tunç Çağları (Kazı ve Diyarbakır-Bismil Yüzey Araştırması Işığında), Ege Yayınları, İstanbul.
Özkul-Fındık 2008 Özkul-Fındık, N., Hasankeyf Seramikleri (2004-2006), Ankara. Parker 2001 Parker, B. J., The Mechanics of Empire, The Northern Frontier of Assyria as a Case Study in Imperial Dynamics, Helsinki.
Parker 2002 Parker, B. J., “At the edge of the Empire: conceptualizing Assyria’s Anatolian frontier ca 700 BC”, Journal of Anthropological Archaeology 21, 371-395.
Parker 2003 Parker, B. J., “Archaeological Manifestations of Empire: Assyria’s Imprint on Southeastern Anatolia”, American Journal of Archaeology 107/4, 525-558.
Parker – Swartz-Dodd 2005 Parker, J. B. – L. Swartz-Dodd, “The Upper Tigris Archaeological Research Project.A Preliminary Report from the 2002 Field Season”, Anatolica 31, 69-110
Peasnall 2004 Peasnall, B. L., “2002 Diyarbakır Small Streams Archaeological Survey”, AST 21/2, 29-44.
Peasnall – Algaze 2010 Peasnall, B. L. – G. Algaze, “The Survey of Pir Huseyin, 2004)”, Anatolica 36, 165-195.
Pross v.d. 2009 Pross, J. – U. Kotthoff – U. C. Müller – O. Peyron – I. Dormoy – G. Schmiedl –S. Kalaitzidis – A. M. Smith, “Massive perturbation in terrestrial ecosystems of the Eastern Mediterranean region associated with the 8.2 ka climatic event”, Geology 37/10, 887-890.
Radner – Schachner 2004 Radner, K. – A. Schachner, “Das Archiv von Giricano”, Das mittelassyrische Tontafelarchiv von Giricano/Dunnu-Sha-Uzibi. Ausgrabungen in Giricano 1 (ed. K. Radner), Brepols, Turnhout, 113-119.
Rasmussen v.d. 2014 Rasmussen, S. O. – M. Bigler – S. P. Blockley – T. Blunier – S. L. Buchardt – H. B. Clausen – I. Cvijanovic – D. Dahl-Jensen – S. J. Johnsen – H. Fischer – V. Gkinis – M. Guillevic – W. Z. Hoek – J. J. Lowe – J. B. Pedro – T. Popp – I. K. Seierstad – J. P. Steffensen – A. M. Svensson – P. Vallelonga – B. M. Vinther – M. J. C. Walker – J. J. Wheatley – M. Winstrup, “A stratigraphic framework for abrupt climatic changes during the Last Glacial period based on three synchronized Greenland ice-core records: refining and extending the INTIMATE event stratigraphy”, Quaternary Science Reviews 106, 14-28.
Rohling – Pälike2005 Rohling, E. – H. Pälike, “Centennial-scale climate cooling with a sudden cold event around 8,200 years ago”, Nature 434, 975-979.
Rohling v.d. 2002 Rohling, E. J. – J. Casford – R. Abu-Zied – S. Cooke – D. Mercone – J. Thomson – I. Croudace – F. J. Jorissen – H. Brinkhuis – J. Kallmeyer – G. Wefer, “Rapid Holocene climate changes in the eastern Mediterranean”, Droughts, Food and Culture: Ecological Change and Food Security in Africa’s Later Prehistory (ed. F. Hassan), New York.
Sağlamtimur – Ozan 2007 Sağlamtimur, H. – A. Ozan, “Siirt-Türbe Höyük Kazısı, Ön Rapor”, Arkeoloji Dergisi 10/2, 1-32
Schachner 2002 Schachner, A., “Ausgrabungen in Giricano (2000-2001). Neue Forschungen an der Nordgrenze des Mesopotamischen Kulturraums”, IstaMitt 52, 9-57.
Schachner v.d. 2009 Schachner, A. – K. Radner – U. Doğan – Y. Helmholz – B. Öğüt, Assyriens Könige an einer der Quellen des Tigris. Archäologische Forschungen im Höhlensystem von Bırkleyn und am sogenannten Tigris-Tunnel, Tübingen.
Stein 1992 Stein, G. "Archaeological survey at Sürük Mevkii: A ceramic Neolithic site in the Euphrates River Valley, Southeast Turkey", Anatolica 18, 19-32.
Tekin 2006 Tekin, H., “Yatay Oluk Bezekli Bir Seramik Grubunun Ele Geçtiği Yeni Bir Merkez: Hakemi Use”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 23/1, 151-172.
Tekin 2011 Tekin, H., “A Newly Discovered Late Neolithic Site in Southeastern Anatolia”, The Neolithic in Turkey 1: The Tigris Basin. New Excavations and New Research (ed. M. Özdoğan – N. Başgelen – P. Kuniholm), İstanbul, 151-172.
Tekin 2017 Tekin, H., Tarihöncesinde Mezopotamya: Yeni Yaklaşımlar, Yeni Yorumlar ve Yeni Kronoloji, Ankara.
Thomas v.d. 2007 Thomas, E. R. – E. W. Wolff – R. Mulvaney – J. P. Steffensen – S. J. Johnsen –C. Arrowsmith – J. W. C. Whited – B. Vaughn – T. Popp, “The 8.2 ka event from Greenland ice cores”, Quaternary Science Reviews 26, 70-81.
Thompson 2004 Thompson, W. R., “Complexity, Diminishing Marginal Returns, and Serial Mesopotamian Fragmentation”, Journal of World-Systems Research 10/3, 613-652.
Tsuneki – Miyake 1998 Tsuneki, A. – Miyake Y. (eds.), Excavations at Tell Umm Qseir in Middle Khabur Valley, North Syria. Al-Shark, 1. Tsukuba. Department of Archaeology. Institute of History and Anthropology, Tsukuba.
Tuncer 1999 Tuncer, O. C., “Diyarbakır - Harput Kervan Yolu”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 5, 151-172.
Tunçel 2002 Tunçel, G., “Anadolu’da Barbutin Dekorlu Küpler”, Prof. Dr. Haluk Karamağaralı’ya Armağan, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 283-315.
Turan 1984 Turan, O., Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul. Van der Plicht v.d. 2011
Van der Plicht, J. – P. M. M. G. Akkermans – O. P. Nieuwenhuyse – A. Kaneda – A. Russell, “Tell Sabi Abyad, Syria: radiocarbon chronology, cultural change, and the 8.2 ka event”, Radiocarbon 53/2, 229-243.
Vegas 1973 Vegas, M., Céramica Común Romana Del Mediterráneo Occidental, Publicaciones eventuales, Barcelona.
Vita-Finzi – Higgs 1970 Vita-Finzi, C. – E. Higgs, “Prehistoric Economy in the Mount Carmel Area of Palestine: Site Catchment Analysis”, Proceedings of the Prehistoric Society London 36, 1-37.
Vokaer 2007 Vokaer, A., “La Brittle Ware Byzantine et Omeyyade en Syrie du Nord”, LRCW 2: Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean Archaeology and Archaeometry (ed. M. Bonifay – J.- C. Tréglia), 701-714.
Vroom 2009 Vroom, J., “Medieval Ceramics and the Archaeology of the Consumption in Eastern Anatolia”, Archaeology of the Countryside in Medieval Anatolia, Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten (ed. T. Vorderstrasse – J. Roodenberg), Leiden, 234-258.
Wanner v.d. 2008 Wanner, H. – J. Beer – J. Butikofer – T. J. Crowley – U. Cubasch – J. Fluckiger – H. Goosse – M. Grosjean – F. Joos – J. O. Kaplan – M. Kuttel – S. A. Müller – I. C. Prentice – O. Solomina – T. F. Stocker – P. Tarasov – M. Wagner – M. Widmann, “Mid- to Late Holocene climate change: an overview”, Quaternary Science Reviews 27, 1791-1828.
Watson – Le Blanc 1990 Watson, P. J. – S. A. Le Blanc, Girikihaciyan: A Halafian Site in Southeastern Turkey, California.
Weiss – Bradley 2001 Weiss, H. – R. S. Bradley, “What Drives Societal Collapse?”, Science 291, 609-610. DOI: 10.1126/science.1058775
Weiss v.d. 1993 Weiss, H. – M.-A. Courty – W. Wetterstrom – F. Guichard – L. M. Senior – R. Meadow – A. Curnow, “The genesis and collapse of third millennium north Mesopotamian civilization”, Science 261, 995-1004.
Weninger v.d. 2009 Weninger, B. – L. Clare – E. J. Rohling – O. Bar-Yosef – U. Böhner – M. Budja – M. Bundschuh – A. Feurdean – H.-G. Gebel – O. Jöris – J. Linstädter – P. Mayewski – T. Mühlenbruch – A. Reingruber – G. Rollefson – D. Schyle – L. Thissen – H. Todorova – C. Zielhofer, “The Impact of Rapid Climate Change on prehistoric societies during the Holocene in the Eastern Mediterranean”, Documenta Praehistorica 36, 7-59.
Wick v.d. 2003 Wick, L. – G. Lemcke – M. Sturm, “Evidence of Lateglacial and Holocene climatic change and human impact in eastern Anatolia: highresolution pollen, charcoal, isotopic and geochemical records from the laminated sediments of Lake Van, Turkey”, The Holocene 13/5, 665-675.
Wilkinson 1989 Wilkinson, T. J., “Extensive Sherd Scatters and Land-Use Intensity: Some Recent Results”, Journal of Field Archaeology 16, 31-46.
Wilkinson 1993 Wilkinson, T. J., “Linear Hollows in the Jazira, Upper Mesopotamia”. Antiquity 67, 548-562.
Wilkinson 1994 Wilkinson, T. J., “The Structure and Dynamics of Dry-Farming States in Upper Mesopotamia”, Current Anthropology 35/5, 483-520.
Willcox v.d. 2009 Willcox, G. – R. Buxo – L. Herveux, “Late Pleistocene and early Holocene climate and the beginnings of cultivation in northern Syria”, The Holocene 19/1, 151-158.
Williams 1989 Williams, C., Anemorium. The Roman and Early Byzantine Pottery. Pontifical Institute of Medieval Studies, Ontario, Toronto.
Yılmaz – Şaroğlu – Güner 1987 Yılmaz, Y. – F. Şaroğlu – Y. Güner, “Doğu Anadolu’da Solhan (Muş) Volkanitlerinin Petrojenetik İncelenmesi”, Bulletin for Earth Sciences 14, 133-164.

APA	Ökse A (2020). YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ. , 1 - 34.
Chicago	Ökse Ayşe Tuba YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ. (2020): 1 - 34.
MLA	Ökse Ayşe Tuba YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ. , 2020, ss.1 - 34.
AMA	Ökse A YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ. . 2020; 1 - 34.
Vancouver	Ökse A YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ. . 2020; 1 - 34.
IEEE	Ökse A "YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ." , ss.1 - 34, 2020.
ISNAD	Ökse, Ayşe Tuba. "YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ". (2020), 1-34.

APA	Ökse A (2020). YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ. OLBA, 28(28), 1 - 34.
Chicago	Ökse Ayşe Tuba YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ. OLBA 28, no.28 (2020): 1 - 34.
MLA	Ökse Ayşe Tuba YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ. OLBA, vol.28, no.28, 2020, ss.1 - 34.
AMA	Ökse A YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ. OLBA. 2020; 28(28): 1 - 34.
Vancouver	Ökse A YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ. OLBA. 2020; 28(28): 1 - 34.
IEEE	Ökse A "YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ." OLBA, 28, ss.1 - 34, 2020.
ISNAD	Ökse, Ayşe Tuba. "YUKARI DİCLE HAVZASI – AMBAR ÇAYI VADİSİ YERLEŞİM TARİHİ". OLBA 28/28 (2020), 1-34.