Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri

YALÇINALP, Bülent; ERSOY, Hakan; Firat Ersoy, Arzu; KEKE, Canan

Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri

Bülent YALÇINALP, (Karadeniz Teknik Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Trabzon, Türkiye)

Hakan ERSOY, (Karadeniz Teknik Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Trabzon, Türkiye)

Arzu Fırat ERSOY, (Karadeniz Teknik Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Trabzon, Türkiye)

Canan KEKE (Karadeniz Teknik Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Trabzon, Türkiye)

Jeoloji Mühendisliği Dergisi

24 3

Yıl: 2008 Cilt: 32 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 25 - 36 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri

Öz:

Doğu Karadeniz Bölümü'nde özellikle Bayburt, Gümüşhane ve Şiran çevresinde önemli traverten oluşumları bulunmaktadır. Bölgede son 10 yılda gözle görülebilir şekilde doğal taş üretimi artmış, bu rakam 2003 yılı itibariyle 450 milyon ton seviyesine ulaşmıştır. Travertenler genel olarak Kuzey Anadolu Fayına (KAF) dik yönde gelişmiş KD-GB yönlü ana kırık sistemleriyle ilişkilidir. Bu çalışmada, günümüzde işletilen ve Doğu Karadeniz Bölgesi'ndeki en büyük traverten yatağı olan Bahçecik traverteninin oluşum koşulları ve fiziko-mekanik özellikleri belirlenmiştir. Bahçecik travertenleri, yağışla yeraltına süzülen suların karbonik asitçe zenginleşmesi, Berdiga kireçtaşlarını çözmesi ve bu çözeltilerin düşey faylara bağlı olarak yüzeye çıkmasıyla beraber bünyelerindeki karbondioksit gazını bırakarak ortama CaCO çökeltmesi sonucunda oluşmuşlardır.Az eğimli topoğrafyada, yüzeye çıkan kalsiyum bikarbonatlı sular eğim aşağı akarken geniş yayılımlar gösteren teras veya setler şeklinde morfolojik yapılar oluşturmuştur. Morfolojik özelliklerine ve oluşum koşullarına göre teras tipi traverten olarak tanımlanan Bahçecik travertenin rezervi yaklaşık 400000 m 'dür. Kayaçların tek eksenli basınç dayanımı belirlemede, gerek örneklerin deneye hazır hale getirilmesi gerekse deneyin zaman alıcı olması nedeniyle, Bahçecik travertenlerine ait örneklerinin dayanım özellikleri ile indeks özellikleri arasında doğrusal bir ilişki olup olmadığı test edilmiştir. Sonuç olarak tek eksenli basınç direnciyle boyuna dalga hızları arasında doğrusal bir ilişkinin olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelime:

Konular: Coğrafya

Geological and Geotechnical properties of Bahçecik Travertine (Gümüşhane)

Öz:

There are important travertine deposits in the eastern Black Sea Region, especially in Bayburt, Gümüşhane and Şiran. In the region, production of natural stones has been increased in the last decade and production of travertine reached to 450 millions tons in 2003. Traverten formations are controlled with NE-SW directed fault systems crosscutting NAF. In this study, physico-mechanical properties and formation condition of Bahçecik travertine as the biggest travertine deposit in the region were determined. Bahçecik travertine was formed with carbonic acid-rich water percolated through rocks in limestone, the water dissolved the Berdiga limestones and becomes saturated with it. When the water resurfaced related with vertical faults, the sudden drop in pressure caused the water to release the gas and the calcium carbonate then recrystallized. Widely outcropping terraced-mount type travertine was formed by saturated water resurfaced on the low slopes topographical surface. Considering to its morphological properties and formation condition, reserve of terraced-mount type Bahçecik travertine is about 400000m . Determination of uniaxial compressive strength of intact rocks can be quite difficult owing to time consuming and expensive to prepare specimens and to conduct this test. Thus, if there is a linear correlation between strength and index properties of travertine samples is tested. As a result of this study, it is concluded that there is a linear correlation between uniaxial compressive strength and sonic velocity test results.

Anahtar Kelime:

Konular: Coğrafya

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Alp, İ., Yılmaz, A.O., Arslan, M., Kolaylı, H. ve Er, M., 2005, Physical and Mechanical Properties of Gümüşhane and Bayburt (Turkey) Travertine and Onyx Marbles, Procc. Int. Symposium on Travetine Symp., Denizli,Turkey, 224-230
Arslan, M., Kolayli, H., Temizel, İ., Çiftçi, E., Alp, İ., Yılmaz, A.O., Er,M. 2005. Petrography, geochemistry and formation conditions of Gümüşhane and Bayburt area travertine and onyx deposits, NE Turkey, Procc. Int. Symposium on Travetine Symp., Denizli, Turkey, 171-176
ASTM (American Society for Testing and Materials), 1992a. Standard Test Method for Evaluation of Durability of Rock for Erosion Control UnderWetting and Drying Conditions (ASTM D5313-92), Annual Book of ASTM Standards, Construction: Soil and Rock, ASTM Publication, 189- 190.
ASTM (American Society for Testing and Materials), 1992b. Standard Test Method for Evaluation of Durability of Rock for Erosion Control Under Freezing and Thawing Conditions (ASTM D5312-92), Annual Book of ASTM Standards, Construction: Soil and Rock, ASTM Publication, 1344-1346.
ASTM (American Society for Testing and Materials), 1994. Annual Book of ASTM Standarts-Construction, Soil and Rock, ASTMPublication,Vol. 04.08, 978 pp. Atabey, E., 2002. Çatlak sırt tipi laminalı travertentufa çökellerinin oluşumu, mikroskobik özellikleri ve diyajenezi, Kırşehir İç Anadolu,MTADergisi 123-124. 59-65,
Ayaz, M.E. ve Atalay, Z., 2001. Sivas Tersiyer havzasında g e l i ş e n e n d ü s t r i y e l hammaddelerin dağılımları ve genel özellikleri. MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, S.1, s.21-39.
Ayaz, 2002. Travertenlerde gözlenen morfolojik yapılar ve tabiat varlığı olarak önemleri, Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, Seri A-Yerbilimleri C.19, S.2, 123-134
Bargar, K.E., 1978. Geology and thermal history of Mammoth Hot Springs, Yellowstone National Park. Bulletin of the U.S. Geological Survey, 1444, 1-55.
Başarır, H., Kumral, M., Özsan, A., 2004. Kayaçların tek eksenli basınç dayanımının basit deney yöntemleriyle tahmini, VII. Bölgesel Kaya Mekaniği Sempozyumu, Sivas, 65-71
CANMET, 1997a. Laboratory Classification Tests. In Pit Slope Manual of CANMET, Supplement 3-1, Canada Centre for Mineral and Energy Technology Report 77-25, 31 pp.
CANMET, 1997b. Laboratory Classitication Tests, In Pit Slope Manual of CANMET, Supplement 3-1, Canada Centre for Mineral and Energy Technology Report 77-26, 74 pp.
Çavuşoğlu, İ., Yılmaz,A.O.,Varlık, R., Özkan, İ. ve Çebi, M., 2006, Doğal Taşın Önemi ve Doğu Karadeniz Bölgesi'ndeki Mevcut Durum, Doğu Karadeniz Bölgesi Maden Kaynaklarının Değerlendirilmesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Eylül 2006,Trabzon, 67-76
Ersoy, 2001. Kalecik Köyü (Torul-Gümüşhane) Çevresinin Karst Hidrojeolojisi, K.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,Trabzon
Folk, R.N. ve Chafetz, H.S., 1983. Pisoliths (pisoids) in Quaternary travertines of Tivoli, Italy. In T.M. Perty, ed., Coated Grains, Springer-Verlag, New York, p. 474-487.
Gökçeoğlu, C., 1997. Killi, Yoğun Süreksizlik İçeren ve Zayıf Kaya Kütlelerinin Mühendislik Sınıflamalarında Karşılaşılan Güçlüklerin Giderilmesine Yönelik Yaklaşımlar. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara
Guo, L. ve Riding, R., 1998. Hat-springs travertine facies and sequences, Late Pleistocene, Rapolano Terme, Italy. Sedimentology, V.45, p. 163-180.
ISRM (International Society for Rock Mechanics), 1981. ISRM Suggested Methods: Rock Characterization, Testing and Monitoring. E. T. Brown (ed.), Pergamon Press, London, 211 pp.
Love, K.M. ve Chafetz, H.S., 1988. Diagenesis of laminated travertine crusts, Arbuckle Mountains, Oklahoma. Journal of Sedimantery Petrology,V.58, p. 441-445.
Meredith, J.C., 1980. Diagenesis of Holocene- Pleistocene (?) travertine deposits, Fritz Creak, Clark County and Fall Creek, Bonneville County Idaho. Univ. Houston, Master's Thesis, 263 p.
Pelin, S., 1977. Alucra(Giresun) Güneydoğu Yöresinin Petrol Olanakları Bakımından Jeolojik İncelenmesi, K.T.Ü. Yer Bilimleri Der., No: 13,38-42,Trabzon.
Pedley, H. M., 1990. Classification and environmental models of cool freshwater tufas: Sedimentary Geol., 68, 143-154.
RILEM, 1980. Recommended Tests to Measure The Deterioration of Stone and to Assess The Effectiveness of Treatment Methods. Commission 25-PEM, Material and Structures,Vol. 13,175-253.
Tokel, S., 1972, Stratigraphical Anol Volcanic History of the Gümüşhane Area, NE. Turkey.
T.S.E., 1975. Kayaçların Tek Eksenli Basma Dayanımlarının Tayini. UDK 622.02, Türk Standartları Ensitüsü,Ankara.
T.S.E., 1987. Tabii Yapıtaşlarının Muayene ve Deney Metotları. TS 699,UDK6912, Türk Standartları Enstitüsü,Ankara.
T.S.E., 1990. Kaya Mekaniği Deneyleri İçin Karot Numunelerinin Hazırlanması, Boyut ve Şekil Toleranslarının Tespiti. TS 8614, UDK 622.02.624.121, Türk Standartları Enstitüsü,Ankara.
Singh, T.R., Sharma, P.K., Khandelwal, M., 2007. Effect of pH on physico-mechanical properties of marble, Bulletin of Engineering Geology and the Environment, 66 (1), 81-87
Ulusay, R. ve Sönmez, H., 2002. Kaya Kütlelerinin Mühendislik Özellikleri. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası yayınları No:60, Ankara, 243s.

APA	YALÇINALP B, ERSOY H, Firat Ersoy A, KEKE C (2008). Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri. , 25 - 36.
Chicago	YALÇINALP Bülent,ERSOY Hakan,Firat Ersoy Arzu,KEKE Canan Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri. (2008): 25 - 36.
MLA	YALÇINALP Bülent,ERSOY Hakan,Firat Ersoy Arzu,KEKE Canan Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri. , 2008, ss.25 - 36.
AMA	YALÇINALP B,ERSOY H,Firat Ersoy A,KEKE C Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri. . 2008; 25 - 36.
Vancouver	YALÇINALP B,ERSOY H,Firat Ersoy A,KEKE C Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri. . 2008; 25 - 36.
IEEE	YALÇINALP B,ERSOY H,Firat Ersoy A,KEKE C "Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri." , ss.25 - 36, 2008.
ISNAD	YALÇINALP, Bülent vd. "Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri". (2008), 25-36.

APA	YALÇINALP B, ERSOY H, Firat Ersoy A, KEKE C (2008). Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 32(1), 25 - 36.
Chicago	YALÇINALP Bülent,ERSOY Hakan,Firat Ersoy Arzu,KEKE Canan Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri. Jeoloji Mühendisliği Dergisi 32, no.1 (2008): 25 - 36.
MLA	YALÇINALP Bülent,ERSOY Hakan,Firat Ersoy Arzu,KEKE Canan Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, vol.32, no.1, 2008, ss.25 - 36.
AMA	YALÇINALP B,ERSOY H,Firat Ersoy A,KEKE C Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri. Jeoloji Mühendisliği Dergisi. 2008; 32(1): 25 - 36.
Vancouver	YALÇINALP B,ERSOY H,Firat Ersoy A,KEKE C Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri. Jeoloji Mühendisliği Dergisi. 2008; 32(1): 25 - 36.
IEEE	YALÇINALP B,ERSOY H,Firat Ersoy A,KEKE C "Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri." Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 32, ss.25 - 36, 2008.
ISNAD	YALÇINALP, Bülent vd. "Bahçecik (Gümüşhane) travertenlerinin jeolojik ve jeoteknik özellikleri". Jeoloji Mühendisliği Dergisi 32/1 (2008), 25-36.