Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme

öncel, selma; Sümen, Adem

Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme

Adem SÜMEN, (Sağlık Bakanlığı Manavgat Devlet Hastanesi, Antalya, Türkiye)

Selma ÖNCEL (Akdeniz Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Antalya, Türkiye)

European Journal of Therapeutics

61 22

Yıl: 2017 Cilt: 23 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 74 - 82 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme

Öz:

Bu sistematik derleme ile lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörleri ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Walker tarafından 1987 yılında ilk versiyonu (48 maddelik) geliştirilen Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği (SYBDÖ), 1996 yılında revize edilmiş, SYBDÖ II olarak adlandırılmıştır. Derlemeye Mart-Nisan 2015 tarihinde PubMed, ScienceDirect, CINAHL, EBSCOhost, Medline, Google Akademik ve Ulusal Tez Merkezi veri tabanları kullanılarak ulaşılan makaleler alınmıştır. Tarama Türkçe veri tabanları için "sağlıklı yaşam biçimi davranışları, sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği, lise, adölesan, ergen"; yabancı veri tabanları için "healthy life style behavior, healthy life style behaviors scale, Turkey, high school, adolescent" anahtar kelimelerinin çeşitli kombinasyonları kullanılarak yapılmıştır. Seçim ölçütlerine uyan 11 makale çalışmaya alınmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde çalışmaların genel özellikleri, sağlıklı yaşam biçimi ölçeğinin alt boyutlarından alınan puan ortalamaları ve etkileyen faktörlerin dağılımları yapılmıştır. Lise öğrencilerinin SYBDÖ puanlarının genellikle orta düzeyde olduğu bulunmuştur. SYBDÖ I'in toplam puanlarının 113,0±17,0 ile 126,6±20,3 arasında değiştiği; SYBDÖ II'in ise 126,3±18,2 ile 129,5±21,9 arasında olduğu belirlenmiştir. Sosyodemografik özelliklerden; erkek, uzun süre yaşadığı yer köy olan, genel sağlık algısı iyi, anne ve baba eğitimi yüksek, gelir durumu iyi, aile ilişkisi iyi, çekirdek aileye sahip, sosyal güvencesi olan, anne ve babası çalışan, spor yapan, sosyal aktivitelere katılanların sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını olumlu yönde etkilediği bulunmuştur. Sağlığı geliştirme programlarının planlanmasında sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörlerin göz önüne alınarak müdahale programlarının oluşturulmasının önemli olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelime:

Konular: Sosyal Çalışma Eğitim, Eğitim Araştırmaları Sosyoloji Aile Çalışmaları

Factors that affect healthy lifestyle behaviors of high school students in Turkey: A systematic review

Öz:

This systemic review aimed to reveal factors that affect the healthy lifestyle behaviors of high school students. The Healthy Lifestyle Behaviors Scale (HLBS), whose first version (comprising 48 items) was developed by Walker in 1987, was revised in 1996 and named as HLBS II. Articles, searched using the databases of PubMed, ScienceDirect, CINAHL, EBSCOhost, Medline, Google Scholar, and National Thesis Center between March and April 2015, were included in this review. Various combinations of keywords such as "healthy lifestyle behaviors, healthy lifestyle behaviors scale, high school, adolescent" for the Turkish databases and "healthy lifestyle behavior, healthy lifestyle behaviors scale, Turkey, high school, adolescent" for the foreign databases were used. Eleven articles that met the selection criteria were included in the study. In the evaluation of the data, the general characteristics of the studies, mean scores obtained from subscales of the HLBS, and the distribution of the affecting factors were made. It was determined that high school students generally had moderate scores of the HLBS. The total scores of the HLBS I were between 113.0±17.0 and 126.6±20.3 and those of the HLBS II were between 126.3±18.2 and 129.5±21.9. Among the sociodemographic characteristics, male individuals who lived in a village for a long time, had good general health perceptions, high parental education, good income status, good family relationships, had a nuclear family, social security, employed parents, performed exercise, and participated in social activities had positive effects on healthy lifestyle behaviors. Thus, establishing intervention programs by considering factors that affect healthy lifestyle behaviors was important for planning health promotion programs.

Anahtar Kelime:

Konular: Sosyal Çalışma Eğitim, Eğitim Araştırmaları Sosyoloji Aile Çalışmaları

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

1. Yardım N, Gögen S, Mollahaliloğlu S. Health promotion: current status in the world and Turkey. İstanbul Tıp Fak Derg 2009; 72: 29-35.
2. Kickbusch I. The contribution of the World Health Organization to a new public health and health promotion. Am J Public Health 2003; 93: 383-8. [CrossRef]
3. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Adolescent and school health. http://www.cdc.gov/HealthyYouth/ (access date: 25.06.2015).
4. Çuhadaroğlu F. Characteristics of psychological development during adolescence. Katkı Ped Derg 2000; 21: 713-9.
5. Tambağ H, Turan Z. Effects of public health nursing course on the students' healthy lifestyle behaviors. Hemşirelikte Araş Gel Derg 2012; 1: 46-55.
6. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK). İstatistiklerle Türkiye, 2015 https:// biruni.tuik.gov.tr/yayin/zkau/view/z_eq00/nY8Ver1/s651/1/Dokuman.pdf (access date: 06.08.2016).
7. Kürtüncü M, Uzun M, Ayoğlu FN. The effect of adolescent training program on risky health behaviours and health perception. Yüksekögretim ve Bilim Derg 2015; 5: 187-95.
8. Aras Ş, Günay T, Özan S, Orçın E. Risky behaviors among high school students in İzmir. Anadolu Psikiyatr Derg 2007; 8: 186-96.
9. World Health Organization (WHO). Health topics-adolescent health. 2013 http://www.who.int/topics/adolescent_health/en/ (access date: 08.07.2015).
10. Rauner A, Mess F, Woll A. The relationship between physical activity, physical fitness and overweight in adolescents: a systematic review of studies published in or after 2000. BMC Pediatrics 2013; 1: 13-19. [CrossRef]
11. Verstraeten R, Roberfroid D, Lachat C, Leroy JL, Holdsworth M, Maes L, at al. Effectiveness of preventive school-based obesity interventions in low- and middle-income countries: a systematic review. Am J Clin Nutr 2012; 96: 415-38. [CrossRef]
12. Acar Z. Üniversite öğrencilerinde obezite ve yaşam davranışları. Uzmanlık tezi, Samsun, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2015.
13. Milli Eğitim Bakanlığı. Milli eğitim istatistikleri, örgün eğitim 2015-2016. http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2016_03/30044345_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2015_2016.pdf (access date: 06.08.2016).
14. Walker SN, Sechrist KR, Pender NJ. The health promoting lifestyle profile development and psychometric characteristics. Nursing Research 1987; 36: 76-81. [CrossRef]
15. Walker SN, Hill-Polerecky DM. Psychometric evaluation of the Health-Promoting Lifestyle Profile II. Unpublished manuscript, University of Nebraska Medical Center at Omaha, 1996.
16. Esin N. Endüstriyel alanda çalışan isçilerin sağlık davranışlarının saptanması ve geliştirilmesi. Doktora tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi, 1997.
17. Akça S. Üniversite öğretim elemanlarının sağlığı geliştirme davranışları ve bunu etkileyen etmenlerin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, İzmir, Ege Üniversitesi, 1998.
18. Bahar Z, Beşer A, Gördes N, Ersin F, Kısal A. Healthy life style behavior scale II:a reliability and validity study. Cumhuriyet Üniv Hem Yüks Derg 2008; 12: 1-13.
19. Centre for Reviews and Dissemination. Systematic Reviews. CRD Guidance for Undertaking Reviews in Health Care Published by CRD, University of York. 2009 https://www.york.ac.uk/media/crd/Systematic_Reviews.pdf (access date: 21.06.2015)
20. Berçin T. Lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve bu davranışları etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Yüksek lisans tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi, 2010.
21. Dağdeviren Z. Şanlıurfa il merkezindeki lise öğrencilerinin sağlığı geliştirme davranışları ve ilişkili faktörler. Yüksek lisans tezi, Şanlıurfa, Harran Üniversitesi, 2010.
22. Karadamar M. Ergenlerin kiloları ile ilgili algılarının sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile ilişkisi. Yüksek lisans tezi, Mersin, Mersin Üniversitesi, 2010.
23. Kefeli B. Samsun il merkezindeki lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam bi- çimi davranışlarının değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Çanakkale, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2010.
24. Limnili G. Balçova bölgesi 15-17 yaş arası lise öğrencilerinde obezite sıklığı ve sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının obeziteyle ilişkisi. Uzmanlık tezi, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2010.
25. Yıldız İ. Lise öğrencilerinde problemli internet kullanımı ile sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Sivas, Cumhuriyet Üniversitesi, 2010.
26. Uzun N. Ergenlerde sağlıklı yaşam biçimi davranışları, algılanan ebeveyn kontrolü ve depresyon ile obezitenin ilişkisi: obezite için koruyucu ve risk faktörleri. Yüksek lisans tezi, Aydın, Adnan Menderes Üniversitesi, 2014.
27. Geçkil E, Yıldız S. Adolescent health behaviors and problems. Hacettepe Üniv Hem Yüks Derg 2006; 26-34.
28. Geçkil E, Yıldız S. The effect of nutrition and coping with stress education on adolescents' health promotion. Cumhuriyet Üniv Hem Yüks Derg 2006; 10: 19-28.
29. Dağdeviren Z, Şimşek Z. Health promotion behaviors and related factors of high school students in Şanlıurfa. TAF Prev Med Bull 2013; 12: 135-42. [CrossRef]
30. Karadamar M, Yiğit R, Sungur MA. Evaluation of healthy lifestyle behaviours in adolescents. Anadolu Hem Sağl Bilim Derg 2014; 17: 131-9.
31. Can HO, Ceber E, Sogukpinar N, Saydam BK, Otles S, Ozenturk G. Eating habits, knowledge about cancer prevention and the HPLP scale in Turkish adolescents. Asian Pac J Cancer Prev 2008; 9: 569-74.
32. Geçkil E. Malatya ilindeki adölesanların sağlık davranışlarının ve sorunlarının tanımlanması, beslenme ve stresle baş etme eğitiminin sağlığı geliştirmeye etkisi. Doktora tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi, 2002.
33. Sevil Ü, Çoban A, Taşçı E. Health promotion behaviors of high school students. Dirim 2006; 255-67.
34. Dil S, Şentürk SG, Girgin BA. Relationship between risky health behaviors and some demographic characteristics of adolescents' self-esteem and healthy lifestyle behaviors in Çankırı. Anadolu Psikiyatr Derg 2015; 16: 51-9. [CrossRef]
35. Serim H. Adölesanlara sağlık hizmeti sunumu. 46. Milli Pediatri Kongresi (Kongre Kitabı). Mersin. 15-19 Ekim, 2002; 25-7.
36. Ardıç A. Adölesanların sağlıklı yaşam biçimi davranışları. Yüksek lisans tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi, 2008.
37. Ergün A. Erol S. Healthy lifestyle behaviors of high school students. Hem Forum Derg 2007; 4: 46-51.
38. Spear HJ. Kulbok P. Adolescent health behaviors and related factor: a review, Puplic Health Nurs 2001; 18: 82-93. [CrossRef]
39. Esin A. Adolesanlarda sağlık hizmeti kullanımı. III. Adolesan Sağlığı Kongresi (Kongre Kitabı). İstanbul. 26-28 Kasım, 2010; 22-4.
40. Karabey S, Müftüoğlu N. Gençlik ve cinsellik bilgilendirme dosyası-7. 2007 http://www.cetad.org.tr/Cetaddata/Book/32/269201116835-Bilgilendirme_Dosyasi_7.Pdf (access date: 08.07.2015)
41. Sağlık Bakanlığı. Türkiye sağlıkta dönüşüm programı ve temel sağlık hizmetleri Kasım 2002-2008. http://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/ kitaplar/TSDP.pdf (access date: 06.07.2015)
42. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Adolescent and school health- physical activity facts. 2013 http://www.cdc.gov/healthyyouth/physicalactivity/facts.htm (access date: 22.06.2015)
43. Alpözgen AZ, Özdinçler AR. Physical activity and preventive effect: review. Sağl Bilim Mesl Derg 2016; 3: 66-72.
44. Aksoydan E, Çakır N. Evaluation of nutritional behavior, physical activity level and body mass index of adolescents. Gülhane Med J 2011; 53: 264-70.
45. Karadağ Çaman Ö, Özcebe H. Adolescents living in orphanages in Ankara: mental symptoms, physical activity level and associated factors. Türk Psikiyatri Derg 2011; 22: 93-103.
46. Berberoğlu M. Obesity in adolescents. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fak Sür Tıp Eğit Etk Semp Diz 2008; 63: 79-80.
47. Stewart SD, Menning CL. Family structure, nonresident father involvement, and adolescent eating patterns, J Adolesc Health 2009; 45: 193-201. [CrossRef]
48. Gökgöz Ş, Koçoğlu G. Cigarette and alcohol consumption behaviour in adolescence. Fırat Tıp Derg 2007; 12: 214-8.
49. Rodham K, Brewer H, Mistral W, Stallard P. Adolecent perception of risk and challange: a qualitative study. J Adolesc Health 2006; 29: 261-72. [CrossRef]
50. Ball JW, Bindler RC, Cowen KJ. Child health nursing: partnering with children and families. 2nd ed. New Jersey: Pearson Health Science, 2009.
51. Ercan O. Adolescent psychosocial development. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fak Sür Tıp Eğit Etk Semp Diz 2005; 43: 17-21.
52. Uludağlı NP, Sayıl M. The risk taking behavior in middle and late adolescents: the role of parents and peers. Türk Psikoloji Yazıları 2009; 12: 14-24.
53. Spear HJ, Kulbok PA. Adolescent health behaiors and related factors: a review. Public Health Nurs 2001; 18: 82-93. [CrossRef]
54. Karakoç A. Sınıf öğretmenlerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve bu davranışları etkileyen bazı faktörlerin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sivas, Cumhuriyet Üniversitesi, 2008.
55. Ören N, Gençdoğan B. The analysis of the depression levels of the lycee students according to some variables. Kastamonu Eğit Derg 2007; 15: 85-92.
56. Alikaşifoğlu M. Preventive health services that should be of adolescence. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fak Sür Tıp Eğit Etk Semp Diz 2005; 43: 29-38.
57. Gürol DT. Risky adolescents in terms of substance abuse. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fak Sür Tıp Eğit Etk Semp Diz 2008; 63: 65-8.
58. Nabkasorn C, Miyai N, Sootmongkol A, Junpra-sert S, Yamamoto H, Arita M. et al. Effects of physical exercise on depression neuroendocrine stress hormones and psysiological fitness in adolescents females with depressive symptoms. Eur J Public Health 2005; 16: 179-84. [CrossRef]

APA	Sümen A, öncel s (2017). Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme. , 74 - 82.
Chicago	Sümen Adem,öncel selma Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme. (2017): 74 - 82.
MLA	Sümen Adem,öncel selma Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme. , 2017, ss.74 - 82.
AMA	Sümen A,öncel s Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme. . 2017; 74 - 82.
Vancouver	Sümen A,öncel s Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme. . 2017; 74 - 82.
IEEE	Sümen A,öncel s "Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme." , ss.74 - 82, 2017.
ISNAD	Sümen, Adem - öncel, selma. "Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme". (2017), 74-82.

APA	Sümen A, öncel s (2017). Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme. European Journal of Therapeutics, 23(2), 74 - 82.
Chicago	Sümen Adem,öncel selma Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme. European Journal of Therapeutics 23, no.2 (2017): 74 - 82.
MLA	Sümen Adem,öncel selma Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme. European Journal of Therapeutics, vol.23, no.2, 2017, ss.74 - 82.
AMA	Sümen A,öncel s Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme. European Journal of Therapeutics. 2017; 23(2): 74 - 82.
Vancouver	Sümen A,öncel s Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme. European Journal of Therapeutics. 2017; 23(2): 74 - 82.
IEEE	Sümen A,öncel s "Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme." European Journal of Therapeutics, 23, ss.74 - 82, 2017.
ISNAD	Sümen, Adem - öncel, selma. "Türkiye'de lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını etkileyen faktörler: Sistematik derleme". European Journal of Therapeutics 23/2 (2017), 74-82.