Yıl: 2023 Cilt: 40 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 61 - 104 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 12-10-2023

“MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU

Öz:
Bu makalede yasama sorumsuzluğu konusunda Türk anayasa hukuku literatüründeki görüşler güncel içtihatlar ışığında gözden geçirilmekte ve bir analiz sunulmaya çalışılmaktadır. Makaledeki temel bulgu, mutlak gibi görünen yasama sorumsuzluğunun gerçekte hiç de öyle olmadığıdır. Yasama sorumsuzluğu dört yönden aşınmıştır: (1) Yasama sorumsuzluğu, AYM içtihatlarıyla hukuk davalarına etki göstermemekte, bu da muhalefet mensuplarının yüksek tazminatlarla karşı karşıya kalmasına neden olmaktadır. (2) Yasama sorumsuzluğu, TBMM’nin belirsiz İçtüzük hükümleri ve bu hükümlerin keyfî uygulanması nedeniyle idari yaptırımlar karşısında yeterli korumayı sağlayamamaktadır. (3) Ceza davalarında ise yasama sorumsuzluğu, bir yandan özellikle güvenlik tedbirlerinde yeterince dikkate alınmaması diğer yandan salt düşünce açıklamasına dayalı suçlarda yasama dokunulmazlığının istisnaları nedeniyle aşınmıştır. (4) 2016 yılında kabul edilen geçici madde 20’de, yasama sorumsuzluğunun koruyuculuğunu aşındırmıştır. Yazar ayrıca yasama sorumsuzluğunun istisnaları konusunda, öğretide süregelen kabullerin ötesinde yeni bir istisnalar listesi sunmuş ve bunu öğretinin tartışmasına açmıştır. Buna göre istisnalar şu şekildedir: (i) milletvekillerinin sözlerinin (siyasi parti kapatma davalarında) yaptırıma tabi olabilmesi, (ii) orman tahribi propagandası yasağı, (iii) İçtüzük’te öngörülen disiplin yaptırımları ve (iv) dışarıda yineleme yasağı. Dışarıda yineleme yasağı Meclis’in bu konuda genel olarak gizlilik kararı alması veya özel olarak milletvekiline dönük karar alması olmak üzere iki biçimde tezahür edebilmektedir.
Anahtar Kelime: Yasama bağışıklığı yasama sorumsuzluğu teşrii masuniyet TBMM İçtüzüğü Türk anayasa tarihi

Is the Voice of the Parliament, the Voice of the Nation? The Erosion of the Legislative Non-Liability in Turkey

Öz:
The author reviews the main approaches in the Turkish constitutional law literature on legislative non-liability in the light of current case law and tries to present his unique analysis. The main finding in the article is that the so-called “absolute legislative immunity” is not absolute at all. Legislative non-liability has been eroded in four ways in Turkey: (1) Legislative non-liability is not effective against civil lawsuits under the Turkish Constitutional Court’s case law that causes opposition members to face high compensations. (2) Legislative non-liability does not provide adequate protection against the vague provisions of the Rules of Procedure of the Grand National Assembly of Turkey and the arbitrary application of these provisions against administrative sanctions. (3) In criminal cases, legislative non-liability is weakened, on the one hand, by not being sufficiently taken into account, especially in terms security measures; on the other hand, subject to exceptions to immunity in purely verbal crimes. (4) Provisional article 20 of the Constitution has hollowed out the legislative non-liability. The author also presented a new list to the exceptions of legislative non-liability beyond the ongoing assumptions in the Turkish legal literature and opened it to the discussion of the Turkish constitutional doctrine. Accordingly, the exceptions are as follows: (i) The words of the deputies may be subject to sanctions in cases of dissolution of political parties before the Turkish Constitutional Court. (ii) Prohibition of propaganda of forest destruction. (iii) Disciplinary sanctions stipulated in the Rules of Procedure of the Grand National Assembly of Turkey. (iv) Prohibition of repetition outside, which can be manifested in two ways: the parliament’s decision of secrecy in general or the parliament’s decision on the deputies in particular.
Anahtar Kelime: Legislative immunity legislative non-liability legislative non- accountability The Turkish Parliamentary Rules of Procedure Turkish constitutional history

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AKYÜREK, Akman (1991). Parlamenterlerin Yasama Faaliyetlerinden Dolayı Hukuki ve Cezai Sorumlulukları, Ankara: Başbakanlık Yayınları.
  • ANAYURT, Ömer (2022). Anayasa Hukuku: Genel Kısım (5. Baskı), Ankara: Seçkin Yayınevi.
  • ARSEL, İlhan (1955). “Suistimale Uğrayan Bir İmtiyaz: Teşrii Muafiyet”, Forum Dergisi, C. 2., S. 23.
  • ATAR, Yavuz (2022). Türk Anayasa Hukuku (15. Baskı), Ankara: Seçkin Yayınevi.
  • AYBAR, Mehmet Ali (1937). “Teşrii Masuniyet Esası ve Tatbik Şekilleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, S. 3., ss. 120-160.
  • AYBAY, Rona (1963). Karşılaştırmalı 1961 Anayasası, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
  • AYDIN, Mesut (2009). “Milletvekillerinin Yasama Sorumsuzluğunun Siyasal Parti Kapatma Davalarına Etkisi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 58., S. 4., ss. 711-736.
  • BABANZÂDE İsmail Hakkı (2014). Hukuk-ı Esasiye, Fernaz Balcıoğlu ve Ayça Büşra Balcıoğlu (haz.), İstanbul: Erguvani Yayınevi.
  • BAŞGİL, Ali Fuad (1941). “Teşrii Masuniyet Meselesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 7., S. 1-3., ss. 3-89.
  • BİLİR, Faruk (2001). Türkiye’de Milletvekilliği ve Milletvekilliğinin Sona Ermesi, Ankara: Nobel Yayınları.
  • DÖNER, Ayhan (2004). “Parlamenter Bağışıklıklar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 8., S. 1-2., ss. 49-72.
  • DÖNER, Ayhan (2022). Türk Anayasa Hukuku (3. Baskı), Ankara: Yetkin Yayınevi.
  • DUNBAY, Seda (2014). “Osmanlı’dan Günümüze Yasama Bağışıklıkları”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
  • DUNBAY, Seda (2013). Türk Parlamento Tarihinde Yasama Sorumsuzluğu ve Dokunulmazlığı, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
  • DURSUN, İsmail (2013). “Yasama Sorumsuzluğunun Hakaret Suçu Bakımından Değerlendirilmesi”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuku Araştırmaları Dergisi, C. 19., S. 1., ss. 1-73.
  • DUYMAZ, Erkan (2013). “İfade Özgürlüğünün Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Korunması Üzerine Bir İnceleme”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 18., ss. 1367-1404.
  • EREN, Abdurrahman (2022). Anayasa Hukuku Dersleri (4. Baskı), Ankara: Seçkin Yayınevi.
  • EROĞUL, Cem (2016). Anatüzeye Giriş (15. Baskı), Ankara: İmaj Yayınevi.
  • EROĞUL, Cem (2019). Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi (3. Baskı), İstanbul: Yordam Yayınları.
  • EGELİĞİ, Ömer Emrullah (2022). “Devlet Sırrı ve İfade Özgürlüğü: İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Bir İnceleme”, Ankara Barosu Dergisi, S. 80., ss. 351-398.
  • İBA, Şeref (2022). Anayasa Dersleri: Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku, İstanbul: Turhan Kitabevi Yayınları.
  • İBA, Şeref (2017). Parlamento Hukuku, Ankara: Seçkin Yayınevi
  • İÇEL, Kayıhan ve ERMAN, Barış (2004). “Yasama Sorumsuzluğu ve Dokunulmazlığına İlişkin Görüş”, Prof. Dr. Çetin Özek’e Armağan, İstanbul: Galatasaray Üniversitesi Yayınları.
  • İNCEOĞLU, Sibel (2018). Adil Yargılanma Hakkı, Ankara: Avrupa Konseyi Yayınları.
  • GENÇKAYA Ömer Faruk et. al. (2020). Parlamento Hukuku, Ankara: Lykeion Yayınları.
  • GÖREN, Zafer (2020). Anayasa Hukuku (5. Baskı), Ankara: Yetkin Yayınevi.
  • GÖZLER, Kemal (2001). “Yasama Dokunulmazlığı- Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 56., S. 3., ss. 71-101.
  • GÖZLER, Kemal (2021). Türk Anayasa Hukuku (4. Baskı), Bursa: Ekin Yayınevi.
  • GÖZÜBÜYÜK, Abdullah Şeref ve SEZGİN, Zekai (1957). 1924 Anayasası Hakkında Meclis Görüşmeleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İdari İlimler Enstitüsü Yayınları.
  • HAS, Volkan (2009). Türk Parlamento Hukukunun Kaynakları ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Çalışma Düzeni, Ankara: Adalet Yayınevi.
  • HÄBERLE, Peter (1989). “Grundrechtsgeltung und Grundrechtsinterpretation im Verfassungsstaat. Zugleich zur Rechtsvergleichung als fünfter Auslegungsmethode”, Juristenzeitung, C. 44., S. 20., ss. 913-919.
  • KABOĞLU, İbrahim Özden (2019). Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar) (14. Baskı), İstanbul: Legal Yayınevi.
  • KESKİNSOY, Ömer (2007). Yasama Sorumsuzluğu, Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları.
  • KESKİNSOY, Ömer (2008). “Meclis Kürsüsünden Sarf Edilen Sözlerin Siyasi Parti Kapatma Davalarında Delil Olarak Değerlendirilip Değerlendirilemeyeceği Üzerine”, Yasama Dergisi, S. 9., ss. 74-98.
  • KIRATLI, Metin (1961). Parlamenter Muafiyetler, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Yayınları.
  • ORCAN, Necdet Umut (2020). ‘Yarış(a)mayan İlkeler: Türkiye Anayasa Mahkemesinin Politik İfadeler Bağlamında Adil Denge Sorunu”, Anayasa Hukuku Dergisi, C. 9., S. 18., ss. 465-532.
  • ÖZBUDUN, Ergun (2005). “Yasama Sorumsuzluğu ve Yasama Dokunulmazlığı: Hukuki Mahiyetleri ve Farkları”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 59., ss. 109-115.
  • ÖZBUDUN Ergun (2021). Türk Anayasa Hukuku (21. Baskı), Ankara: Yetkin Yayınevi.
  • ÖZCAN, Hüseyin (2006). Yasama Bağışıklıkları, Ankara: Seçkin Yayınevi.
  • SABUNCU, Yavuz (2006). Anayasaya Giriş, Ankara: İmaj Yayınları.
  • SAĞLAM, Fazıl (1999). Siyasal Partiler Hukukunun Güncel Sorunları, İstanbul: Beta Yayınları.
  • SEVİNÇ, Murat (2007). “22. Yasama Dönemi’nin (2002-2007) Ardından, Yasama Bağışıklıkları Konusu”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 62., S. 3., ss. 319-347.
  • SEVİNÇ, Murat (2004). Türkiye'de Milletvekillerinin Dokunulmazlıkları, Ankara: Kırlangıç Yayınları.
  • ŞİMŞEK-AKTAŞ, Duygu ve CAN, Osman (2018). “Yasama Sorumsuzluğunun İşlevsizleştirilmesi”, Terazi Hukuk Dergisi, C. 13., S. 145., ss. 61-72.
  • TANİLLİ, Server (1976). Anayasalar ve Siyasal Belgeler, İstanbul: Cem Yayınevi.
  • TANÖR, Bülent (2022). TCK 142. Madde: Düşünce Özgürlüğü ve Uygulama, İstanbul: On İki Levha Yayınları.
  • TANÖR, Bülent ve YÜZBAŞIOĞLU, Necmi (2020). 1982 Anayasası’na Göre Türk Anayasa Hukuku (20. Baskı), İstanbul: Beta Yayınları.
  • TEZİÇ, Erdoğan (2016). Anayasa Hukuku (20. Baskı), İstanbul: Beta Yayınları.
  • TÜLEN, Hikmet (1999). “Yasama Sorumsuzluğunun Mutlaklığı Üzerine Düşünceler”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 3.
  • YAZARSIZ (1984). Gerekçeli Anayasa: M.G.K. Değişiklik Gerekçeleriyle Birlikte, İstanbul: Değişim Yayınları.
  • Danışma Meclisi Tutanak Dergisi, 139’uncu Birleşim, 31/8/1982.
  • TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt 3, 26/1/1928.
  • TBMM Tutanak Dergisi, Cilt 11, 12/12/1951.
  • TBMM Tutanak Dergisi, Cilt 14, 18/4/1952.
  • TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt 13, 2/7/1956.
  • TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt 13, 2/7/1956, 3/327 Esas Numaralı Kars Mebusu Sırrı Atalay’ın Teşrii Masuniyetinin Kaldırılmasına Dair Başvekâlet Tezkeresi ve Teşkilat-ı Esasiye ve Adliye Encümenlerinden Mürekkep Muhtelit Encümen Mazbatası.
  • TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt 13, 2/7/1956, 3/353 Esas Numaralı Mazbata.
  • TBMM Tutanak Dergisi, Cilt 2, 12/2/1962, 3/175 numaralı Zonguldak Milletvekili Nuri Beşer’in Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması Hakkında Başbakanlık Tezkeresi ve Anayasa ve Adalet Komisyonlarından Oluşan Karma Komisyon Raporu.
  • TBMM Tutanak Dergisi, 10’uncu Birleşim, 19/1/1988.
  • TBMM Tutanak Dergisi, 12’nci Birleşim, 21/1/1988.
  • TBMM Tutanak Dergisi, 132’nci Birleşim, 25/9/2001.
  • TBMM Tutanak Dergisi, 130’uncu Birleşim, 4/7/2013.
  • TBMM Tutanak Dergisi, 69’uncu Birleşim, 4/3/2015.
  • TBMM Tutanak Dergisi, 49’uncu Birleşim 1/3/2016.
  • TBMM Tutanak Dergisi, 57'nci Birleşim, 13/1/2017.
  • TBMM Tutanak Dergisi, 36’ıncı Birleşim, 13/12/2017.
  • TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt 20, 24/6/1957, 3/528 Esas Numaralı Kırşehir Mebusu Osman Bölükbaşı’nın Teşrii Masuniyetinin Kaldırılmasına Dair Başvekalet Tezkeresi ve Teşkilat-ı Esasiye ve Adliye Encümenlerinden Mürekkep Muhtelit Encümen Mazbatası
  • Chaplinsky/New Hampshire, 315 U.S. 568 (1942).
  • Texas/Johnson, 491 U.S. 397 (1989).
  • AYM, E.1986/13, K.1987/12, 22/5/1987.
  • AYM, E.1994/16, K.1994/35, 21/3/1994.
  • AYM, E. 1994/7, K. 1994/26, 21/3/1994.
  • AYM, E.1997/1 (Siyasi Parti Kapatma), K.1998/1, 16/1/1998.
  • AYM, E.2017/162, K.2018/100, 17/10/2018.
  • Atilla Yazar ve diğerleri [GK], B. No: 2016/1635, 5/7/2022.
  • Bayram Erkovan, B. No: 2018/23057, 2/11/2022.
  • Çağlar Demirel, B. No: 2017/5221, 12/9/2018.
  • Deniz Çelebi, B. No: 2018/22063, 2/11/2022.
  • Diren Taşkıran, B. No: 2017/26466, 26/5/2021.
  • Garo Paylan, B. No: 2017/19699, 13/10/2020.
  • Figen Yüksekdağ Şenoğlu ve diğerleri, B. No: 2016/39759, 30/3/2022.
  • İdris Baluken (4), B. No: 2020/8387, 11/3/2021.
  • İsa Gök, B. No: 2015/805, 12/9/2018.
  • Kemal Kılıçdaroğlu, B. No: 2014/1577, 25/10/2017.
  • Kemal Kılıçdaroğlu (6), B. No: 2017/27971, 18/5/2021.
  • Kemal Kılıçdaroğlu (8), B. No: 2019/11406, 26/5/2022.
  • Osman Baydemir (2) [GK], B. No: 2018/1878, 27/10/2022.
  • Ömer Faruk Gergerlioğlu [GK], B. No: 2019/10634, 1/7/2021.
  • Selma Irmak, B. No: 2016/32948, 7/3/2018.
  • Sırrı Süreyya Önder [GK], B. No: 2018/38143, 3/10/2019.
  • Şaban Sevinç (2), B. No: 2016/36777, 26/5/2021.
  • Yaşar Gökoğlu, B. No: 2017/6162, 8/6/2021.
  • A/Birleşik Krallık, 35373/97, 17/12/2002.
  • Altuğ Taner Akçam/Türkiye, 27520/07, 15/10/2011.
  • Baydemir/Türkiye, 23445/18, 25/5/2020 (communicated case).
  • Cangı/Türkiye, 24973/15, 29/1/2019.
  • Cordova/İtalya (No.1), 40877/98, 30/1/2003.
  • Cordova/İtalya (No.2), 45649/99, 30/1/2003.
  • Demicoli/Malta, 13057/87, 27/8/1991.
  • Eon/Fransa, 26118/10, 14/3/2013.
  • Kart/Türkiye, 8917/05, 3/12/2009.
  • Kılıçdaroğlu/Türkiye, 16558/18, 27/10/2020.
  • Magyar Helsinki Bizottság/Macaristan, 18030/11, 8/11/2016.
  • Oberschlick/Avusturya, 11662/85, 23/5/1991.
  • Perinçek/İsviçre, 27510/08, 15/10/2015.
  • Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin 5/4/2007 tarihli ve E. 2014/6283, K. 2007/4541 sayılı kararı.
  • Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin, 12/1/2009 tarihli ve E. 2008/5670, K. 2009/228 sayılı kararı.
  • Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin 4/7/2011 tarihli ve E. 2010/7907, K. 2011/7797 sayılı kararı.
  • Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin 3/12/2015 tarihli E. 2014/16729, K. 2015/14144 sayılı kararı.
  • Yargıtay 4. Hukuk Dairesinin 22/1/2015 tarihli ve E. 2014/4418, K. 2015/748 sayılı kararı.
  • Yargıtay 16. Ceza Dairesinin 18/11/2016 tarihli E. 2016/3657, K. 2016/6896 sayılı kararı.
APA Şirin T (2023). “MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU. , 61 - 104.
Chicago Şirin Tolga “MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU. (2023): 61 - 104.
MLA Şirin Tolga “MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU. , 2023, ss.61 - 104.
AMA Şirin T “MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU. . 2023; 61 - 104.
Vancouver Şirin T “MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU. . 2023; 61 - 104.
IEEE Şirin T "“MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU." , ss.61 - 104, 2023.
ISNAD Şirin, Tolga. "“MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU". (2023), 61-104.
APA Şirin T (2023). “MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU. Anayasa yargısı, 40(1), 61 - 104.
Chicago Şirin Tolga “MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU. Anayasa yargısı 40, no.1 (2023): 61 - 104.
MLA Şirin Tolga “MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU. Anayasa yargısı, vol.40, no.1, 2023, ss.61 - 104.
AMA Şirin T “MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU. Anayasa yargısı. 2023; 40(1): 61 - 104.
Vancouver Şirin T “MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU. Anayasa yargısı. 2023; 40(1): 61 - 104.
IEEE Şirin T "“MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU." Anayasa yargısı, 40, ss.61 - 104, 2023.
ISNAD Şirin, Tolga. "“MECLİSİN SESİ ULUSUN SESİ” Mİ? EROZYONA UĞRAYAN YASAMA SORUMSUZLUĞU". Anayasa yargısı 40/1 (2023), 61-104.