ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR

ÖZGÜL, OKTAY

ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR

Oktay ÖZGÜL (Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Erzurum, Türkiye)

Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi

52 4

Yıl: 2020 Cilt: 20 Sayı: 65 Sayfa Aralığı: 219 - 245 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 30-11-2021

ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR

Öz:

Son yapılan kazı çalışmaları ile tarihi MÖ 4700’lü yıllara kadar uzanan kadim Erzurum, tarih boyunca pek çok kavmin uğrak yeri olmuştur. Bu kavimler içinde belki de en kalıcı olanı Türklerdir. Avrasya kıtasının önemli bir parçasını oluşturan bölge, özellikle Erken Tunç Çağı’ndan itibaren göçerkonar diye tabir ettiğimiz bozkır halklarına da ev sahipliği yapmıştır. Avrasya sanat ve arkeolojisinin önemli bir kısmını oluşturan taş heykel, kaya resmi, kurgan, damga vb. verilerin Erzurum ve çevresindeki son araştırmalarla arttığı görülmektedir. Son yıllarda Alaybeyi Höyük kazılarında ele geçen Avrasya menşeli kurgan ve buluntuları ile ok uçları, damga ve heykeller, Erzurum coğrafyasının Avrasya ile olan derin tarihi bağlarını açık bir şekilde ortaya koyacak özellikler taşımaktadır. Çalışmamızda bölgede gerçekleştirdiğimiz yüzey araştırmaları esnasında tespit ettiğimiz ve bozkır kültür özelliği taşıyan yeni bulgular, çevre kültürler kapsamında incelenmiştir.

Anahtar Kelime:

New Findings of Early Turkish Traces in Erzurum and Its Vicinity

Öz:

With the last excavations, the history of BC. Dating back to the 4700s, the ancient Erzurum has been a frequent destination for many people throughout history. Perhaps the most permanent of these tribes was the Turks. The region, which constitutes an important part of the Eurasian continent, has also hosted the steppe peoples, which we call nomads, especially since the Early Bronze Age. Stone sculpture, rock painting, kurgan, stamp etc., which constitute an important part of Eurasian art and archeology. The data appear to increase with the latest research in Erzurum and its surroundings. Eurasian kurgans and finds, arrowheads, stamps and sculptures discovered in the Alaybeyi Höyük excavations in recent years have features that clearly reveal the deep historical ties of this Erzurum geography with Eurasia. In our study, the new findings that we detected during the surveys in the region and which have the characteristics of steppe culture were examined within the scope of environmental cultures.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Bingöl, Akın. (2016). “Yüzey Araştırmaları Işığında Borluk Vadisi Kayaüstü Resimleri”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 39, s. 347-355.
Bingöl, Burak. (2020). Kuzeydoğu Anadolu Petrogliflerindeki Dağ Keçisi Motifi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum.
Ceylan, Alpaslan. (2002). “Doğuda İlk Türk Yerleşmelerinden Cunni Mağarası”. Türkler Ansiklopedisi, Cilt: 6, Ankara, s. 425-429.
Ceylan, Alpaslan. (2004). “Erzurum ve Çevresinde Erken Dönem Türk İzleri”. Türk Kültürü Paneli, Erzurum, s. 21-50.
Ceylan, Alpaslan. (2008). Doğu Anadolu Araştırmaları I, Erzurum-Erzincan-KarsIğdır (1998-2008). Erzurum.
Ceylan, Alpaslan. (2015). Doğu Anadolu Araştırmaları II, Erzurum-Erzincan-KarsIğdır (2008-2014). Erzurum.
Ceylan, Alpaslan. (2018). “Türk Dünyasından Yeni Kaya Resimleri”. XVII. Türk Tarih Kongresi, cilt I. s.155-206.
Ceylan, Alpaslan. (2019). “Moğolistan Kültür Envanteri Yüzey Araştırması, 2017”. Ş. Doğan (Ed.). Türk Moğol Dil Tarih Kültür Araştırmaları. İstanbul, s. 111- 146.
Ceylan, Alpaslan; Bingöl, Akın; Karageçi, Mustafa. (2018). Eskiçağda Kars Kaleleri. Erzurum.
Ceylan, Alpaslan; Ceylan, Nezahat. (2018). Doğunun Sönmeyen Yıldızı Akçakale ve Çıldır Araştırmaları. Erzurum.
Ceylan, Alpaslan; Ceylan, Nezahat vd. (2020). “2018 Yılı Erzincan-Erzurum İlleri Yüzey Araştırması”, 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı I, Ankara, s. 123- 143.
Ceylan, Alpaslan; Günaşdı, Yavuz. (2018). Erzurum’un Eskiçağ Kaleleri. Erzurum.
Ceylan, Alpaslan; Günaşdı, Yavuz. (2019). “Türk Bengütaş (Şiveet Ulan)’Daki Oğuz Damgaları İle Cunni Mağarasındaki Damga Ve İşaretlerin Karşılaştırılması”, Geçmişten Günümüze Türkistan: Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu, Kazakistan, s. 62-80.
Ceylan, Nezahat. (2016). “Pasin Ovasının Kuzeye Açılan İki Tarihi Yolu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı: 9/43, s. 656-671.
Ceylan, Nezahat; Günaşdı, Yavuz. (2018). “Doğu Anadolu’da Bulunan Bazı Taş Heykellerin Orta Asya’daki Örnekler İle Mukayesesi”, 16. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, Çimkent, s. 633-645.
Çay, Muhammet Abdülhaluk. (1983). Anadolu’da Türk Damgası. Ankara. Erkmen, Mustafa; Altunkaynak, Gülşah. (2017). “2016 yılı Alaybeyi Höyük Kazıları”. 26. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Ankara, s. 237-262.
Gryaznov, Mikhail Petrovitch. (1969). Southern Siberia. Geneva-Paris-Munich.
Günaşdı, Yavuz. (2013). Karasu (Yukarı) Havzasındaki Tarihi ve Arkeolojik Veriler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Günaşdı, Yavuz. (2015). “Erzurum Kalesi Usta Monogramları”. BELGÜ, sayı: 1/2, s. 223-252.
Günaşdı, Yavuz. (2016). “Doğu Anadolu Kaya Resimleri Işığında Doyumlu Kaya Panoları”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 1(39), s. 391-407.
Hasanov, Zaur. (2019). “Two Different Funerary Rituals in the Kurgans of the Eastern Part of the South Caucasus”. Constructıng Kurgans Burıal Mounds and Funerary Customs ın The Caucasus and Eastern Anatolıa Durıng The Bronze and ıron age in the Early Iron Age, Nicola Laneri, Giulio Palumbi, Sylvie Müller Celka (eds), Roma, s. 125-139.
Hellmuth, Alja. (2008). “The chronological setting of the so-called Cimmerian and Scyhtian Material from Anatolia”. Anes, Germany, s. 102- 122.
Hellmuth, Alja. (2014). “Horse, Bow and Arrow - A Comparison between the Scythian Impact on the Mediterranean and on Eastern Middle Europe”. Medıterranean Revıew, sayı: 7/1, s. 1-38.
Kafesoğlu, İbrahim. (1997). Türk Milli Kültürü. İstanbul.
Kalmış, Gökhan. (2019). “Erzurum’da Önemli Bir Tunç Çağı Merkezi: Aşkale Höyük”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Sayı: 6/4, s. 2028-2053.
Kalmış, Gökhan. (2020). “Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde Tespit Edilen Köroğlu Kaleleri”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Sayı: XV/I, s. 155-169.
Karageçi, Mustafa. (2016). “Borluk Vadisi Erken Demirçağ Mezarı”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Ek Sayı 1), s. 253-265.
Karcıoğlu, Uğur. (2018). Orta Asya’da Bulunan Bazı Kurganlardaki At Gömüleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars.
Koşay, Hamit Zübeyr; Turfan, Kemal. (1959). “Erzurum-Karaz Kazısı Raporu”. Belleten, Sayı: XXIII/91, s. 349-413.
Kökten, Kılıç. (1952). “Anadolu Prehistorik Yerlerinin Dağılışı Üzerinde Bir Araştırma”. DTCFD, sayı: 10/3-4, s.167-207.
Ksenophon, (1984). Anabasis, Onbinlerin Dönüşü. İstanbul.
Malahat, Farajova. (2014). “Gobustan Rock Art Cultural Landscape - El paisaje cultural del arte rupestre de Gobustán”. Cuadernos De Arte Rupestre, sayı: 7, s. 213-232.
Morkoç, Ayşe Nur. (2020). “Erzurum’da Önemli Höyükler: Gökçeşeyh Höyük I-II”. 2. Uluslararası Multidisipliner Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metinler Kitabı. Ankara, s. 240-270.
Okladnikov, Alekseĭ Pavlovich. (1959). Ancient Population of Siberia and İts Cultures. USA.
Ögel, Bahaeddin. (1991). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara.
Özfırat, Aynur. (2001). Doğu Anadolu Yayla Kültürleri. İstanbul.
Özgül, Oktay. (2011). Eskiçağda Yukarı Aras Vadisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Özgül, Oktay. (2015/1). “Erzurum Bölgesi Kaya Panoları”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 5/10, s. 169-198.
Özgül, Oktay. (2015/2). “Çoruh Ve Kür Vadisi’nde Kimmer-İskit Yer Adları”. BELGÜ, sayı: II, s. 159-181.
Özgül, Oktay. (2016/1). “Erzurum’da Stratejik Bir Urartu Kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba)”. Tüba-Ar, Sayı: 19, s. 137-157.
Özgül, Oktay. (2016/2). “Erzurum Şenkaya Petrogliflerindeki At Geyik ve Güneş Kursu”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 39, s. 371-390.
Özgül, Oktay. (2018). “Urartu’nun Kuzey ve Kuzeydoğusundaki Kimmer-İskit Varlığına Dair Yeni Görüşler”. XVIII. TTKong. (Baskıda).
Özgül, Oktay; Ceylan, Nezahat. (2019). “Göçerlik ve Yerleşiklik Arasında Bir Bileşen; Fergana Vadisi”. Prof. Dr. Fuat Sezgin Anısına Geçmişten Günümüze Türkistan: Tarih, Kültür Ve Medeniyet Sempozyumu, Ankara, s. 472-495.
Pehlivan, Mahmut. (1984). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Petrenko, Vladimir G. (1995). “Scythian Culture in the North Caucasus”. (Ed.). Jeannine Davis-Kimball Vladimir A. Bashilov Leonid T. Yablonsky, Zlnat Press Berkeley, Ca, Nomads of The Eurasıan Steppes In The Early Iron Age. s. 5-27.
Rüstemov, Caferqulu. (2003). Gobustan Petroglifleri I. Bakü.
Sagona, Antonio; Erkmen, Mustafa; Sagona, Claudia; Thomas, Ian. (1996). “Excavations at Sos Höyük, 1996: Second Preliminary Report”. Anatolian Studies, sayı: 46, s. 27-52.
Sever, R. (2005). Çoruh Havzası Enerji Yatırım Projeleri ve Çevresel Etkileri. Konya.
Sevin, Veli. (2005). Hakkâri Taşları: Çıplak Savaşçıların Gizemi. İstanbul.
Sevin, Veli. (2015). Hakkâri Taşları II: Gizemin Peşinde. Ankara.
Sevindi, Cemal. (2019). “Alaybeyi Höyüğü (Erzurum-Aziziye) Ve Çevresinin Mekânsal Özellikleri”. Karaz’dan Büyük İskender’e Erzurum Ovası’nda Yeni Bir Keşif Alaybeyi, Gülşah Altunkaynak (Ed.), Ankara, s. 33-65.
Sıddıq, Abu Bakar, (2019). “Alaybeyi Höyük’te İnsan Ve Hayvan Etkileşimleri”. Karaz’dan Büyük İskender’e Erzurum Ovası’nda Yeni Bir Keşif Alaybeyi, Gülşah Altunkaynak (Ed.), Ankara s. 389-421.
Stronach, David; Kleiss, Wolfram; Rosenberg, Michael; Huff, D; Burney, Charles; Bakhtiari, Hossein; vd., (1979). “Survey Of Excavatıons In Iran – 1978”. Vol. 17, s. 143-159.
Tarhan, Mehmet Taner. (1972). Eskiçağda Kimmerler Problemi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, İstanbul.
Tarhan, Mehmet Taner. (2002). “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler Kimmerler ve İskitler”. Türkler Ansiklopedisi, Cilt: 1, Ankara, s. 597-610.
Tokhatyan, Karen S. (2015). “Rock Carvings Of Armenia”. Fundamental Armenology, No 2, s. 184-205.
Üngör, İbrahim. (2016). “Orta Asya’dan Anadolu’ya Kayalara Yazılan Türk Kültürü (Dereiçi Kaya Resimleri)”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Bahar, sayı: 39, s. 357-370.
Üngör, İbrahim; Bingöl, Akın vd. (2014). “2012 Yılı Erzincan- Erzurum İlleri Yüzey Araştırmaları”. 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı I, Ankara, s. 61-77.
Vary, Hermann. (1968). “Alttürkische in Nordeast‐Anatolien Ural‐ Altaische”. Jahrbücher, sayı: 40/1‐2, s. 50‐78.
Xelilov, Toğrul. (2018). Gemigaya Etrafında Aexeoloji Tedgigatları. Nahcıvan. Yılmaz, Anıl; Telci, Cahit. (2010). “Türk Kültür Terminolojisinde Göç Kavramı Üzerine”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı: 7/2, s. 14-33.
https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/erzurumda-2-bin-500-yillik-tas-babaheykeli-bulundu-5607091/ (Erişim Tarihi: 08.07.2020)
https://www.haberler.com/erzurum-da-2-bin-500-yillik-tas-baba-heykeli12885839-haberi/ (Erişim Tarihi: 08.07.2020)
(https://www.haberler.com/erzurum-da-koc-basli-mezar-taslari-bulundu-12374517- haberi/. (Erişim Tarihi: 29.07.2020)

APA	ÖZGÜL O (2020). ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR. , 219 - 245.
Chicago	ÖZGÜL OKTAY ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR. (2020): 219 - 245.
MLA	ÖZGÜL OKTAY ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR. , 2020, ss.219 - 245.
AMA	ÖZGÜL O ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR. . 2020; 219 - 245.
Vancouver	ÖZGÜL O ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR. . 2020; 219 - 245.
IEEE	ÖZGÜL O "ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR." , ss.219 - 245, 2020.
ISNAD	ÖZGÜL, OKTAY. "ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR". (2020), 219-245.

APA	ÖZGÜL O (2020). ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 20(65), 219 - 245.
Chicago	ÖZGÜL OKTAY ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 20, no.65 (2020): 219 - 245.
MLA	ÖZGÜL OKTAY ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol.20, no.65, 2020, ss.219 - 245.
AMA	ÖZGÜL O ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 20(65): 219 - 245.
Vancouver	ÖZGÜL O ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 20(65): 219 - 245.
IEEE	ÖZGÜL O "ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR." Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 20, ss.219 - 245, 2020.
ISNAD	ÖZGÜL, OKTAY. "ERZURUM VE ÇEVRESİNDE ERKEN DÖNEM TÜRK İZLERİNE AİT YENİ BULGULAR". Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 20/65 (2020), 219-245.