SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI

Yıl: 2019 Cilt: 17 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 423 - 451 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 10-01-2020

SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI

Öz:
Hac ibadeti, tabiatı gereği pek çok zorluğu beraberindegetirdiği için tarih boyunca Müslüman toplumlarda en fazla dikkatçeken mevzular arasında yer almıştır. Osmanlıda hacıların toplumsalstatüleri, hac için yapılan hazırlıklar, gidiş-dönüş yolunda vuku bulanvefatlar ve bu çerçevede yapılan uygulamalar üzerinde duracağımızkonulardandır. Bunların yanı sıra hac yolunda vefat eden kişilerinmiras hukukuna ilişkin olarak borç-alacak davaları, sahip olduklarıkölelerin durumları gibi çeşitli meselelere de yer verilecektir. Hacyolculuğu sonrası hacıların karşılaştıkları zorluklar, farklı sebeplerdendolayı hacca gidemeyen insanların hac vasiyetleri de bu çalışmanınkapsamında yer almaktadır.Bu makalede Osmanlı Devleti tarafından yapılan hacorganizasyonundan ziyade hac yolculuğuna çıkmış insanlarıntecrübeleri mahkeme kayıtlarından hareketle ele alınacaktır. Konuylailgili bazı çalışmalar yapılmış olsa da daha geniş kapsamlı çalışmalaraihtiyaç vardır. Dönem olarak 16. ve 18. Asır mahkeme kayıtları esasalınmakla birlikte daha eski tarihlere ait kayıtlar dadeğerlendirilecektir. Diğer Osmanlı şehirlerinde yaşayanlara kısmendeğinilecek ancak makalenin odak noktasında İstanbul, Rumelişehirleri ve Kıbrıs’ta yaşayan Müslümanların gerçekleştirdikleri hacyolculukları yer alacaktır.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Kültürel Çalışmalar

IN THE LIGHT OF KADI’S REGISTRIES A COMFORTABLE WORSHIP HAJI AND OTTOMAN’S PILGRIMS

Öz:
Hajj worship has been one of the most prominent issues in Muslim societies throughout history as it brings many difficulties due to its nature. The social status of pilgrims in the Ottoman Empire, the preparations for the pilgrimage, the deaths on the way to and from the round trip, and the practices in this context are among the topics we will focus on. In addition to this, various issues such as debt-credit lawsuits, the status of slaves they possess will be included in relation to the inheritance law of the persons who have died on the way of pilgrimage. The difficulties faced by the pilgrims after the pilgrimage journey, and the pilgrimage will of the people who cannot go to pilgrimage due to different reasons are also within the scope of this work. In this article, the experiences of the people who went on a pilgrimage journey rather than the organization of pilgrimage made by the Ottoman State will be discussed from the court records. Although some studies have been conducted on the subject, more comprehensive studies are needed. The 16th and 18th century court records will be taken into consideration as well as the records of older dates. The inhabitants of other Ottoman cities will be mentioned in part, but the focus will be on the pilgrimage journeys of Muslims living in Istanbul, Rumelia and Cyprus.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Kültürel Çalışmalar
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Arşiv Kayıtları
  • Boa (Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi), A.Dvnsmhm.D 27/218, 39/354, 116/533, D., 119/833, A. Dvnsrsk. D.78, Ae.Smhd.I, 77/5099, ., Ae, Smst Iı, 112/12105, D. Bşm, Mhf.D. 13642, İe, As, 64/5787, İe, Ev, 5/567.
  • Balıkesir Şs, No.693
  • Kıbrıs Şs No. 10,11, 13,14, 17.
  • Sofya Şs, No.12, 17,23.
  • Üsküdar Şs, 36, 336, 362, 363, 364, 378, 402, 412.
  • Akkaya Deniz, (1999) Üsküdar Kadılığı 420 Numaralı Şeriyye Sicili Defteri 1159-1160/ 1747-1748), Marmara Üniversitesi S.B.E.,.
  • Bilal, Metin, (2015) 45 No’lu Kırım Kadı Sicilinin Trankripsiyonu Ve Değerlendirilmesi, Karadeniz Teknik Ü. Sbe, (Yayınlanmamış Y. Lisan Tezi) Trabzon.
  • Çelik, Dilek, (2011) 67 A 90 Nolu Ve 1017-1022(1608–1613) Tarihli Kırım Hanlığı Kadıasker Defteri (Tahlil Ve Transkripsiyon) Sakarya Üniversitesi Sbe (Basılmamış Y. Lisans Tezi) Sakarya.
  • Divân-I Hümâyûn Sicilleri Diyarbekir Ahkâm Defterleri (H.1155-1167 / M. 1742-1754) Haz. Ahmet Zeki İzgöer Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Diyarbakır 2016.
  • İstanbul Ahkâm Defterleri, İstanbul‟Da Sosyal Hayat, (Haz. A. Tabakoğlu V.D.) İstanbul 1997, I-Iı.
  • İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 46 Numaralı Sicil (H. 1096 - 1097 / M. 1685 - 1686), Haz. Sabri Atay Vd., Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İsam), İstanbul 2011.
  • İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 54 Numaralı Sicil (H. 1102 / M. 1691), (Haz. Hüseyin Kılıç V.D.) Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İsam), İstanbul 2011.
  • İstanbul Kadı Sicilleri Balat Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (H. 970 - 971 / M. 1563). Haz. Mustafa Akman Vd., Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İsam), İstanbul 2011.
  • İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi (Havass-I Refia) 37 Numaralı Sicil (H. 1047 / M. 1637- 1638), (Haz.Salih Kahriman V.D.) Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İsam), İstanbul 2011.
  • İstanbul Kadı Sicilleri Galata Mahkemesi 37 Numaralı Sicil (H. 1022 - 1024 / M. 1613 - 1615). Haz. Rasim Erol Vd. : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İsam), İstanbul 2012.
  • İstanbul Kadı Sicilleri Galata Mahkemesi 46 Numaralı Sicil (H. 1024 - 1029 / M. 1615 - 1620), (Haz. Ayhan Işık V.D.), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İsam), İstanbul 2012.
  • İstanbul Kadı Sicilleri Galata Mahkemesi 65 Numaralı Sicil (H. 1051- 1053 / M. 1641 - 1644). Haz. Sabri Atay, Vd., Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İsam), İstanbul 2012.
  • İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 18 Numaralı Sicil (H. 1086- 1087 / M. 1675 - 1676). Haz. Salih Kahrıman Vd., Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İsam), İstanbul 2010.
  • İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadareti Mahkemesi 21 Numaralı Sicil (H. 1002-1003/M. 1594-1595), Haz. Rasim Erol Vd. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İsam), İstanbul 2011.
  • İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 26 Numaralı Sicil (H. 970- 971 / M. 1562-1563), (Haz. Rıfat Günalan V.D), Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İsam), İstanbul 2010.
  • İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 84 Numaralı Sicil (H.999- 1000/ M.1590-1591). Haz. Rıfat Günalan Vd. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İsam), İstanbul 2010.
  • Küçükoğlu, Mustafa Itri (2015) Üsküdar Mahkemesi 510 Numaralı Şer'iyye Sicilinin Transkripsiyon Ve Değerlendirmesi: 1782-1783 (H. 1196-1197),Harran Üniversitesi Sbe, (Basılmamış Y. Lisans Tezi) Şanlıurfa.
  • Kaynak Eser Ve Araştırmalar
  • Akyıldız, A. (1996), Osmanlı Finans Sisteminde Dönüm Noktası Kağıt Para Ve Sosyo Ekonomik Etkileri, Eren Yayıncılık İstanbul.
  • Armağan, A. L. (2000), “Xvııı. Yüzyılda Hac Yolu Güzergâhı Ve Menziller (=Menâzilü’l-Hacc)”, Osmanlı Araştırmaları, İstanbul, S: Xx, Ss. 73- 118.
  • Atalar, M. (1995), “Emîr-İ Hac” Dia, İstanbul, Xı, 131-132.
  • Atalar, M. (1991), Osmanlı Devleti’nde Surre-İ Hümayun Ve Surre Alayları, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara.
  • Ayaz, F. Y. (1998) Bahri Memlukler Döneminde Hararmeyn Hizmetleri, Marmara Üniversitesi Sbe (Basılmamış Y. Lisans Tezi) İstanbul.
  • Bakkalzâde D. F. M. P., (1995) Zübde-İ Vekaiyat,(Tahlil Ve Metin) 1066-1116/1656-1704), (Haz. Abdülkadir Özcan) Ttk, Ankara
  • Barbir, K. K. (1980) Ottoman Rule İn Damascus : 1708-1758, Princeton University, Princeton.
  • Barkan, Ö. L. (1966) “Edirne Askeri Kassamı'na Ait Tereke Defterleri (1545-1659)” Belgeler (Türk Tarih Belgeleri Dergisi), Ankara, C. Iıı, Say. 5-6. Sayı, S. 1-473.
  • Bilmen, Ö. N., (1951)Hukuk-I İslâmiyye Ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, İstanbul, I-Vı.
  • Blunt, W. S. (2011), İslamın Geleceği, Trc. M. Fatih Karakaya, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
  • Bozkurt, F., (2011)Tereke Defterleri Ve Osmanlı Maddi Kültüründe Değişim (1785-1875 İstanbul Örneği) Sakarya Üniversitesi Sbe, Sakarya.
  • Bozkurt, F., (2013) “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri Ve Tereke Çalışmaları” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Say. 22, S. 193-229.
  • Bozkurt, F. (2003) “Yetimi Kolla, Malını Koru! Tereke Defterleri Ve Yetim Malları (1785-1875)” Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ocak-2012, Cilt: 2, Sayı: 3, S. 69-90
  • Bozkurt, N. (2003),“Mehdî-Bilâh” Dia İstanbul, Xxvııı,377-379.
  • Canbakal, H., (2009)17. Yüzyılda Ayntab: Osmanlı Kentinde Toplum Ve Siyaset, Trc. Zeynep Yelçe, İletişim Yayınları, İstanbul.
  • El-Basrî, Ebû Bekr Ahmed B. Amr B. Abdilhâliḳ El-Bezzâr (Ö. 292/905), (1988) El-Bahrü’z-Zehhâr (El-Müsned) (Nşr. Mahfûzu’r- Rahmân Zeynullâh), , Müessesetü ‘Ulûmü’l-Kur’ân – Mektebetü’l- ‘Ulûm Ve’l-Hikem, Beyrut-Medine, I-Xvııı.
  • El-Makdîsî, Ebü'l-Kâsım Şehabeddin Abdurrahman Ebû Şame, (V.665/1268), (2010/1431) El-Müzeyyel Ale’r-Ravzateyn : (Tarihü’d-Devleti’l-Eyyubiyye Ma Ba’de Salahiddin) Dımaşk : Darü’r-Risaleti’l-Alemiyye ; Beyrut : Darü’l-Beşairi’l-İslamiyye, I-Iı.
  • Erkan, N., (2015), Osmanlı Üsküdar’ında Toplumsal Hayat (18. Asır Üsküdar’da Müslim-Gayrimüslim İlişkileri), Üsküdar Belediyesi, İstanbul.
  • Erken, A., (2017) Xvııı. Yüzyıl Osmanlı Şam Valilerinin Emirü’l-Hacc Olarak Hizmetleri, Kocatepe Üniversitesi Sbe, (Basılmamış Doktora Tezi) Afyonkarahisar.
  • Evliya Çelebi, (V.1095/1684), (2005) Evliya Çelebi Seyahatnamesi:, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, I-Ix.
  • Eyüp Sabri Paşa (V.1308/1890), (2018) Mir’atü’l- Haremeyn=Haremeyn Tarihi Haz. Ömer Faruk Can, Zehra Can Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul.
  • Faroqhi, S., (1995)Hacılar Ve Sultanlar: Osmanlı Döneminde Hac : 1517-1638, Trc. Gül Çağalı Güven. Tarih Vakfı Yurt Yayınları İstanbul.
  • Faroqhi, S., (2009) Orta Halli Osmanlılar:17.Yüzyılda Ankara Ve Kayseri’de Ev Sahipleri Ve Evler, (Trc. Hamit Çalışkan), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
  • Gemici, N., (2009) ”Evliya Çelebi’nin Hac Ziyareti Ve Seyahatname’nin Hac Bölümünün Kaynakları”, Diyanet İlmi Dergi, , C: Xlv, Say.: 3, S. 77-102.
  • Genç, S., (2005) “Hac Yolunda Ölüm: Xvııı. Yüzyılda Balıkesirli Hacılar” Balıkesir Sempozyumu: Tebliğler Kitabı, 17-20 Kasım Balıkesir, S.312-317.
  • Güler, M. (2002) Osmanlı Devletinde Haremeyn Vakıfları (16. Ve 17. Yüzyıllar) İstanbul.
  • Güler, Ü., (2018) “Kıbrıs Tereke Kayıtlarında Köleler (17. Ve 18. Yy.)” İstem Konya, Say:31 • S. 107 – 123.
  • Gündoğdu, A., (2008) “Pilgirim And Traveler: Hajnamas From The Volga-Ural Region”, Proceeding Of The Third International Symposium On Islamic Civilation İn Volga-Ural Region, Ufa.
  • Hallak, Şeyh Ahmed El-Bedirî, (1995) Berber Bedrinin Günlüğü:1741- 1762: Osmanlı Taşrasına İlişkin Olaylar Nşr. Ahmet İzzet Abdülkerim Trc. Hasan Yüksel Akçağ Yayınları, Ankara.
  • İbn Cübeyr, Ebü'l-Hüseyin Muhammed B. Ahmed (V.614/1217), (1980) Rihletu İbn Cübeyr, Dâru’s-Sadr, Beyrut.
  • İlgürel, S., “Abdurrahman Hibri'nin Menasik-İ Mesalik'i”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, İstanbul 1975, Say.6 , S.111-128.
  • Koyuncu, M., (2013) “Velîd I” Dia, İstanbul, Xlııı, 30-31.
  • Kurşun, Z. (2017) “Hac Ve İktidar:Haremeyn’de Erken Dönem Osmanlı İmar Faaliyetleri” Fsm İlmî Araştırmalar İnsan Ve Toplum Bilimleri Dergisi İstanbul, Ix,281-311.
  • Küçükaşcı, M. S, (2007)Abbasiler’den Osmanlılar’a Mekke-Medine Tarihi, Yeditepe Yayınevi İstanbul.
  • Küçükaşçı, M. S, (1998) “Hicaz” Dia; İstanbul, Xvıı,432-437.
  • Mahluf, M., (2006) Evkafu Nisai’s-Selâtine’l- Osmaniyyîn: Vakfiyetü Zevceti’s-Sultan Süleyman Kanuni Ale’l-Haremeyni’ş-Şerifeyn. Darü’l-Afaki’l-Arabiyye, Kahire.
  • Me’mun Abdullah Aslan Beni Yunus, (1997) Kafiletü’l-Haci’ş-Şami Fî Şarkıyyi’l-Ürdün Fî’l-Ahdi’l-Osmani : 1516-1918,: Vizaretü’s-Sekâfe, Amman.
  • Merginanî, Ebu’l-Hasen Burhaneddin Ali B. Ebî Bekir Î (V.593/1197) (1991)El- Hidaye Şerhu Bidâyeti’l Mübtedî, Eda Neşriyat İstanbul, I-Iı (Mücelled).
  • Mert, T., (20099 “Arşiv Belgelerine Göre Dede Efendi’nin Veda Haccı” Türk Edebiyatı Aylık Fikir Ve Sanat Dergisi, Aralık, Cdxxxıv, 10-14.
  • Mutaf, A., (2002) Xvıı. Yüzyılda Balıkesirli Kadınlar, Dokuz Eylül Üniversitesi Sbe, (Basılmamış Doktora Tezi) İzmir.
  • Özaydın, A. (1996) “Hac:Tarihçe” Dia, İstanbul, Xıv, 399-400.
  • Özköse, K. (2007) “Mağrib Müslümanlarının Hac Organizatörlüğünü Yapan Tarikat: Salihiyye Tarikatı Ve Asafi Ribatı” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Xı/1 Sivas, S. 29-49
  • Öztürk, S., (1995) İstanbul Tereke Defterleri: Sosyo-Ekonomik Tahlil: Askeri Kassama Ait: Onyedinci Asır, Osmanlı Araştırmaları Vakfı İstanbul.
  • Pamuk, Ş., (1999), Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
  • Sahillioğlu, H., (1965) Bir Asırlık Para Tarihi 1640-1740 (Basılmamış Doçentlik Tezi ) İstanbul.
  • Sak, İzzet-Çetin, Cemal, (2005) “Xvıı. Ve Xvııı. Yüzyıllarda Osmanlı Hac Menzilleri” Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Konya, Say.19s. 199-260.
  • Taberi, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed B. Cerir B. Yezid (V.310/92), (1967) Târihü't-Taberi : Târihü'l-Ümem Ve'l-Mülûk Thk. Muhammed Ebü'l-Fazl İbrâhim . Beyrut, , I-Ix.
  • Telli, H., (2018) Osmanlı Dönemi Üsküp Vakıfları, Ankara Üniversitesi Sbe, (Basılmamış Doktora Tezi) Ankara.
  • Uzunçarşılı İsmail Hakkı, (1958) “Sultan İkinci Murad’ın Vasiyetnâmesi” Vakıflar Dergisi, Ankara, Vı, 1-17.
  • Uzunçarşılı, İsmail, Hakkı (1984) Mekke-İ Mükerreme Emirleri, Ttk, Ankara.
  • Yılmaz, A., (2001) Osmanlı Dönemi Edirne - Mekke Hac Yolu H. 1008- 1214 / 1600-1800. Marmara Üniversitesi Sbe (Basılmamış Y. Lisans Tezi) İstanbul.
APA ERKAN N (2019). SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI. , 423 - 451.
Chicago ERKAN NEVZAT SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI. (2019): 423 - 451.
MLA ERKAN NEVZAT SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI. , 2019, ss.423 - 451.
AMA ERKAN N SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI. . 2019; 423 - 451.
Vancouver ERKAN N SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI. . 2019; 423 - 451.
IEEE ERKAN N "SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI." , ss.423 - 451, 2019.
ISNAD ERKAN, NEVZAT. "SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI". (2019), 423-451.
APA ERKAN N (2019). SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(3), 423 - 451.
Chicago ERKAN NEVZAT SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17, no.3 (2019): 423 - 451.
MLA ERKAN NEVZAT SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.17, no.3, 2019, ss.423 - 451.
AMA ERKAN N SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2019; 17(3): 423 - 451.
Vancouver ERKAN N SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2019; 17(3): 423 - 451.
IEEE ERKAN N "SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI." Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, ss.423 - 451, 2019.
ISNAD ERKAN, NEVZAT. "SİCİLLER IŞIĞINDA MEŞAKKATLİ BİR İBADET OLAN HAC VE OSMANLI HACILARI". Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17/3 (2019), 423-451.