Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış

ABDULLAYEV, Natig

Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış

Natig ABDULLAYEV (İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye)

Uluslararası Hukuk ve Politika

117 9

Yıl: 2007 Cilt: 3 Sayı: 11 Sayfa Aralığı: 53 - 70 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış

Öz:

Sovyetler Birliği’nin çöküşünü hazırlayan nedenler iki başlıkta toplanabilir. Birinci başlıkta yer alanlar, bağımlı nedenlerdir. Çok uluslu bir devlet olma, diğer düşünce ve ideolojilerin yasaklandığı tek partili siyasal bir yapıya sahip olma, uluslararası sistemde farklı iki ideolojik yapıya sahip taraflardan biri olarak yürütülen hasımlık politikalarına maruz kalma bunlardan bazılarıdır. Bunlar, aynı özelliklere sahip diğer devletlerin de çöküşüne yol açabilecek iç ve dış dinamikler bağlamında zaman ve şartlara göre oluşan nedenlerdir.ikinci başlıkta yer alan nedenler ise uygun olmayan şartlarda sosyalizmin Rusya’da kurulmuş olmasıyla ilgilidir. Bu çalışma bu konu üzerinde odaklanarak Rusya’da sosyalizmin kurulma tercihinden doğan yapısal zıtlıkların giderilemediğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelime: savaş kominizmi yeni ekonomi Rusya stalin komünizm sosyalizm

Konular: Tarih Siyasi Bilimler

The Founding Issue of Socialism in Russia or Glance to Beginning of the End

Öz:

Abstract: The reasons that initiated Soviet Union collapse can be divided to two groups. Being a multinational state, having one political party system in which were forbidden other ideologies and thoughts, exposure to hostility politics for being one opposite side in the biideological international system are first group rea&ns. These are reasons that can lead to collapse of other states having same features. Time and conditions are determinative in the appearance of these reasons. The reasons in the second group are related with the foundation of socialism in Russia within inappropriate conditions. The topic of this study is discussing of structural contrarieties bom Horn the choice of founding socialism in Russia.

Anahtar Kelime: stalin communism socialism war communism new economy Russia

Konular: Tarih Siyasi Bilimler

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

1.Siyasette sürekliliğin sağlanmamasıyla belirtilmek istenen, Sovyetler Birliği'ni yöneten her bir liderin bir önceki liderden farklı ve kendi adıyla özleşen siyasalar bütününe başvurmasıdır. Kuruluş amacı belli, açık ve net ideolojik hedeflere yöneltilen Sovyet rejiminde liderlerin söz konusu hedefleri reddeden söylem ve siyasalara başvurması düşünülmemekle birlikte böyle bir aykırılığın gerçekleştiğinden de söz edilemez. Aksine, her lider, uyguladığı politikaların ya yeni anayasayla ya da parti programındaki değişikliklerle Sovyet toplumunu hedefe ne oranda yaklaştırdığım onaylamaya çalışmıştır.
2.Jack SNYDER, 'International Leverage on Soviet Domestic Change', World Politipsol. 42, No. 1 (October 1989), s.1-30.
3.G. Philip ROEDER, Red Sunset: The Failure of Soviet Poi'raceton: Princeton University Press, 1993), s.67-118.
4.D. Walter CONNER 'Builder and Destroyer: Thoughts on Gorbachev's Soviet Revolutions, 1985-1991', DemokratizatsiySpring 2005, Vol. 3, Issue 2, s. 173-191
5.N. BASILY, RussiaUnder Soviet Rule: Twenty Years of Bolshevik ExpieLmehtn: George Allen, 1938), s. 103
6.Bolşeviklerin Rusya'da iktidara gelmesi, coup d'etat olarak tanımlanmaktadır. Richard SAKWA Russian Politics in Perspectiveedition, (London-N.York: Routledge, 1998), s. 20. Gerçekten de, Bolşeviklerin Rusya'da iktidara gelmesinden sonraki gelişmeler, ancak bir devrimin ardından yapılacak nitelikteki yapısal dönüşümler olsa da iktidarın ele geçiriliş biçimi, bir hükümet darbesiyle benzeşmektedir. Bu konuda bakınız: Robert DANIELS., 'The Leader Decide', Ronald SUNY ve Artur ADAMS (der), The Russian Revolution and Bolshevik Victctycington-Massachusetts: D.C. Heath and Company, 1990), s.377-401, Alexander ROBINOWITCH, 'The Bolsheviks Come to Power', Ronald ve Artur ADAMS (der), The Russian Revolution and Bolshevik Victbeyington-Massachusetts: D.C. Heath and Company, 1990), s.401-431.
7.Bu türden bir tartışma örneklerinden biri için bakınız: Larri DIAMOND, F. Marc PLATTNER (der.), Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi: Yeni Değerlendjnrirehaier Ergün Özbudun ve Levent Kökler, (Ankara: Türk Demokrasi Vakfı, 1994)
8.Marks'ın görüşlerini benimsemiş Rus düşünürlerini özellikle Rus Marksistleri şeklinde vurgulamamız, Rus Devrimcilik Hareketindeki dönüşüm ve kırılmadan kaynaklanmaktadır. Rusya'nın Avrupa ülkelerinin geçirdiği kapitalist gelişmeye yanaşmadan ve kapitalist ilişkilerin Rusya'da yerleşmesini beklemeden, geleneksel ortak köy mülkiyet yaşam şeklinin sosyalizmle uygunluğunu ileri süren Rus devrimcileri, köylüleri örgütlendirip otokrasiden doğrudan sosyalizme geçişi savunmuşlardır. Bizzat Marks'ın kendisinin, kendi siyasal düşüncesinin- Rus Halkçılık Harekâtının önderlerinden Mikhailovski'ye verdiği yanıtta- Rusya benzeri işçi sınıfının gelişmediği ülkeler için geçerli olmadığını vurgulaması, Rus devrimcilerini, benimsedikleri düşünce ve strateji acısından Marksist adlandırmamaya sebep oluşturmaktadır. Yalnız ilk kez 1880'lerin ortalarına doğru Plekhanov, Akselrod, Lev Deiçh, Zasuliçh, Lenin, Petresov ve Struve gibi Marksistler, Rusya'da modernleşme yolunun Batı tarzı bir tarihi deneyim paralelinde gelişmesi gerektiğini savunmuştur. Bakınız: Leonardo SCHAPIRO, The Government and the Soviet Union, edition, (London-Melbourne-Auckland: Hutchinson, 1977), s. 15-17.
9.B.Gordon SMITH, Soviet Politics: Struggling with Chângelition, (St. Martin's Press, 1992), s. 17-34: Grouch MARTIN, Revolution and Evolution; Gorbachev and Soviet PNÜYçrk: Philip Allen, 1989), s.8-17; Leonardo SCHAPIRO, a.g.e.,s.15-35, SAKWA, a.g.e, s. 9-15; BASILY N.de , a.g.e., s. 92-108.
10.BASILY N., a.g.e., s. 92. Ayrıca, Rusya'nın ve Rus kültürünün kendine özgü yapısı ve özellikleriyle Batı ve Doğu'dan farklı olduğu da ileri sürülmüştür ki bunu savunan görüş Rusçuluk Düşünc'stii. Kökleri daha eskilere uzanmakla birlikte Rus yazar Dostoyevski tarafından sistemleştirilen Rusçuluk Düşüncelin bakınız: P. James SCANLAN 'The Russian Idea from Dostoevskii to Ziuganov', Problems of Post-Communism Jule-August 1996, vol. 43, issue 4, s. 35-44
11.Kagarlitski, bu durumu şöyle açıklamaktadır: "...paradoksal olarak, reformcu bir hükümet, karşısında daima tutucu bir hükümete olandan daha güçlü bir muhalefet bulmuştur. Çünkü onun talihsizliği, uyguladığı reformlarla toplumda gerçekleşemez umutlar uyandırmasıdır. |böyle durumlarda] ülkemizde, genel bir biçimde, beş yüz yıl sonra değil, 'burada ve şimdi' bir şeyler değişebileceği inancı doğuyor]..." Boris KAGARLATSKI, Düşünen Sazlık: I9I7'den Günümüze Sovyet Devleti ve Entel,eOüielrAkinhay (çeviren), (İstanbul: Metis Yayınları, 1991), s. 30.
12.Carrere Helene D'ENCAUSSE, Tamamlanmamış Rusfi&eşat Üzmen (çeviren), (İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2003)
13.Anarşist Bakunin ve Halkçı Herzen'in düşünceleri ekseninde şekillenen "halka doğru" harekâtının başarıya ulaşmaması, Peter Tkacev, Peter Lavrov ve Sergey Nechev gibi devrimci önderleri Rusya'da devrimci harekât eylemlerini ve devrim planını gözden geçirmeye teşvik etmiştir. Tkachev'in "Devrim ve Devlet" isimli çalışmasındaki "devrim, toplumsal dönüşüm gerçekleşmeden, kitlelerin başkaldırması sonucu değil küçük bir grubun tertiplediği ve kitlelerin desteklediği hükümet darbesi şeklinde yapılmalıdır" tezini Lavrov ve Nechaev desteklemekle birlikte, Nechaev "Devrimin İlmihali"nde kitleleri devrime götürmek için merkeze sıkıca bağlı teşkilata sahip devrim partisinin varlığını, Lavrov ise başarılı bir devrim sonrasında cahil, bağnaz ve gereğinden fazla dindar Rus köylülerini propaganda ve eğitim araçlarıyla dönüştürebilmek için geçit dönemi diktatörlüğünün kurulmasını savunmuştur. B.Gordon SMITH, a.g.e., s.23
14.1903'te Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin İkinci Kongresi'nde, partinin Bolşevik ve Menşevik hiziplerine ayrılmasına sebep olan parti üyeliği konusundaki cümleler şunlar olmuştur: (Menşevik versiyonu) "A person is regarded as a member of the Russian Worker's Social Democratic Party if he adheres to its program, affords it material assistance, and gives it constant personal support under the direction of one its organizations"(bir şahsın Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi üyesi sayılması, o şahsın, partinin programını kabullenmesine, ona (partiye)maddi destekte bulunmasına ve onun (partinin) teşkilatına bağlı bir birim önderliğinde ona (partiye) sürekli şahsi destekte bulunmasına bağlıdır) (Bolşevik versiyonu) "A person is regarded as a member of the Russian Worker's Social Democratic Party if he adheres to its program, affords it material assistance, and personally partiçipates in one of its organizations'^ bir şahsın Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi üyesi sayılması, o şahsın, partinin programını kabullenmesine, ona (partiye)maddi destekte bulunmasına ve onun (partinin) teşkilatına bağlı bir birime şahsi olarak devam etmesine bağlıdır). Görüldüğü gibi, ayrılma, 'personal suppot£"personal participaticaa/ramları üzerinedir ki, Basily, bu duruma - pek bir fark olmadığını belirtmek adına- skolâstik ayrılma demektedir. Haklı olarak Basily, (Rus) Bolşevik (Komünist) Partisi'nin, en başından - Bolşeviklerle Menşeviklerin ayrıldığı andan itibaren -Avrupa tarzı partilerden farklı bir yapıya ve işleve sahip olduğunu belirterek, Lenin'in bu ilkeyi esas aldığını ifade etmektedir. Lenin, en başından, kendi liderliği altında üyelerinin mutlak doğru kaynağı olduğuna iman ettikleri bir çeşit militanlık mezhebi tesis etmeye çalışmıştır. Bakınız: BASILY N.de , a.g.e., s. 100. Ayrıca, Stalin'in 1920'lerin ortalarından sonra parti ideolojisine bu yönde yaptığı ilaveler için bakınız: Erik Van REE 'Stalin's Organic Theory of the Party', The Russian Revipml.52, January 1993, s. 43-57.
15.Troçki, bu konuda şöyle devam etmektedir: "|daha da kötüsü, bu süreç, partinin işçi sınıfı yerine geçmesiyle bitmeyecek] partiyi parti teşkilatı, parti teşkilatını Merkezi Komite ve en sonunda Merkezi Komite'yi de diktatör (parti lideri) ikame edecektir " SAKWA,a.g.e., s. 12.
16.Boris KAGARLATSKI, a.g.e., s.45-49.
17.Bolşeviklerle Menşevikler arasındaki ayrılığın sebebi, sadece parti teşkilatı üzerine olmamıştır ama diğer sebepler de bu konuya bağlanabilir. Partiye, devrim sürecinde büyük önem veren Bolşevikler, partinin bu görevi tamamlaması için sıkı kurallarla yönetilen örgüt olmasını ileri sürerken, böyle bir örgütün lidere duyduğu ihtiyacı vurgulamış, bu ise Menşeviklerle ayrılığa ikinci sebep teşkil etmiştir. Bir diğer sebep, Menşeviklerin, 1906'da Rusya'da Duma'nın açılmasıyla, faaliyetin yeraltı aşamadan meclise taşınmasını istemekle oluşmuştur. Bolşevikler böyle bir girişimin partiyle işçiler arasında olan organik bağı koparacağını ve partinin örgütsel olarak disiplin kaybına uğrayarak devrime önderlik rolüne zarar geleceğini savunmuşlardır. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için bakınız: Leonardo SCHAPIRO, a.g.e., s., 25-27
18."Güneşin Oğulları" olduğu varsayılan ve mutlak iktidara sahip olan monarklar tarafından yönetilen İnka İmparatorluğu, Devlet Sosyalizmi diyebileceğimiz bir rejimle yönetilmiştir ki bu rejim, bürokratik ve teokratik bir yapıya sahip olmuştur. Bakınız: BASILY N.de , a.g.e., s. 96.
19.Lenin, 'Two Tactics of the Social Democracy in the Democratic Revolution', Collected Worksol. 8, s. 40-41
20.H. Leopold HAIMSON, 'Dual Polarization in Urban Russia, 1905-1917', Ronald SUNY ve Artur ADAMS (der), The Russian Revolution and Bolshevik VicLoxington-Massachusetts: D. C. Heath and Company , 1990), s.27-50.
21.Sovyetler Birliği'nde resmi ideoloji, Marks ve Englis'in savları ve Lenin'in bu savlara yaptığı açıklama ve ilavelerle şekillenmiş Marksizm-Leninizm idi. Bu ideoloji, Marks ve Englis'in diyalektik materyalizm ve tarihsel materyalizm elementleri üzerine inşa ettiği felsefi yapının Lenin önderliğinde geliştirilen mekanizmayla uygulanmasını temel almaktadır. Lenin devrim üzerine yaptığı çalışmalarında - "What is to be Done" (devrim sürecinde partinin rolü ve yapısı hakkında), "The Tactics of the Social Democracy in the Democratic Revolution"(yene devrim sürecinde Rusya örneği için işçi sınıfının köylü tabakasıyla taktiksel ittifakı hakkında), "State and Revolution" (devrim sonrasında burjuva karakterli devleti ortadan kaldırmak ve proleter devrim diktatörlüğünü tesis etmek hakkında), "Imperialism the Last Stage of Capitalism" (Rus devriminin bütün Avrupa'yı bürüyecek büyük çaplı devrimin habercisi olduğunu vurgulayan görüş hakkında) - Marks'ın devrim öngörülerini bir tarafa bırakarak yeni bir sistematik inşa etmiştir. İdeolojideki Marksist ve Leninist öğeler bakınız: Edward ACTON, Rethinking the Russian Revolution (London-New York-Melbourne-Auckland: Hodder and Stoughton, 1990), s.28-32.
22.Lenin, ilk sosyalist devrimin Rusya'da olacağını söylerken "sosyalist devrim, burjuva demokratik devriminden çok sonra olmalıdır" fikrinden uzaklaşmış ve bir zamanlar, Trocki'nin savunduğu, "permanent revolution" (burjuva devrimiyle sosyalist devriminin iç içe geçmesi, sosyalist devriminin burjuva devriminden hemen sonra yapılması) anlayışını benimsemiştir. Bakınız: Leonardo SCHAPIRO, a.g.e., s.33
23.Gerçekten de yirminci yüzyılın başlarında, ABD, Fransa ve Büyük Britanya'da Komünist Partisi gelişmekte ve işçi hareketleri çok hızlı bir şekilde büyümekteydi. Bu konuda bakınız: Lasch CHRISTOPHER, The American Liberals and the Russian RevolNionYork: McGraw Hill, 1962)
24.Devrimin diğer ülkelerde devam etmemesinin Sovyetler Birliği açısından bir diğer olumsuz sonucu, dış güvenlik konusunda olmuştur. Lenin olayın bu boyutunu şu cümlelerle ifade etmektedir: "|siyasal varlığımız bir ülke sınırlarında bitmemektedir] biz ülkelerden oluşan bir uluslararası çevrede yaşamaktaydı ki, Sovyet devleti Emperyalist devletlerle yan yanadır. Durumun böyle devam edeceği düşünülemez, bu iki zıt kutupların biri diğerine galip gelmelidir..." Bakınız: Lenin, Collected Worfcol. xxiv, s.122
25.B.Gordon SMITH, a.g.e.,32.
26.N. BASILY, a.g.e., s.110. 1918 yılının ilk yarısında, Lenin, devlet kapitalizmi uygulamasına başvurmuş, daha sonra Sol Komünistlerin kapitalist öğelerin esas alınmasını işçi sınıfının çıkarlarına ihanet olarak değerlendirmesi ve ülkede iç savaşın keskinleşmesi üzerine Savaş Komünizmine geçilmiştir. Bu sistemde, Lenin, Burjuva siyasal sistemini bütün uzantılarıyla reddedip, sadece bazı büyük sanayicilerle Komünist Partisi yönetimi altında anlaşıp, fabrikalarda iş disiplinini ve iş verimliliğini Fordist ve Taylorist yöntemlere göre düzenlemeyi ve fabrika işçi komitelerinin de Bolşevik partisi içerisinde yaratılacak sendikalara bağlanmasını esas almıştır. SAKWA Richard, a.g.e., s.22-23.
27.Geçici Hükümet, Rusya'da Şubat Devrimi sonrasında, resmi olarak 3 Martta, monarşinin son bulmasıyla liberal yönlü partilerin Kurucu Meclis'in seçilmesine kadar geçici olarak hükümet işlevini yürütmek amacıyla kurulmuş ve yönetimde olduğu sürede meşru temelden yoksun olmakla beraber iktidarını daha fazla otoriteye sahip 1905 devrimi sonrasında ortaya çıkan ve sol ve devrimci partilerin oluşturduğu İşçi ve Asker Temsilcileri Petrograd Sovyet'i ile paylaşmak zorunda kalmıştır. Ülkedeki bu yönetim bölünmüşlüğünü dikkate alarak bu döneme "ikili iktidar" dönemi denilmektedir. Bakınız: N. E BUR-DZHALOV, 'Dual Power', Ronald SUNY ve Artur ADAMS (der), The Russian Revolution and Bolshevik Victory, (Lexington-Massachusetts: D. C. Heath and Company, 1990), s.116—152
28.Çarın devrilmesinden sonra Geçici Hükümet, Kurucu Meclis'in oluşturulması için yapılması gereken seçimlerin düzenlenmesini geciktirmiş (seçimlerin erken yapılmaması ile vaat edilen tarım reformu projesinin yürürlüğe sokulmaması, geçici hükümetin otoritesini önemli ölçüde aşındırmıştır) ve seçimler, Bolşevik Devrimi'nden sonraki tarihe aksetmiştir. Bolşevik yönetimi söz konusu seçimlerin düzenlenmesine müsaade etse de seçimleri ılımlı sosyalistler kazanmıştır. Meclisin açıldığı ilk gün, 5 Ocak 1918'de, Bolşevik parti sekreteri Sverdlov, meclisin, okuduğu Bolşevik programını kabul etmesini teklif etmiş, milletvekilleri buna yanaşmayınca, Bolşevik taraftarları, silah zoruyla meclisin dağılmasını sağlamışlardır. Bakınız: Ronald HINGLEY, Russian Revolutionondon-Toronto-Sydney: A Bodley Head, 1970) ,s.98
29.Lenin "State and Revolution" isimli çalışmasında, Marks'ın temsil esasında oluşan kurumları, parlamenter siyasetin, 'laf pazarlığı'(talking shop)ndan, 'işleyen kurumlar(working bodies)'a dönüştürme çağrısına kulak vererek, burjuva devlet yapılanmasını ve dolayısıyla liberal demokrasi anlayışını yıkıp yerine komün demokrasisi esasına göre çalışacak sosyalist devlet yapılanmasını inşa etme taslağı oluşturmuştur. Lenin'in, sosyalist devlet yapısının esasını, Sovyet idare sistemini temel alan mekanizma oluşturmuştur. Halk Komiserleri Şurası'nın da Bütün Rusya Sovyetleri Kongresi'ne karşı sorumlu olması bu mantığa bağlıdır, ama bu mekanizma hiç bir zaman çalışmamıştır. Bakınız: Richard SAKWA, 'Commune Democracy and Gorbachev's Reforms', Political Studie&)89, no. XXXVII, s. 224-243
30.Leonardo SCHAPIRO, a.g.e., s.43-44
31.Richard SAKWA, a.g.m., s.224-243; Devrim sonrasındaki ilk yıllar Savaş Komünizminin uygulamada olduğu yıllardır ve Savaş Komünizminin siyasal alandaki özelliği, iktidarın Komünist Partisi tekeline alınmasıdır. Şöyle ki devrimden sonra bütün partiler yasadışı ilan edilirken siyasal arenada Bolşevikler tek başına kalmıştır. Böyle bir ortamda, devrim öncesinde işçilerin devrim yolculuğunda önderliğini yapan Bolşevik Partisi'nin rolünün ne olacağı belirsizliğini korumuştur. Bolşevik Partisi de kendiliğinden, amaç odaklı olduğundan son bulmamalı mıydı? Devrim başarıldıktan sonra yönetim, Lenin'in Sovyet idare usulüne uygun olarak işçilere (yani Sovyetlere) devredilmemeli miydi? Bolşeviklere göre yönetimin Sovyetlere bırakılmaması için Bolşeviklerin 'sebepleri' çoktu. Birincisi, Sovyetlerde devrim mantığıyla harekât etmeyen, devrime ihanet eden partiler vardı. İkincisi ve önemlisi, Sovyetlerde çoğunluk köylülerden oluşmaktaydı. Tabii ki böyle bir durumda işçi sınıfının kaderini Sovyetlere bırakmak doğru olmazdı. İşçi sınıfının tek temsilcisi, devrim bilincinin kaynağı olan Bolşevik Partisi işçi sınıfını dBfljHÖilBdvyetler Birliğinde tek parti sisteminin ve partinin Sovyetler üzerindeki kontrol mekanizması tesis edilmiştir. Bakınız: Richard SAKWA, Russian Politics in Perspective
32.Roeder, Bolşeviklerin uygulamaları esasında şekillenen Sovyetler Birliği siyasal anayasacılığını, Bolşevik anayasacılığı adlandırmaktadır. Bir kaç kez yapılan ve uzun bir zamana yayılan reform ataklarının sonuçsuz kalmasını ve en sonunda Sovyetler Birliği'nin bir siyasal rejim olarak dağılmasını bu anayasacılık yapısına bağlayan Roeder'e göre zaten Bolşevik anayasacılığının reformla dönüştürülmesi mümkün olamazdı. Bakınız: G. Philip ROEDER, Red Sunset: The Failure of Soviet Po$tiimceton: Princeton University Press, 1993)
33.Richard SAKWA, Gorbachev and his Reforms, 1985-]9>mw York: Philip Allen, 1990), s.109
34.Ronald HINGLEY, a.g.e., s.120
35.Yukarıdaki dipnotların birinde, Savaş Komünizminin siyasal alandaki özelliği iktidarın Komünist Partisi tekeline alınmasıdır, demiştik. Dönemin bir başka özelliği, merkezleşmiş tek parti iktidarına paralel olarak devlet aparatının muazzam bir şekilde genişlemesidir. Devlet aparatının muazzam şekilde genişlemesi iki sebebe dayanmaktadır. Birincisi, Bolşeviklerin devletin faaliyet alanlarını ve fonksiyonlarını en azami sınırına çıkarmalarıdır. İkincisi ise, birbirine paralel olarak parti bürokrasisi, halk komiserleri bürokrasisi ve Sovyetler bürokrasisinin kendi kanallarında genişlemesidir. Bürokrasi bu şekilde üç kanallı genişlerken sadece parti, hükümet ve Sovyetler arasında değil, aynı kurumun bölümleri arasında bile yetki ve görev çatışması hakim olmuştur. Yeni kurulan kurumlar, bir taraftan görev tanımlamaları çerçevesinde ulusal teşkilatlanmalarını kurmaya çalışırken diğer taraftan kendi alanlarının tek hakimi olmaya çalışmışlardır. Ayrı ayrı kurumların çatışması, döneme damgasını vururken genel tartışma, bürokrasinin muazzam şekilde genişlemesi konusuna yoğunlaşmıştır. Şöyle ki, kısa bir sure sonra bürokraside istihdam olunanlar, genel işgücünün üçte biri oranına yükselmiştir. Verimsizlik ve yolsuzluk bürokrasileşmeyle paralel gelişirken Lenin, bürokrasileşmenin bütün boyutlarıyla beraber kısa surede yerleşmesini, Rus siyasal kültürüne bağlamıştır ama Demokratik Merkeziyetçiler, yeni rejimin kendi yapısının bu konudaki etkisine dikkat çekmiştirler. Bakınız: Richard SAKWA, Russian Politics in Perspective s.25-26
36.V. Robert DANIELS,a.g.m., s.377
37.B.Gordon SMITH, a.g.e., s. 32-33; Richard SAKWA Russian Politics in Perspecti:v9-31.
38.Donald, TREADGOLD Twentieth Centry Russfeedition, (Chicago: Rand McNally, 1964), s.200
39.R. James MILLER, 'Post-Stalin Agriçulture and its Future', F. Stephan COHEN et al. (der), The Soviet Union Since StalinBloomington: Indiana University Press, 1980), s. 137.
40.Richard SAKWA, a.g.e., s.24
41.Lenin, Collected Worksecond edition, vol. xxvi, 1935, s.338.
42.agm, s.335.
43.SNYDER Jack, a.g.m., s.13; Lenin, bütün dış dünyayı kapitalist ülkeler olduğundan 'düşman' olarak tanımlasa da bu dönemde ülkenin durumunu göz önünde bulundurarak dış ilişkilerde yumuşamaya zorlanmıştır. Özellikle 1920, 1921 ve 1922 yıllarında yaşanan kıtlık, Lenin'in dış dünyadan yardım talebinde bulunmasına sebep olmuştur. Milletler Cemiyeti tarafından Lenin'in çağrısı kabul görmemiş ama Amerikan Başkam Herbert Hoover başkanlığında, kıtlığın kurbanlarına yardım sağlanmıştır. Bakınız: SMITH B.Gordon, a.g.e., s.32.
44.MARTIN Grouch, a.g.e., s.21.
45.Boris KAGARLATSKİ, a.g.e., s.60-64.
46.F. Stephan COHEN, 'The Friends and Foes of Change: Reformism and Conservatizm in the Soviet Union', COHEN F. Stephan et al. (der) The Soviet Union Since Staliioommgton: Indiana University Press, , 1980), s. 137.
47.BASILY, a.g.e., s.219
48.J. Hill RONALD, 'The Apparatchiki and Soviet Political Development', J. Peter POTIÇHNYI (der) The Soviet Union, Party and SociefCambridge: Cambridge University Press, 1988), s. 3-25
49.Grouch MARTIN, a.g.e.,s.17
50.Scharpiro, parti içi ilk muhalefet oluşumunun, Buharin'in başını çektiği Sol Komünistler olduğunu belirtmektedir. Bakınız: SCHARPIRO, a.g.e.,s. 41
51.İç savaşın sebep olduğu ekonomik buhran, savaş komünizminin sert içerikli yöntemleriyle birlikte, devrime inanmış hem ülkenin kırsal bölgelerindeki köylülerin hem de sanayi merkezlerindeki işçilerin Bolşevik yönetimine karşı olumsuz tavır almasını sağlamıştır. 1920'nin yazından köylerde gerilla savaşı, şehirlerde ise grevler, gösteriler Bolşevik rejimini hedef almaya başlamıştır. En sonunda, Mart 1921'de, batılıların devrimci, Sovyetlerin ise karşı-devrimci adlandırdıkları eskiden Bolşeviklerin 'güçlü kalelerinden' biri olan Kronstadt'da donanmacılar ve işçiler, Bolşevik rejimine karşı ayaklanmışlardır. Bolşevikleri, Sovyetlerin yönetim hakkını zorla gasp etmekle suçlayan işçiler ve askerler, 'Bolşeviklersiz Sovyet yönetimi' sloganı altında şu taleplerde bulunmuşlardır: gizli oylama ile Sovyetlere seçimlerin yeniden yapılması; işçiler, köylüler ve bütün sol partiler için ifade özgürlüğünün sağlanması; bütün siyasi mahkûmların serbest bırakılması ve ordu ve köylerde özel Komünist terör bürolarının kapatılması; gerçek işçi sendikası faaliyetinin başlatılması ve köylülerin toprağı kullanmada özgür bırakılması. Bakınız: SAKWA Richard, Russian Politics in Perspe^ativBb-27; SCHARPIRO, a.g.e.,s. 39-40
52.Richard SAKWA, Gorbachev and his Reforms, 1985-]9>mw York: Philip Allen,), s. 30-31
53.B.Gordon SMITH, a.g.e., s.33
54.SCHARPIRO, a.g.e.,s. 42-43
55.SCHARPIRO, a.g.e.,s. 42
56.Devrimin ilk yıllarında, Bolşevik liderler, Halk Komiserleri Komitesi'ndeki görevlerine uygun olarak 'hükümet çatısı' altında bir arada toplanmış ve dönemin siyasi ve idari yapısında ağırlılığı olan kurumlar, Halk Komiserleri Komitesi, halk komiserlerinden bazılarının mütemadi olarak siyasetin genel akışına yön vermek amacıyla toplandığı KüçükHalk Komiserleri Komitesi, ülkenin ekonomi politikasının yön verildiği Savunma Şurası gibi yürütme işlevini gerçekleştiren oluşumlar olmuştur. Bu dönemde, partinin etkinliği, üyelerinin faaliyetlerine bağımlı kalmış, bir örgüt olarak parti siyaseti tam olarak kontrol altına almamıştır ve dolayısıyla, parti, iç yönetim olarak uzmanlaşma ve işbölümü aşamasına geçmemiştir. Ancak 1919 yılında partide, parti iç işlerinin yürütülmesinden sorumlu Organizasyon Bürosu (Orgburo), parti üyelerinin ve görevlilerinin parti içi konumlarını belirlemeden sorumlu Parti Sekreterliği çalışmaya başlamıştır. Parti Sekreterliği'nin siyasal elit ve liderlik arasında nüfuslu bir makama çevrilmesi ve iktidar mücadelesinde stratejik öneme sahip olması, 1922'de Parti Genel Sekreterliği'nin oluşumuyla gerçekleşmiştir. Bakınız: RIGBY H.T, a.g.m., s. 5-41.
57.Sonradan Stalin ve takimi, bütün Sovyetler Birliği'ni, Stalin'in şahsına tapınmaya mecbur kıldığı dönemde, onun Lenin'le hiçbir fikir ayrılığı yaşamadığım, Lenin'in hep sağ eli olduğunu temel araç olarak kullanmıştır. Bakınız: Gream GILL, 'The Soviet Leader Cult: Reflections on the Structure of Leasdership in the Soviet Union', British Journal oof Political ScgbC.ei0, no.2, April 1980, s. 167-186.
58.BASILY N, a.g.e., s.225
59.Sovyetler Birliği'nde siyasal patronaj ilişkilerinin analizi için bakınız: P. John WILLERTON, Patronage and Politics in the USSRCambridge: Cambridge University Press, 1992), s. 5-41
60.Rigby'nin de belirttiği gibi, Sovyetler Birliği siyasal sisteminde gücün, yönetimin en tepesinde cemleşmesi, her zaman liderler arasından birinin daha fazla güce yönelme eğliminin ortaya çıkma gerekliliğinin hissedilmesi ve birinci derece liderlik makamının devir-teslim prosedürünün kurumsallaşmaması gibi sebeplerden dolayı, Sovyetlerde kolektif liderlik, liderlerden birinin diktatörlüğünü tesis etmeye zemin hazırlamıştır. Bakınız: H.T RIGBY, 'The Soviet Political Executive, 1917-1986', BROWN Archie (der), Political Leadership in the Soviet Uarrirard: McMillian, St. Antony's Gollege, 1989), s. 4.

APA	ABDULLAYEV N (2007). Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış. , 53 - 70.
Chicago	ABDULLAYEV Natig Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış. (2007): 53 - 70.
MLA	ABDULLAYEV Natig Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış. , 2007, ss.53 - 70.
AMA	ABDULLAYEV N Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış. . 2007; 53 - 70.
Vancouver	ABDULLAYEV N Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış. . 2007; 53 - 70.
IEEE	ABDULLAYEV N "Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış." , ss.53 - 70, 2007.
ISNAD	ABDULLAYEV, Natig. "Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış". (2007), 53-70.

APA	ABDULLAYEV N (2007). Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış. Uluslararası Hukuk ve Politika, 3(11), 53 - 70.
Chicago	ABDULLAYEV Natig Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış. Uluslararası Hukuk ve Politika 3, no.11 (2007): 53 - 70.
MLA	ABDULLAYEV Natig Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış. Uluslararası Hukuk ve Politika, vol.3, no.11, 2007, ss.53 - 70.
AMA	ABDULLAYEV N Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış. Uluslararası Hukuk ve Politika. 2007; 3(11): 53 - 70.
Vancouver	ABDULLAYEV N Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış. Uluslararası Hukuk ve Politika. 2007; 3(11): 53 - 70.
IEEE	ABDULLAYEV N "Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış." Uluslararası Hukuk ve Politika, 3, ss.53 - 70, 2007.
ISNAD	ABDULLAYEV, Natig. "Rusya'da Sosyalizmin Kurulma Sorunsalı veya Sonun Başlangıcına Bakış". Uluslararası Hukuk ve Politika 3/11 (2007), 53-70.