BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI

TOSUN DURMUŞ, Büşra

doi:10.47107/inifedergi.864460

BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI

Büşra TOSUN DURMUŞ (Marmara Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü, İstanbul, Türkiye)

İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi

8 2

Yıl: 2021 Cilt: 6 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 31 - 51 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.47107/inifedergi.864460 İndeks Tarihi: 29-07-2022

BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI

Öz:

Osmanlı’nın Batı ile irtibatının bir neticesi olan ve Osmanlı modernleşmesinin önemli bir ayağını oluşturan matbaa teknolojisi 1727 yılında devlet tarafından resmen kabul edilmiştir. Yaklaşık yüzyıl sonra 1828’de Mehmet Ali Paşa’nın Osmanlı yönetimine karşı polemik amaçlı yayınladığı gazetelerin ardından İstanbul merkezli Osmanlı basını doğmuştur. Öncelikle resmi gazete hükmünde ve Devlet desteği ile neşredilen yayınlar, özel sektörün doğması ve kritik söylem kültürünün gelişmesi ile çoğalmaya başlamıştır. Yayıncılık faaliyetleri başlangıçta kendilerine sunulan imziyazlarla yabancı uyruklu gazeteciler tarafından veya Osmanlı bürokratı isimlerce gerçekleştirilmiştir. İşte Türk basın tarihinin başlangıç safhasında, bahsi geçen gazeteci-aydın tiplemesinin dışında kalan, Osmanlı tebaasından ilk gazete patronu hüviyetindeki Filip Efendi hakkındaki bu çalışma, basın tarihinde ihmal edilmiş bir meseleyi ele almayı amaçlamıştır. Çalışmada muhalif gazetecilik anlayışının doğması ile birlikte gelişen ortamda ilk gazetesi olan Muhbir’i cesurca yayımlayan Filip Efendi’nin, zamanla padişah yanlısı yayıncılığa geçiş süreci anlatılmaktadır. Ayrıca basın-iktidar ilişkilerine dair erken dönem örneği olarak Filip Efendi’nin Saray’la kurduğu yakın münasebete değinilerek, sansür uygulamalarının oldukça sıkı yürütüldüğü bir dönemde yayıncılığa nasıl devam ettiğine dair çıkarımlara ulaşılmıştır.Kişilerin hayat hikayeleri aracılığı ile dönem gelişmelerinin takibini mümkün kılması bakımından sosyal bilimler arasında yıldızı parlayan biyografi yöntemi ile hazırlanan bu çalışma, tarih yazımına katkıda bulunmayı da amaçlamaktadır. Biyografi metodunun yardımı ile Filip Efendi’nin hayat hikayesi, hem şahsına hem de basın tarihine ışık tutacak biçimde metne dökülmüştür. Sonuç olarak hakkında sınırlı kaynaklardan elde edilen bilgiden hareketle, basın tarihine sağladığı katkılara rağmen Filip Efendi’ye çok az yer verildiği tespit edilmiştir. Bu duruma Filip Efendi’nin dönem gazetecilerinden farklı olarak, gazetelere yalnızca sahiplik etmesinin ve entellektüel kişilikten uzak karakterinin sebep olduğu varsayımına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelime: Medya PAtronu Filip Efendi Biyografi

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Akün, Ö. F. (1993). Çaylak Tevfik. TDV Ġslam Ansiklopedisi. C. 8. Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 240-244.
Akünal, D. (1985). Ġlk Türk Dergisi: Mecmua-i Fünun. Tanzimat‟tan Cumhuriyet‟e Türkiye Ansiklopedisi. Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları, 117-118.
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi (8 Kanunievvel 1297). M.B.Ġ. 64/139.
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi (22 Kanunisani 1298). M.B.Ġ., 81/152.
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi (24 Rebiulahir 1298). Ġ.D.H., 821/66222.
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi (25 Reiulahir 1298). M.B.Ġ., 70/118.
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi (1 Muharrem 1300) Ġ.D.H., 869/69477.
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi (24 Safer 1300). M.B.Ġ., 112/165.
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi (25 Safer 1300 ). M.B.Ġ., 112/168.
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi (26 Safer 1300). Ġ.D.H., 871/69635.
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi (30 Zilkade 1317). DH.MKT., 2326/16.
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi (29 ġevval 1317). Y.PRK.AZJ., 39/118.
BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi (2 Zilkade 1317). DH.MKT., 2313/84.
Beyhan, M. A. (2008). Said Bey, Lastik. TDV Ġslam Ansiklopedisi. C. 35. Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 549-551.
Çağlar, B. (2010). Ġngiliz Said PaĢa ve günlüğü (Jurnal). Ġstanbul: Arı Sanat Yayınları.
Çelik, H. (2006). Muhbir. TDV Ġslam Ansiklopedisi, C. 31. Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 32-34.
Çetin, A. (1993). el-Cevâib. TDV Ġslam Ansiklopedisi, C. 7. Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 435-436.
Demirkol, G. (2016). Türkiye‘nin ilk Türkçe mizah dergisi: Terakki. Gazi Akademik BakıĢ Dergisi, 10(19),141-160.
Denzin, N. K. and Lincoln, Y. S. (2005). The Sage handbook of qualitative research. 2. Edition. London: Sage Publication.
Ebuzziya, Z. (1993). Ceride-i Havadis, TDV Ġslam Ansiklopedisi, C. 7. Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 406-407.
Ekrem, R. M. (2 Ağustos 1286/14 Ağustos 1869). Terakki Matbaasına. Terakki, 202.
Es, H. F. (4 Temmuz 1945). Tanımadığımız meĢhurlar: Ali Suavi kocaman bir pala ile matbaaya girdi. AkĢam, 5.
Emecen, F. (1991). Bâlâ. TDV Ġslam Ansiklopedisi, C. 4. Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 554.
Filip ( 7 ġaban 1285/23 Kasım 1868). Ġlan. Terakki, 1, s. 3.
Güllü, R. E. (2019). Osmanlı Devleti‘nin son döneminde Süryani Kilisesi ve Süryanilerin idaresi. Osmanlı AraĢtırmaları / The Journal of Ottoman Studies, LIII, 287-319.
Güz, N. (2014). Osmanlı basını. Selçuk ĠletiĢim. 1(3), 40-57.
Hartley, J. (2002). Communication, cultural and media studies: The key concepts, London & New York: Routledge.
Ġpek, N. (1993). Churchill Vak‘ası (1836). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 105 – 146.
Jeltyakov, A. D. (1979). Türkiye'nin sosyo-politik ve kültürel hayatında basın: 1729-1908 Yılları. Ankara: Basın Yayın Genel Müdürlüğü Yayınları.
Kabacalı, A. (1990). Türkiye 'de basın sansürü. Ġstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
Kahraman, A. (2011). Terakkî. TDV Ġslam Ansiklopedisi, C. 40. Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 481-482.
Kara, Ç. (2017). Biyografi: Etnograflar için yöntem ve öneriler. Milli Folklör Dergisi. 29 (116), 73-86.
Kırmızı, A. (2018). Biyografi. Ahmet ġimĢek (Ed.), Güncel Tarihyazım Tarzları (s. 203- 210). Ankara: Pagem Akademi.
Koçu, R. E. (1971). Filip Efendi. Ġstanbul Ansiklopedisi, C. 11. Ġstanbul: Milli Eğitim Yayınları, 5790.
Koloğlu, O. (1985). Osmanlı Basını; içeriği ve rejimi. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, C: 1. Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları, 68-93.
Koloğlu, O. (2010a). Osmanlı Dönemi basınının içeriği. Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Yayınları.
Koloğlu, O. (2010b). Osmanlı‟da kamuoyu. Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Yayınları.
Koloğlu, O. (2015). Osmanlı‟dan 21. yüzyıla basın tarihi. Ġstanbul: Pozitif Yayınları.
Kudret, C. (1977). Abdülhamid döneminde sansür. Ġstanbul: Milliyet Yayınları.
Kuntay, M. C. (20 Mart 1950). Saadetlu Filip Efendi Hazretleri. Son Posta,1, s. 7.
Mills, C. W. (2000). The sociological imagination. Oxford: Oxford Univercity Press.
Mardin, ġ. (1985). Tanzimat ve aydınlar. Tanzimat‟tan Cumhuriyet‟e Türkiye Ansiklopedisi, C:1. Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları, 46-54.
Nalcıoğlu, B. U. (2013). Osmanlı‟da muhalif basının doğuĢu 1828-1878. Ġstanbul: Yeditepe Yayınları.
Ortaylı, Ġ. (2007). BatılılaĢma yolunda. Ġstanbul: Merkez Kitaplar.
Rasim, A. (2016). Matbuat hatıralarından: Muharrir, ġâir, Edip. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
Redfield, R. (1948). The art of social science. American Journal of Sociology, SS (November), 181-190.
Sabev, O. (2006). Ġbrahim Müteferrika ya da ilk Osmanlı matbaa serüveni (1726-1746). Ġstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Sabev, O. (2018). Lale Devri ilk Osmanlı Türk matbaasını nasıl etkiledi? Ġlyas Gökhan, Hüseyin Saraç, Gökçe Özcan (Ed.), Lale Devri‟nde Osmanlı Devleti ve NevĢehir (s. 618-637). Kayseri: Kömen Yayınları.
Suavi, Ali (25 ġaban 1283/2 Ocak 1867). Mukaddime. Muhbir, 1, s. 1.
Tanpınar, A. H. (2006). XIX. asır Türk edebiyatı tarihi. Ġstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Teodor Kasap (18 TeĢrinievvel 1289/30 Ekim 1873). Hayal, 1, s. 1.
Til, E. T. (21 Mayıs 1950). Filip Efendi. AkĢam, s. 5.
Til, E. T. (22 Mayıs 1950). Filip Efendi-2. AkĢam, s. 5.
Til, E. T. (23 Mayıs 1950). Filip Efendi-3. AkĢam, s. 5.
Til, E. T. (29 Mayıs 1950). Filip Efendi-4. AkĢam, s. 5.
Til, E. T. (6 Haziran 1950). Yine Filip Efendi. AkĢam, s. 5.
Topuz, H. (1973). 100 soruda Türk basın tarihi. Ġstanbul: Gerçek Yayınevi.
Ülken, H. Z. (1992). Türkiye‟de çağdaĢ düĢünce tarihi. Ġstanbul: Ülken Yayınları.
Yalçın, H. C. (1975). Edebiyat anıları. Ġstanbul: Türkiye ĠĢ Bankası Yayınları.
Yazıcı, N. (2011). Tarîk. TDV Ġslam Ansiklopedisi, C.40. Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 94-95.
Yerlikaya, Ġ. (1996). Yarı Resmi Vakit Gazetesi (1875-1884), Kırıkkale: yy.
Yerlikaya, Ġ. (1994). Bir Osmanlı gazetesi olan Vakit Gazetesi‘nde (1875-1884 Ġlan ve reklamlar. Marmara ĠletiĢim Dergisi, 8, 201-212.
Y.y. (16 ġevval 1283/21 ġubat 1867). Hülâsâ-i Politika. Muhbir, 20, s. 3.
Y.y. (2 Zilkade 1283/8 Mart 1867). ġehir postasıyla bir varakadır. Muhbir, 31, s. 4.
Y.y. (11 Mayıs 1284/23 Mayıs 1868). Girid‘de Kandiye Fırkasına mahsus âsma altında vâki‘: Ġane Komisyonu tarafından gelen varakadır. Muhbir, 52, s. 2.
Y.y. (13 Mayıs 1284/25 Mayıs 1868), Dahiliye: Girid. Muhbir, 53, s. 1.
Y.y. (11 ġubat 1285/23 ġubat 1869). Mukaddime. Terakki, 81, s. 1.
Y.y. (11 ġubat 1285/23 ġubat 1869). Birinci Bab Amel yani çalıĢmak beyanındadır. Terakki, 81, (s. 2).
Y.y. (18 Kanunievvel 1292/30 Aralık 1876). Ġslâmiyetin istikbâli. Vakit, 421, s. 1-2.
Y.y. (13 Kanunievvel 1293 /25 Aralık 1877). Vakit ve Dîvân-ı Harp. Vakit, 780, s. 2.
Y.y. (18 ġubat 1315 /2 Mart 1900). Filip Efendi‘nin vefatı. Ġkdam, 2035, s. 2.

APA	TOSUN DURMUŞ B (2021). BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI. , 31 - 51. 10.47107/inifedergi.864460
Chicago	TOSUN DURMUŞ Büşra BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI. (2021): 31 - 51. 10.47107/inifedergi.864460
MLA	TOSUN DURMUŞ Büşra BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI. , 2021, ss.31 - 51. 10.47107/inifedergi.864460
AMA	TOSUN DURMUŞ B BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI. . 2021; 31 - 51. 10.47107/inifedergi.864460
Vancouver	TOSUN DURMUŞ B BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI. . 2021; 31 - 51. 10.47107/inifedergi.864460
IEEE	TOSUN DURMUŞ B "BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI." , ss.31 - 51, 2021. 10.47107/inifedergi.864460
ISNAD	TOSUN DURMUŞ, Büşra. "BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI". (2021), 31-51. https://doi.org/10.47107/inifedergi.864460

APA	TOSUN DURMUŞ B (2021). BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(2), 31 - 51. 10.47107/inifedergi.864460
Chicago	TOSUN DURMUŞ Büşra BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 6, no.2 (2021): 31 - 51. 10.47107/inifedergi.864460
MLA	TOSUN DURMUŞ Büşra BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, vol.6, no.2, 2021, ss.31 - 51. 10.47107/inifedergi.864460
AMA	TOSUN DURMUŞ B BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi. 2021; 6(2): 31 - 51. 10.47107/inifedergi.864460
Vancouver	TOSUN DURMUŞ B BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi. 2021; 6(2): 31 - 51. 10.47107/inifedergi.864460
IEEE	TOSUN DURMUŞ B "BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI." İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 6, ss.31 - 51, 2021. 10.47107/inifedergi.864460
ISNAD	TOSUN DURMUŞ, Büşra. "BİR BİYOGRAFİ DENEMESİ: OSMANLI BASININDA İLK GAZETE PATRONU ÖRNEĞİ FİLİP EFENDİ VE YAYINLARI". İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 6/2 (2021), 31-51. https://doi.org/10.47107/inifedergi.864460