Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli

ÇALIK, AFRA; KAPUCU, SEVGİSUN

Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli

Afra ÇALIK, (Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye)

Sevgisun KAPUCU (Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye)

Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi

105 12

Yıl: 2017 Cilt: 4 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 62 - 75 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli

Öz:

Diyabetli hastaların hastalığa uyumu bireyin diyetini, egzersizlerini ve ilaçlarına uyumu kapsamaktadır. Bireysel olarak bu uyumu artırmak mümkün olduğu gibi sağlık personelinin de özellikle hemşirelerin, bu uyum sürecinde önemli rolleri vardır. Pender'in geliştirmiş olduğu sağlığı geliştirme modeli ile hemşireler bireylerin geçmiş deneyimlerini, davranışa özgü yarar, engel algısı gibi faktörleri inceleyerek bireylere sağlıklı bir yaşam tarzı oluşturmak için davranışsal değişiklik yapmayı hedeflemektedir. Bu derlemenin amacı, Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli doğrultusunda diyabetli hastaların hastalığa uyumlarında olumlu etkisi olan sağlıklı yaşam davranışlarının geliştirilmesinde modelin kullanımı için rehber oluşturmaktır. Derlemede, diyabet hastalığı ve hastalığa uyumu etkileyen faktörler incelenmiş; bu faktörler Sağlığı Geliştirme Modeli ile ele alınmıştır.

Anahtar Kelime:

Konular: Temel Sağlık Hizmetleri Sağlık Bilimleri ve Hizmetleri

Developing Healthy Life Style Behaviors in Diabetic Patients: Pender's Health Promotion Model

Öz:

Adaptation of diabetic patients to the disease includes individuals' diet, exercise and drug adherence. Besides it is possible to improve this adaptation individually, healthcare personnel especially nurses, have an important role in this process. With health promotion model developed by Pender, nurses aims to do behavioral changes to create a healthy lifestyle for individuals by exploring their past experiences, behavior-specific benefit and barrier perceptions. The purpose of this article, is to develop a guide for the use of Pender's Health Promotion Model in developing healthy life behaviors that have a positive effect on diabetic patients' adaptation to the disease. In the review, the diabetes disease and the factors that affect adaption to the disease were examined; these factors were discussed via Health Promotion Model.

Anahtar Kelime:

Konular: Temel Sağlık Hizmetleri Sağlık Bilimleri ve Hizmetleri

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık

1. World Health Day 2016: Beat Diabetes, URL: http://www.who.int/campaigns/world-health-day/2016/en/ . Mart 2,2016.
2. Satman ve TURDEP-II Çalışma Grubu, Türkiye Diyabet Prevalans Çalışmaları: TURDEP-I ve TURDEPII 2011;28. URL: http://diyabet.gov.tr/content/files/bilimsel_arastirmalar/turdep_1_turdep_2.pdf. Ekim, 2016.
3. Idf Diabetes Atlas Seventh Edition 2015, İnternational Diabetes Federation;13, URL: http://www. diabetesatlas.org/ . Mart 2,2016.
4. Demirtaş A, Akbayrak N. Tip 2 Diyabetes Mellituslu Hastaların Hastalıklarını Kabullenme Ve Uyum Kriterlerinin Belirlenmesi. Anatol J Clin Investig 2009;3(1):10-18.
5. Leichter SB. Making Outpatient Care Of Diabetes More Efficient: Analyzing Noncompliance. Clinic Diabetes 2005; 23(4).
6. Kartal A. Diyabetli Hastalarda Planlı Eğitim Programının Sağlık İnancına Ve Diyabet Yönetimine Etkisinin İncelenmesi, T.C. Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Doktora Tezi 2006. İzmir.
7. Kartal A, Çağırğan G, Tığlı H, Güngör Y, Karakuş N, Gelen M. Tip 2 Diyabetli Hastaların Bakım Ve Tedaviye Yönelik Tutumları Ve Tutumu Etkileyen Faktörler. Türk Silahlı Kuvvetleri Koruyucu Hekimlik Bülteni 2008; 7(3):223-230.
8. Baykal A, Kapucu S, Tip 2 Diyabetes Mellituslu Hastaların Tedavilerine Uyumlarının Değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 2015:44-58
9. Mollaoğlu M, Fertel KT, Çelik Z. Diyabet Eğitim Programının Diyabetik Hastaların Tutumları Üzerine Etkisi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2010; 5 (13): 95-104.
10. Acemoğlu H, Ertem E, Bahçeci M, Tuzcu T. Tip 2 Diyabetes Mellituslu Hastaların Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Düzeyleri. Eurasian J Med 2006; 38 (3): 89-95.
11. Aktaş A. Tip 2 Diyabet Hastalarda Kapsamlı Diyabet Tedavisi Eğitimi Ve Uygulamalarının Glisemik Kontrolün Sağlanmasına Etkileri. T.C. Sağlık Bakanlığı Haydarpaşa Numune Eğitim Ve Araştırma Hastanesi Aile Hekimliği Koordinatörlüğü. Yayınlanmış Uzmanlık Tezi 2008. İstanbul.
12. World Health Organization 2003. Adherence To Long-Term Therapies: Evidence For Action. Genova: WHO Press. URL:http://www.who.int/chp/knowledge/publications/adherence_introduction.pdf?ua=1 . Aralık 7,2016.
13. Tiv M, Viel JF, Mauny F, Eschwège E, Weill A, Fournier C, et al. Medication Adherence in Type 2 Diabetes: The ENTRED Study 2007, a French Population-Based Study. PloS One 2012;7 (3):1-6. URL:http://dx.doi. org/10.1371/journal.pone.0032412 Aralık 7,2016.
14. Taşkın M. Diyabet Hastalarının Tedaviye Uyumunu Etkileyen Faktörler. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Halk Sağlığı Anabilim Dalı. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi 2006. İstanbul.
15. Gomes-Villas Boas LC, Foss MC, Foss MC, Pace AE. Relationship Among Social Support, Treatment Adherence And Metabolic Control Of Diabetes Mellitus Patients. Rev Lat Am Enfermagem 2012; 20(1):52-58.
16. Teklay G, Hussien J, Tesfaye D. Non-adherence and Associated Factors Amoung Type 2 Diabetic Patients at Jimma University Specialized Hospital, Southwest, Ethiopia. J Med Sci 2013:1-7.
17. Voorman J, Haaijer-Ruskamp FM, Wolffenbuttel BH, Stolk RP, Dening P. Medication Adherence Affects Treatment Modifications İn Patients With Type 2 Diabetes. Clin Ther 2011;33:121-134.
18. Gimenes HT, Zanetti ML, Haas VJ. Factors Related To Patient Adherence To Antidiabetic Drug Therapy. Rev Lat Am Enfermagem 2009;17(1):46-51.
19. Bahar A, Sertbaş G, Sönmez A. Diyabetes Mellutuslu Hastaların Depresyon Ve Anksiyete Düzeylerinin Belirlenmesi. Anadolu Psikiyatri Derg 2006; 7 (1):18-26.
20. Bendik F, Keller V, Moriconi N, Gessler A, Schindler C, Zuılewski H, Ruiz J, Puder J. Training İn Flexible İntensive İnsülin Therapy İmproves Guality Of Live, Decreases Poor Metobolic Control İn Patients With Type 1 Diyabetes. Diyabetes Res Clin Pract 2009; 83 (3): 327-333.
21. Javanshir M. Tip I Ve Tip 2 Diyabetli Hastaların Diyabet Tutumlarının Değerlendirilmesi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi; 2006.
22. Tessaro I, Smith Sl, Rye S. Knowledge And Perceptions Of Diabetes İn An Appalachian Population. Prev Chronic Dis 2005; 2 (2):1-9
23. Kim S, Love F, Quistberg DA, Shea, JA. Association Of Health Literacy With Self-Management Behavior İn Patients With Diabetes: Diabetes Care 2004; 27 (12): 2980-2982.
24. Daniel M, Messer LC. Perception Of Disease Severity Ve Barriers To Self Care Predict Glysemic Control İn Aboriginal Persons With Type 1 Diabetes Mellitus. Chronic Dis Can 2002;23 (4):130-128.
25. Tankova T, Dakovska G, Koev D. Education Of Diabetic Patients- A One Year Experience. Patient Educ Couns 2001; 43: 220-227.
26. Herriott TM, Colberg SR, Parson HK, Numold T, Vinik I. Effects Of 8 Weeks Of Flexibility and Resistance Training İn Older Adults With Type 2 Diabetes. Diabetes Care 2004;27 (12): 2988-2990.
27. Gökdoğan F, Akıncı F. Bolu'da Yaşayan Diyabetlilerin Sağlık Ve Hastalıklarını Algılamaları İle Uygulamaları. Cumhuriyet Üniversitesi HYO Dergisi 2001; 5 (1): 10-17.
28. Mcdonald PE, Tilley BC, Havstad SL. Nursing Perception: Issues That Arise İn Caring For Patients With Diabetes, J Adv Nurs 1999: 30 (2):425-430.
29. Peters J, Hutchinson A, Mackinnon M, Macıntosh A, Cooke J, Jones R. What Role Do Nurses Play İn Type 2 Diabetes Care İn The Community: A Delphi Study. J Adv Nurs 2001; 34 (2): 179-188.
30. Gungor I, Beji NK. Lifestyle Changes For The Prevention And Management Of Lower Urinary Tract Symptoms İn Women. Int J Urol Nurs 2011; 5(1): 3-13.
31. Kaplan S, Demirci N. Üriner İnkontinansta Konservatif Tedavi Metotları. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2010; 5(13): 1-14.
32. Pender NJ. Health Promotion İn Nursing Practice 1987 (2nd Ed.). Norwalk, Ct:Appleton&Lange.
33. Ersin F, Bahar Z. Sağlığı Geliştirme Modelleri'nin Meme Kanseri Erken Tanı Davranışlarına Etkisi: Bir Literatür Derlemesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi [online] 2012; 5(1): 28-38.
34. URL: http://debis.deu.edu.tr/UploadedFiles/Birimler/19549/ersin_28-38.pdf . Mart 5,2016
35. Pender NJ. Health Promotion Model Manuel 2011. URL:https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/85350/?Sequence=1. Mart 5,2016.
36. Bahar Z, Açıl D. Sağlığı Geliştirme Modeli: Kavramsal Yapı. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi [online] 2014; 7(1): 59-67. URL: http://www.deuhyoedergi.org/index.php/ DEUHYOED/article/view/46. Mart 5,2016.
37. Pender NJ. Health Promotion İn Nursing Practice 1996 (3rd Ed.). Connecticut: Appleton & Lange Stanford.
38. Tokat M, Okumuş H. Başarılı Emzirme İçin Kuram Ve Modeline Dayalı Hemşirelik Uygulamaları Nasıl Geliştirilir. Hemşirelikte Araştırma Ve Geliştirme Dergisi 2008; 10(3): 51-55.
39. Pinto Sl, Lively BT, Siganga W, Holiday-Goodman M, Kamm G. Using The Health Belief Model To Test Factors Affecting Patient Retention İn Diabetes-Related Pharmaceutical Care Services. Res Social Adm Pharm 2006 Mar; 2(1):38-58.
40. Koch J. The Role Of Exercise İn The African-American Woman With Type 2 Diabetes Mellitus: Application Of The Health Belief Model. J Am Acad Nurse Pract 2002 Mar; 14 (3):126-130.
41. Rothman RL, Mulvaney S, Elasy TA, Vanderwoude A, Gebretsadik T, Shintani A, et all. SelfManagement Behaviors, Racial Disparities, And Glycemic Control Among Adolescents With Type 2 Diabetes. Pediatrics 2008;121(4):912-919.
42. Krichbaum K, Aarestad V, Buethe M. Exploring The Connection Between Self-Efficacy And Effective Diabetes Self-Management. Diabetes Educ 2003 Jul-Aug; 29(4):653-662.
43. Wen LK, Shepherd MD, Parchman Ml. Family Support, Diet, And Exercise Among Older Mexican Americans With Type 2 Diabetes. Diabetes Educ 2004; 30(6):980-993.
44. Corbin JM, Strauss Al. Shaping A New Health Care System. San Francisco: Jossey-Bass Publication September , 1988.
45. Başgöl Ş. Pelvik Taban Disfonksiyonunu Önlemede Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli, HSP 2016; 3(1): 57-65.

APA	ÇALIK A, KAPUCU S (2017). Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli. , 62 - 75.
Chicago	ÇALIK AFRA,KAPUCU SEVGİSUN Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli. (2017): 62 - 75.
MLA	ÇALIK AFRA,KAPUCU SEVGİSUN Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli. , 2017, ss.62 - 75.
AMA	ÇALIK A,KAPUCU S Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli. . 2017; 62 - 75.
Vancouver	ÇALIK A,KAPUCU S Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli. . 2017; 62 - 75.
IEEE	ÇALIK A,KAPUCU S "Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli." , ss.62 - 75, 2017.
ISNAD	ÇALIK, AFRA - KAPUCU, SEVGİSUN. "Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli". (2017), 62-75.

APA	ÇALIK A, KAPUCU S (2017). Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 4(2), 62 - 75.
Chicago	ÇALIK AFRA,KAPUCU SEVGİSUN Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 4, no.2 (2017): 62 - 75.
MLA	ÇALIK AFRA,KAPUCU SEVGİSUN Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, vol.4, no.2, 2017, ss.62 - 75.
AMA	ÇALIK A,KAPUCU S Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2017; 4(2): 62 - 75.
Vancouver	ÇALIK A,KAPUCU S Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2017; 4(2): 62 - 75.
IEEE	ÇALIK A,KAPUCU S "Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli." Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 4, ss.62 - 75, 2017.
ISNAD	ÇALIK, AFRA - KAPUCU, SEVGİSUN. "Diyabetli Hastalarda Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarını Geliştirme: Pender'in Sağlığı Geliştirme Modeli". Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 4/2 (2017), 62-75.