II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ
Yıl: 2021 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 131 - 148 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.30517/cihannuma.970811 İndeks Tarihi: 07-11-2021
II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ
Öz: İstanbul’daki varlıkları hayli eski olan İranlılar, 19. asrın ikinci yarısından itibaren ticari ve kültürel açılardan güçlü bir topluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Topluluğun eğitim, sağlık gibi alanlarda kurumsallaşması, dinî yaşantılarını da etkilemiş ve din/mezhep temelli bir toplumsal kimlik inşa sürecini de beraberinde getirmiştir. Muharrem ayının ilk on günü gerçekleştirilen Azadarî merasimlerinin halka açık icra edilmeye başlaması, Şiî kimliğin en görünür hususiyetlerinden biridir. Bu çalışma İstanbul’daki İranlı Şiî topluluğun, Hüseyniye Tekkesi adını verdiği bir “Azadarî mabedi” inşa etme girişimi ayrıntılarıyla ele alınmaktadır. 1296/1879 yılının sonunda bir encümen kurulması ve gerekli finansmanın sağlanması için yardım sandığı oluşturulmasıyla başlayan bu girişim, arşiv belgelerinin yanı sıra topluluğa ait süreli yayınlardan ve hatırat, seyahatname türü eserlerden takip edilmektir. Bu girişimin ve diğer kurumsallaşma çabalarının bir yandan Şiîlerin dinî kimlik inşası açısından anlamı, öbür taraftan da Sultan II. Abdülhamid’in dinî politikasına mütekabiliyeti değerlendirilmektir. Ayrıca dönemin İran sefiri Muînülmülk Hacı Mirza Muhsin Han’ın Sultan II. Abdülhamid’e yakınlığının bu çabaları nasıl etkilediğine de değinilmektir.
Anahtar Kelime: The Shi‘ī Identity and an Attempt to Construct Ḥosayniya in Istanbul during Abdulhamid II Era
Öz: Having a long history of presence in Istanbul, Iranians have appeared as astrong community commercially and culturally from the second half of the$19^{th}$ century onwards. Institutionalization of the Iranian community indiverse fields like education and health effected on their religious life andbrought out the construction process of a social identity simply based on the religion/sect. One of the most visible features of the Shi‘ī identity was thebeginning to perform “Azādārī ceremonies” that take place publicly duringthe first ten days of the month of Muharram. This study deals in detail withthe attempt of the Iranian community in Istanbul to build a “TakyaḤosayniya”; “a temple for Azādārī”. This attempt that begins with thefoundation of a council and aid fund for finance at the end of the year1296/1879, is examined through the periodicals, memoires and traveloguespublished by the Iranian community in addition to the Ottoman archivaldocuments. It aims to evaluate the meaning of this and other attempts of theIranian community for the construction of a religious identity on the onehand and hand its accordance with Sultan Abdulhamid II’s religious policyon the other. Also it discusses the influence of the relationship between theSultan and the Iranian ambassador of the time; Mu‘īn al-Mulk on thisattempt.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri BOA, DH. İD 123/20.
- BOA, İ. DH 1051/82523; İ. DH 1099/86124.
- BOA, İ.HR 74/3603.
- BOA, Y. MTV 45/7.
- BOA, Y. PRK. ZB 5/108.
- BOA, Y.A. HUS 469/51.
- Ahter, VI/4, 23 Muharrem 1297/6 Ocak 1879 [1880]; VI/26, 1 Receb 1297/9 Haziran 1880; VI/27, 8 Receb 1297/16 Haziran 1880; VIII/34, 24 Şa‘ban 1299/11 Temmuz 1882; XII/14, 12 Muharrem 1303/21 Ekim 1885; XIII/2, 14 Muharrem 1304/13 Ekim 1886; XVI/2, 12 Muharrem 1307/9 Eylül 1889; XVII/2, 10 Muharrem 1308/16 Ağustos 1890; XXII/3, 16 Muharrem 1313/9 Temmuz 1895.
- Algar, Hamid, “Iranian Diplomats in the Masonic Lodges”, Les Iraniens d’Istanbul (ed. T. Zarcone, F. Zarinebaf-Shahr), Istanbul-Téhéran 1993, s. 33-44.
- And, Metin, Ritüelden Drama Kerbela-Muharrem-Taziye, İstanbul 1999.
- Caferiyan, Resul (ed.), Sefernâmehâ-yi Hacc-ı Kâcârî, Tahran 2011, 8 Cilt.
- Calmard, J., “Azādārī”, Encyclopedia Iranica, Cilt III/2, London 1989, s. 174-177.
- Chelkowski, Peter J. (ed.), Eternal Performance: Ta‘ziyeh and Other Shiite Rituals, Calcutta 2010.
- Chelkowski, Peter J., Ta‘ziyeh: Ritual and Drama in Iran, New York-Tehran 1979.
- Chelkowski, Peter J., “Rawdakhwânî”, Encyclopedia of Islam 2, Cilt 8, Leiden 1995, s. 465.
- Dığıroğlu, Filiz, “İstanbul-Tebriz Ticaret Hattında Validehan (XIX-XX. Yüzyıl)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 31, (Güz 2014), s. 69-112.
- Dığıroğlu, Filiz, “Sultanın Ecnebileri: Dersaâdet’in Acemleri”, Sultan V. Mehmed Reşad ve Dönemi (ed. Fahrettin Gün vdğr.), İstanbul 2018, c. 3, s. 932-968.
- Dığıroğlu, Filiz, “XIX. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde İranlı Olmak: Samsun’daki Acem Topluluğu”, Osmanlı’da Şehir, Vakıf ve Sosyal Hayat, (ed. Kerim İlker Bulunur- Fatih BozkurtMahmut Cihat İzgi), İstanbul 2018, s. 253-276.
- Ferman Fermaiyan, Hafız (haz.), Sefernâme-i Hacı Muhammed Ali Pirzâde, Tahran 1963, 2 Cilt.
- Glassen, Erika, “Muharram-ceremonies (‘Azâdârî) in Istanbul at the end of the XIXth and the beginning of the XXth century”, Les Iraniens d’Istanbul (ed. T. Zarcone, F. Zarinebaf-Shahr), Istanbul-Téhéran 1993, s. 113-129.
- Kara, Mustafa, Bursa’da Tarikatlar ve Tekkeler, Bursa 2012.
- Koloğlu, Orhan, “Un Journal Persan d’Istanbul: Akhtar”, Les Iraniens d’Istanbul (ed. Thierry Zarcone-F. Zarinebaf-Shahr), Istanbul- Téhéran 1993, s. 133-140.
- Kurşun, Zekeriya, “Üsküdar’da İranlılar ve İran Mezarlığı”, Üsküdar Sempozyumu IV Bildiriler, İstanbul 2007, Cilt 1, s. 195-212.
- Lawrence, Tanya E., An Age of Trans-Imperial Vernacularisms: The Iranian Dissident Community of the Late Ottoman Empire, Yale University Faculty of the Graduate School, Doktora tezi, New Haven 2018.
- Lawrence, Tanya E., “The Iranian Community of the Late Ottoman Empire and the Egyptian ‘Crisis’ through the Persian Looking Glass: The Documentation of the ʿUrabi Revolt in Istanbul’s Akhtar”, Iranian Studies, 51:2 (2018), s. 245-267.
- Lawrence, Tanya E., Akhtar: A Persian Language Newspaper Published in Istanbul and The Iranian Community of The Ottoman Empire in The Late Nineteenth Century, İstanbul 2015.
- Öz, Mustafa, “Hüseyniyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 19, İstanbul 1999, s. 28-29.
- Pistor-Hatam, Anja, “The Persian Newspaper Akhtar as a Transmitter of Ottoman Political Ideas”, Les Iraniens d’Istanbul (ed. Thierry Zarcone-F. Zarinebaf-Shahr), IstanbulTéhéran 1993, s. 141-147.
- Sâsânî, Han Melik, Yâdbudhâ-yı Sefâret-i İstanbul, Tahran 1966.
- Strauss, Johann, “La Présence diplomatique Iranienne à Istanbul et dans les provinces de l'Empire Ottoman (1848-1908)”, Les Iraniens d’Istanbul (ed. T. Zarcone, F. ZarinebafShahr), Istanbul-Téhéran 1993, s. 11-32.
- Sultan Abdülhamit, Siyasî Hatıralarım, İstanbul 1987.
- Yıldız, Güllü, “İstanbul’da Bir Acem Matbaası: Kitapçı Tahir ve Ahter”, Osmanlı Araştırmaları, 50 (2017), s. 175-218.
- Yıldız, Güllü, “Reisüzzâkirîn’in Sefernâmesi ve İstanbul’daki Şiîlerin Dinî Hayatı”, Şarkiyat Mecmuası- Journal of Oriental Studies, Sayı: 38 (2021), s. 1-14.
- Zarcone, Thierry, “La Communauté Iranienne d’Istanbul a la fin du XIXe et au début du XXe siecle”, La Shī‘a Nell’Impero Ottomano, Roma 1993, s. 57-83.
- Zarcone, Thierry, “La situation du Chi’isme a Istanbul au XIXe et au début du XXe siècle”, Les Iraniens d’Istanbul (ed. T. Zarcone, F. Zarinebaf-Shahr), Istanbul-Téhéran 1993, s. 97- 111.
| APA | YILDIZ G (2021). II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ. , 131 - 148. 10.30517/cihannuma.970811 |
| Chicago | YILDIZ Güllü II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ. (2021): 131 - 148. 10.30517/cihannuma.970811 |
| MLA | YILDIZ Güllü II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ. , 2021, ss.131 - 148. 10.30517/cihannuma.970811 |
| AMA | YILDIZ G II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ. . 2021; 131 - 148. 10.30517/cihannuma.970811 |
| Vancouver | YILDIZ G II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ. . 2021; 131 - 148. 10.30517/cihannuma.970811 |
| IEEE | YILDIZ G "II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ." , ss.131 - 148, 2021. 10.30517/cihannuma.970811 |
| ISNAD | YILDIZ, Güllü. "II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ". (2021), 131-148. https://doi.org/10.30517/cihannuma.970811 |
| APA | YILDIZ G (2021). II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ. Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 7(1), 131 - 148. 10.30517/cihannuma.970811 |
| Chicago | YILDIZ Güllü II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ. Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi 7, no.1 (2021): 131 - 148. 10.30517/cihannuma.970811 |
| MLA | YILDIZ Güllü II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ. Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, vol.7, no.1, 2021, ss.131 - 148. 10.30517/cihannuma.970811 |
| AMA | YILDIZ G II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ. Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi. 2021; 7(1): 131 - 148. 10.30517/cihannuma.970811 |
| Vancouver | YILDIZ G II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ. Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi. 2021; 7(1): 131 - 148. 10.30517/cihannuma.970811 |
| IEEE | YILDIZ G "II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ." Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 7, ss.131 - 148, 2021. 10.30517/cihannuma.970811 |
| ISNAD | YILDIZ, Güllü. "II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ŞİÎ KİMLİĞİ VE HÜSEYNİYE İNŞA GİRİŞİMİ". Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi 7/1 (2021), 131-148. https://doi.org/10.30517/cihannuma.970811 |
