Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri

Yıl: 2023 Cilt: Sayı: 23 Sayfa Aralığı: 179 - 196 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.32950/rid.1246923 İndeks Tarihi: 23-10-2023

Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri

Öz:
Kaza, Osmanlı taşra idaresinin temel idarî birimlerinden birisiydi. Kaza hem kadının idare bölgesini hem de adlî bölgeyi tanımlayan bir terim özelliği gösterir. Bu idarî birimin başında ise geniş yetkilere sahip kadı veya onun vekili konumundaki naib bulunuyordu. Kadı bulunduğu kazada her türlü adlî işlere bakan bir yargı görevlisi olduğu gibi aynı zamanda beledî ve idarî işleri takip eden bir yöneticiydi. Günümüzde Kumru ilçe sınırları içerisinde bulunan Meydan ve Serkeş kazaları da klasik Osmanlı idari yapısına uygun olarak 17. yüzyılda kaza haline getirilmişlerdir. Her iki kaza da kadı ve vekili konumundaki naibin idaresinde Tanzimat’a kadar adlî-idarî birim olarak varlıklarını devam ettirmişler, merkeziyetçi bir idarenin yerleştirilmesi gayesiyle bundan sonra yerini yeni oluşturulan kaza müdürlüğü gibi modern idarî birimlere bırakmışlardır. Bu çalışmada arşiv kayıtlarına dayalı bilgiler ışığında klasik Osmanlı kaza idaresi ve idarecileri ve Tanzimat’la başlayan değişim süreci Meydan ve Serkeş kazaları örneği üzerinden incelenecektir.
Anahtar Kelime: Kumru Meydan Serkeş Keşderesi Kaza Canik Kadı

Administration and Administrations of Serkeş and Meydan Districts in the Ottoman Period

Öz:
District was one of the basic administrative units of the Ottoman provincial administration. It is a term that defines both the administrative region of the qāḍī and the judicial region. At the head of this administrative unit was the qāḍī with wide powers or the naib who was the deputy of the qāḍī. Qāḍī was a judicial officer in charge of all kinds of judicial affairs in the district, as well as being a manager who followed the municipal and administrative affairs. The districts of Meydan and Serkeş, which are located within the boundaries of the town of Kumru today, were also turned into districts in the 17th century in accordance with the classical Ottoman administrative structure. Both districts continued their existence as a judicial-administrative unit under the administration of the qāḍī and the naib, who was the deputy of the qāḍī, until the Tanzimat and were replaced by modern administrative units such as the newly created district directorate with the aim of establishing a centralized administration. In this study, in the light of the information based on archive records, the classical Ottoman district administration and administrators and the change process that started with the Tanzimat will be examined through the example of Meydan and Serkeş districts.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • A.AMD., (Bab-ı Asafi Amedi Kalemi) 48/67.
  • AE.SAMD.III., (Ali Emiri Ahmed III) 95/9425; 163/ 15997.
  • AE.SMST.II., (Ali Emiri Ahmed II) 86/9260.
  • A.MKT.MHM., (Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı) 476/35.
  • A.MKT.MVL., (Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı) 62/2; 94/50.
  • A.MKT.UM., (Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı) 116/95.
  • A.RSK.d., (Bab-ı Asafi Ruus Kalemi Defteri) 1693.
  • C.MF., (Cevdet Maarif) 109/5432.
  • C.ML., (Cevdet Maliye) 585/24089.
  • DH.MKT., (Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi) 7/51; 171/43; 2827/11.
  • DH.MUİ, (Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı) 30/2,26.
  • DH.TMIK.S., (Dahiliye Nezareti Tesri-i Mumaelat ve Islahat Komisyonu) 19/11.
  • EV.BRT., (Evkaf Berat) 203/21.
  • EV.d., (Evkaf Defterleri) 13427.
  • HRT.h., (Haritalar) 62; 625/1.
  • İ.DH., (İrade Dahiliye) 1302/40.
  • İE.DH., (İbnülemin Dahiliye) 16/1496.
  • İE.ŞKRT., (İbnülemin Şükr ü Şikayet) 7/594.
  • İ.MVL., (İrade Meclis-i Vala) 237/8369; 382/16741.
  • KK.d., (Kamil Kepeci) 2602; 2603; 2893; 6187.
  • MAD.d., (Maliyeden Müdevver Defterler) 3414.
  • ML.VRD.CMH.d.,(Maliye Varidat Muhasebesi Cizye Defterleri) 1183.
  • MVL., (Meclis-i Vala Evrakı) 36/41; 135/29; 175/105; 208/15; 263/82; 298/12; 303/44; 676/15; 97/30.
  • NFS.d., (Nüfus Defterleri) 977; 1003; 1006; 1017; 1034; 11694; 11708; 11709; 11722; 11728; 11729; 11733; 11734; 11707; 3825.
  • ŞD., (Şura-yı Devlet) 1834/7.
  • Y.PRK.DH., (Yıldız Perakende Evrakı Dahiliye Nezareti Maruzatı) 1/81.
  • 2. CA (Cumhuriyet Arşivi) 30-10-0-0-66-440.
  • 3. İBB (İBB Atatürk Kütüphanesi) Hat. (Haritalar Kataloğu) 1084; 19; 65.
  • 4. VGMA (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi) HD (Hurufat Defterleri), 567; 1088; 1089; 1118; 1142; 1114; 1131; 555; 1123; 1140; 1128; 1088; 1122; 1117; 1090; 547; 548; 545; 549; 550; 567; 1098.
  • Emiroğlu, Kudret. Trabzon Vilayeti Salnamesi. 1869. C.1. Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 1993.
  • Emiroğlu, Kudret. Trabzon Vilayeti Salnamesi-1872. C.4. Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim, Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 1994.
  • Emiroğlu, Kudret. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1877. C.9. Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 1995.
  • Emiroğlu, Kudret. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1890. C.18. Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 2008.
  • Emiroğlu, Kudret. Trabzon Vilayeti Salnamesi 1903. C.21. Ankara: Trabzon İli ve İlçeleri Eğitim Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı, 2008.
  • Ahıskalı, Recep. “Muhzır”, DİA, C.31, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006), 85–86.
  • Akbal, Fazıla. “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat ve Nüfus”. Belleten 15/60 (1951), 617-628.
  • Akyıldız, Ali. “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişimine Genel Bir Bakış”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 14 (Bahar 2006), 11-30.
  • Akyılmaz, Bahtiyar. “Osmanlı Devleti’nde Merkezden Yönetimin Taşra İdaresi,” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy.4, 1999, 127–56.
  • Aydın, M. Akif. “Mahkeme”, DİA, C.27, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003), 341–44.
  • Bay, Abdullah. “Hurufat Defterlerine Göre Kumru’da (Serkiz, Keşderesi ve Meydan Kazaları) Camiler, Mescitler ve Görevlileri (1689- 1834)” 16/33 (2022), 75-98.
  • Bay, Abdullah. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Rize’nin İdaresi”. 19. Yüzyıldan Cumhuriyet’e Rize. Ed. Abdullah Bay - Resul Turan. 1-52. Ankara: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Yayınları, 2021.
  • Baykara, Tuncer. Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1988.
  • Baykara, Tuncer. "Kaza". DİA, C.25, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998, 119-120.
  • Braund, David, Sinclair, T. “Map 87 Pontus-Phasis”, Barrington Atlas of the Greek and Roman World, Ed. Richard J.A. Talbert, Princeton: Princeton University Press, 2000.
  • Bryer, Anthony-Winfield, David. Karadeniz’in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topoğrafyası. çev. İsmail Köse. Ankara: TTK, 2020.
  • Çadırcı, Musa. “Türkiye’de Kaza Yönetimi (1840-1876)”, Belleten, C.53, sy.206, 1989, 237–58.
  • Çadırcı, Musa. “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması Üzerine Bir İnceleme”, Belleten 34/135 (Temmuz 1970), 409-420.
  • Emecen, Feridun M. Doğu Karadeniz’de Bir Vadi Boyu Yerleşmesi Ağasar Vadisi: Şalpazarı-Beşikdüzü. Trabzon: Serander Yayınları, 2010.
  • Emecen, Feridun M. Doğu Karadeniz’de İki Kıyı Kasabasının Tarihi Bulancak-Piraziz. İstanbul: Kitabevi, 2005.
  • Erçal, İsmet. Kumru Yöresi Tarihi. Ankara: Altınpost Yayıncılık, 2014.
  • Erler, Mehmet Yavuz. “Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-i Canik (1837)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 2/8 (Summer 2009), 169-190.
  • Gençoğlu, Mustafa. “1864 ve 1871 Vilayet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.2, sy.1, 2011, 29-50.
  • İpek, Nedim. “Canik Sancağı’nın Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme”. Ondokuz Mayıs University Journal of Education Faculty 12/1 (2014), 35-51.
  • Nedim İpek, “Orta ve Doğu Karadeniz Limanlarındaki Ticari Faaliyetlerin Kent Nüfusuna Etkisi (1838- 1900)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi 1/1 (2006), 107-121.
  • İpşirli, Mehmet. “Naib”, DİA, C.32, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006), 312–13.
  • Karagöz, Rıza. “Trabzon Valisi Ahmet Aziz Bey’in Canik Sancağı’nı Vilayete Dönüştürme Projesi 1885”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi 4/4 (2008), 29-43.
  • Kılıç, Orhan. “Osmanlı Dönemi İdari Uygulamalar Bağlamında Canik’in Yönetimi ve Yöneticileri”. Geçmişten Geleceğe Samsun. Ed. Cevdet Yılmaz. 1. Kitap/31-54. Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2006.
  • Köse, Osman. “Canik’in İdari Yapısı ve İdarecileri”. İlkçağdan Cumhuriyete Canik. Ed. Cevdet Yılmaz. 12. Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları, 2015.
  • Miroğlu, İsmet. Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası (1520-1566), (Ankara: TTK, 2014).
  • Öz, Mehmet vd. Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları, 3. Cilt. 387 Numaralı Defter-i Karaman ve Rum’un Canik Livâsı’na Ait Bölümü, 1520. Ankara: TTK, 2002.
  • Öz, Mehmet. Orta Karadeniz Tarihinin Kaynakları VIII: Canik Sancağı Avarız Defterleri (1642). Ankara: TTK, 2008.
  • Öz, Mehmet. “Tahrir Defterlerine göre Canik Sancağında Nüfus 1455-1643”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 6 (1991), 173-205.
  • Öz, Mehmet. XV - XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
  • Özkılınç, Ahmet. 387 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri (937/1530). Ankara: Devlet Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 1997.
  • Serbestoğlu, İbrahim. Bir Taşra Şehrinde Tanzimat ve Modernleşme Canik Sancağı 1863-1865 (Malatya: Mengüceli Yayınları, 2015), 123.
  • Şentop, Mustafa. “Tanzimat’tan Önceki Dönemde Osmanlı Mahkemelerinin Görev ve Yetkisi”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, sy.1, 2006, (Bahar), 87–105.
  • Yediyıldız, Bahaeddin-Üstün, Ünal. Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları II: 1485 Tarihli Tahrir Defteri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2002.
  • Yediyıldız, Bahaeddin-Üstün, Unal. Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları I: 1455 Tarihli Tahrir Defteri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992.
  • Yılmaz, Cevdet. “Canik”. İlkçağdan Cumhuriyete Canik. Ed. Cevdet Yılmaz. Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları, 2015.
APA BAY A (2023). Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri. , 179 - 196. 10.32950/rid.1246923
Chicago BAY ABDULLAH Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri. (2023): 179 - 196. 10.32950/rid.1246923
MLA BAY ABDULLAH Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri. , 2023, ss.179 - 196. 10.32950/rid.1246923
AMA BAY A Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri. . 2023; 179 - 196. 10.32950/rid.1246923
Vancouver BAY A Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri. . 2023; 179 - 196. 10.32950/rid.1246923
IEEE BAY A "Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri." , ss.179 - 196, 2023. 10.32950/rid.1246923
ISNAD BAY, ABDULLAH. "Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri". (2023), 179-196. https://doi.org/10.32950/rid.1246923
APA BAY A (2023). Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri. Rize ilahiyat dergisi, (23), 179 - 196. 10.32950/rid.1246923
Chicago BAY ABDULLAH Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri. Rize ilahiyat dergisi , no.23 (2023): 179 - 196. 10.32950/rid.1246923
MLA BAY ABDULLAH Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri. Rize ilahiyat dergisi, vol., no.23, 2023, ss.179 - 196. 10.32950/rid.1246923
AMA BAY A Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri. Rize ilahiyat dergisi. 2023; (23): 179 - 196. 10.32950/rid.1246923
Vancouver BAY A Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri. Rize ilahiyat dergisi. 2023; (23): 179 - 196. 10.32950/rid.1246923
IEEE BAY A "Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri." Rize ilahiyat dergisi, , ss.179 - 196, 2023. 10.32950/rid.1246923
ISNAD BAY, ABDULLAH. "Osmanlı Döneminde Serkeş ve Meydan Kazalarının İdaresi ve İdarecileri". Rize ilahiyat dergisi 23 (2023), 179-196. https://doi.org/10.32950/rid.1246923