Yıl: 2022 Cilt: 0 Sayı: 19 Sayfa Aralığı: 67 - 86 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.34085/buifd.1096707 İndeks Tarihi: 18-08-2022

İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar

Öz:
Felsefe ve mantık ilişkisi klasik felsefede lazım-melzum ilişkisi içerisinde ele alınmış ve biri olmaksızın diğerinin varlığı yadsınmıştır. Bu kadar güçlü bir ilişki kurulmasına rağmen filozofların metinlerinde mantık ilminin konu, kavram ve meselelerinin çoğu zaman zımnî bir şekilde yer aldığı görülür. Bu çalışmada mantık ilminin kelâmî ve felsefî bir mesele olan sıfatlar tartışmasında nasıl bir rol oynadığı konusu ele alınmıştır. Letâif-i kelamdan kabul edilen tevhid konusunun alt bir meselesi olarak ilahi sıfatlar, farklı boyutlarıyla İslam düşüncesinde sayısız düşünür tarafından ele alınıp tartışılmıştır. İbn Rüşd de kendisinden önceki geleneğin tartıştığı bu meseleye bigane kalamamış ve yeni bir düzlemde, farklı bir yaklaşımla konuyu incelemiştir. Bu çalışmada İbn Rüşd’ün sıfatlar tartışmasına dair yaptığı okuma biçimi sadece müşterek lafız teorisi ile sınırlandırılmıştır. Nitekim bu yolla mantık ve felsefe ilişkisinin birbirinden kopmayan iki cüz oldukları gösterildiği gibi İbn Rüşd’ün sıfatlar bahsinde kendine özgü mantık temelli bir yaklaşımı savunduğu iddia edilmiştir. Nihai olarak İbn Rüşd’ün ilahi sıfatlar bahsinde örtük bir şekilde kullandığı mantık kavramlarına işaret edilmiştir.
Anahtar Kelime: İslâm Felsefesi Mantık Müşterek Lafız Teorisi İbn Rüşd İlahi Sıfatlar.

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Acar, Ömer. “Çokanlamlılık-Eşadlılık İkileminde İştirâk-i Lâfzî”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 241-270.
  • Akdemi̇r, Furat. “İslâm Düşüncesinde Allah’ın Sıfatlarını Anlama Sorunu”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 9/2 (2020), 1581-1609.
  • Akkanat, Hasan. Klasik Dönem İslam Felsefesinde Tümeller İbn Sina Eksenli Bir Çözümleme. Adana: Karahan Kitabevi, 2016.
  • Altınörs, Atakan. Dil Felsefesi Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2000.
  • Aristoteles. Kategoriler. çev. Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2020.
  • Aristoteles. Önerme. çev. Hamdi Ragıp Atademir. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1996.
  • Aristoteles. Topikler. çev. Hamdi Ragıp Atademir. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1996.
  • Arpa, Abdulmuttalip. “Arap Dilinde Bir Çokanlamlılık Türü: Ezdad”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1-2 (Haziran 2010), 29-54.
  • Ayık, Hasan. Fârâbî’de Dil-Mantık İlişkisi. Rize: Karadeniz Basım Yayım, 2007.
  • Bolay, M. Naci. “Delâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/119. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Cihâmî, Cîrâr. Mevsûʿatu muṣtalâhâti ʿilmu’l-mantık ʿinde’l-ʿArab. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
  • Cihâmî, Cîrâr. Mevsûʿatu muṣtalâhâti’l-felsefe ʿinde’l-ʿArab. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1997.
  • Craig, Edward. Routledge Encyclopedia of Philosophy: Philosophy of Language. London; New York: Routledge, 1998.
  • Çabuk, Ayşegül. Meşşai Filozoflarda İlahi Sıfatlar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
  • Çelebi, Muharrem. “Ezdâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/47-48. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • Demir, Gökhan Yavuz. Dilin Belirsizliği. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2018.
  • Durmuş, İsmail. “Müşterek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/171-172. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Ebherî. Îsâgûcî. çev. Hüseyin Sarıoğlu. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2016.
  • Ebû Naṣr el-Cevherî, Ebû Naṣr İsmail b. Ḥammâd el-Cevherî el-Fârâbî. Tâcu’l-luğa ve ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye. thk. Aḥmed ʿAbdulğafûr ʿAṭṭâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
  • Emiroğlu, İbrahim. “Dilde Çok Anlamlılık ve Belirsizlik Hep Yanıltıcı Mıdır?” Mantık Yazıları. 401-429. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
  • Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
  • Emiroğlu, İbrahim - Altunya, Hülya. Örnekleriyle Mantık Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
  • Ezherî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Aḥmed b. el-Herevî el-. Tehẕîbu’l-luğa. thk. Muḥammed ʿAvḍ Mirʿab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 2001.
  • Fârâbî, Ebû Naṣr Muḥammed b. Muḥammed b. Ṭarḫân el-. el-Fâẓü’l-müstaʿmele fi’l-manṭıḳ. thk. Muḥsin Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 2002.
  • Fârâbî, Ebû Naṣr Muḥammed b. Muḥammed b. Ṭarḫân el-. Kitâbü’l-ʿİbâre. thk. Muḥammed Selîm Sâliḥ. Mısır: Dâru’l-kütüb, 1976.
  • Gazzâlî. Maḳâṣıdü’l-felâsife. çev. Cemaleddin Erdemci. Ankara: Vadi Yayınları, 2002. Gazzâlî. Miḥakkü’n-naẓar. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2016.
  • Gazzâlî. Mi‘yâru’l-‘ilm. çev. Ali Durusoy, Hasan Hacak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
  • Görkaş, İrfan. “Fârâbî Metafiziğinde ‘Varlıkta Müştereklik’ Meselesi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (30 Aralık 2017), 13-34.
  • Grünberg, Teo vd. Mantık Terimleri Sözlüğü. Ankara: Metu Press, 3. Basım., 2003.
  • Grünberg, Teo. Felsefe ve Felsefî Mantık Yazıları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
  • Güven, Şahin. Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2005.
  • Hançer, Alaaddin. İslam Hukuk Metodolojisinde Müşterek Lafız ve Furû’ Fıkha Tesiri.
  • Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017. İbn Fâris, Ebû’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Fâris el-Ḳazvînî. eṣ-Ṣâḥibî fî fıḳhi’l-luğati’l-ʿArabiyye ve mesâilihâ ve suneni’l-ʿArabi fî kelâmihâ. b.y.: y.y., 1418/1997.
  • İbn Fâris, Ebû’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Fâris el-Ḳazvînî. Muʿcemu meḳâyîsi’l-luğa. thk. ʿAbdusselâm Muḥammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1979.
  • İbn Manẓûr, Ebû’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er- Ruveyfiʿî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
  • İbn Rüşd. el-Keşf ʿan menâhici’l-edille fî ʿakâidi’l-mille. Beyrut: Merkezü dirâsâti’l-vahdeti’l- ʿArabiyye, 1998.
  • İbn Rüşd. Faslu’l-makâl fî takrîri mâ beyne’ş-şerîʿa ve’l-hikme fi’l-ittisâl. Beyrut: Merkezü dirâsâti’l-vahdeti’l-ʿArabiyye, 1998.
  • İbn Rüşd. Kitâbü’l-Maḳūlât. thk. Cîrâr Cihâmî. Beyrut: Daru’l-fikri’l-lübnânî, 1992.
  • İbn Rüşd. Kitâbü’l-ʿİbâre. thk. Muḥammed Ḳâsım. Mısır: Merkezü’l-buhûsi’l-Emrîkî, 1981.
  • İbn Rüşd. Tefsîru ma-ba’de’t-ṭabia’ 1. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
  • İbn Rüşd. Tefsîru ma-ba’de’t-ṭabia’ 2. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
  • İbn Rüşd. Tefsîru ma-ba’de’t-ṭabia’ 3. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
  • İbn Rüşd. Tehâfütü’t-Tehâfüt. Beyrut: Merkezü dirâsâti’l-vahdeti’l-ʿArabiyye, 1998.
  • İbn Rüşd. Telḫîṣu kitâbi’l-cedel. thk. Muhammed Selîm Sâlim. Kahire: el-Heyʾetu’l- Mıṣriyyeti’l-ʿAmme li’l-Kuttâb, 1980.
  • İbn Rüşd. Telḫîṣu mâ baʿde’ṭ-ṭabîʿa. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
  • İbn Sînâ, Ebû Alî el-Ḥuseyn b. ʿAbdullâh. Cedel. thk. Aḥmed Fuâd Ehvânî. Kahire: el- Heyetü’l ʿAmme li şüûni’l Metabiʿil-Emiriyye, 1965.
  • İbn Sînâ, Ebû Alî el-Ḥuseyn b. ʿAbdullâh. Maḳūlât. çev. Muhittin Macit. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
  • İbn Sînâ, Ebû Alî el-Ḥuseyn b. ʿAbdullâh. Safsaṭa. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
  • İbnu’l-Enbârî, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Ḳâsım. el-Eḍdâd. thk. Muḥammed Ebu’l-Faḍl İbrâhîm. b.y.: y.y., 1407/1987.
  • Kahraman, Selçuk. Dilde Çokanlamlılık ve Belirsizlik. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
  • Karataş, Fatih. “Fıkıh Usûlü Literatüründe Umûmu’l-Müşterek”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/25 (2020), 550-574.
  • Muzaffer, Muhammed Rıza. “Lafızlar”. çev. Ali Rıza Şahin. Mantık. 31-52. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2021.
  • Nesterova, Svitlana. “Dilsel Metaforların Yol Açtığı Mantıksal Paradokslar”. VI. Mantık Çalıştayı Kitabı. ed. Vedat Kamer, Şafak Ural. 327-342. İstanbul: Mantık Derneği Yayınları, 2016.
  • Neşşâr, Ali Sâmî. Menâhicü’l-bahs ʿinde müfekkiri’l-İslâm. Beyrut: Dârü’n-nahdati’l-ʿArabiyye, 1984.
  • Özdaş, Haşim. “Tefsirde İhtilaf Sebebi Olarak Müşterek Lafızlar: Kur’ Örneği”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2020), 50-64.
  • Samar, Mahmut. “İslam Hukuk Usulünde Müşterek Lafzın Manaya Delaletine Dair Tartışmalar”. Eskiyeni 42 (2020), 961-984. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.764230
  • Süyûṭî, Ebü’l-Fażl Celâlüddîn ʿAbdurraḥmân b. Ebî Bekr b. Muḥammed el-Ḫuḍayrî es-. el- Muzhir fî ʿulûmi’l-luğa ve envâʿihâ. thk. Fuâd ʿAlî Manṣûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- ʿİlmiyye, 1418/1998.
  • Şimşek, Mehmet Ali. Arap Dilinde Çok Anlamlılık ve Karine İlişkisi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
  • Şimşek, Mehmet Ali. “Delâlet Kavramı Çerçevesinde Lafız ve Anlam İlişkileri”. Nüsha 1/1 (2001), 80-111.
  • Tahânevî, Muḥammed b. ʿAlî b. el-Ḳâḍî Muḥammed Ḥâmid b. Muḥammed Ṣâbir el-Fârûḳî el-Ḥanefî et-. Keşşâfu ıṣṭılâḥâti’l-funûn ve’l-ʿulûm. thk. ʿAlî Daḥrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lubnân Nâşirûn, 1996.
  • Tekin, Ali. “Kategoriler Kitabı’nın Meşşâî Mantıktaki Mertebesi Üzerine Tartışmalar”. Beytulhikme An International Journal of Philosophy 4/1 (2014), 61-72.
  • Turgut, Ali Kürşat. “Meşşâî Felsefesinde Allah’ın Sıfatları Meselesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/2 (2012), 1-21.
  • Râzî, Kutbüddin. Risâle fî Taḥḳîḳi’l-Külliyyât. çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
  • Türkmen, Sabri. “Arapçada Çok Anlamlılık ve Kur’an-ı Kerim” Kur’an Özel Sayısı (2012), 533-552.
  • Uyanık, Mevlüt vd. İslam Felsefesi Tanımlar Sözlüğü. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
  • Vural, Mehmet. İslam Felsefesi Sözlüğü. Ankara: Elis Yayınları, 2011.
  • Yeşil, Mustafa. Kategori ve Metafor. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2020.
  • Yıldırım, Abdullah. “Vazʿ İlmi”. İslam Medeniyetinde Dil İlimleri Tarih ve Problemler. ed. İsmail Güler. 425-551. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
  • Zebîdî, Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAbdurrezzâḳ ez-. Tâcu’l-ʿarûs min cevâhiri’l-ḳâmûs. thk. Heyet. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
APA Karadeniz İ, Karaman H (2022). İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar. , 67 - 86. 10.34085/buifd.1096707
Chicago Karadeniz İrfan,Karaman Hüseyin İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar. (2022): 67 - 86. 10.34085/buifd.1096707
MLA Karadeniz İrfan,Karaman Hüseyin İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar. , 2022, ss.67 - 86. 10.34085/buifd.1096707
AMA Karadeniz İ,Karaman H İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar. . 2022; 67 - 86. 10.34085/buifd.1096707
Vancouver Karadeniz İ,Karaman H İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar. . 2022; 67 - 86. 10.34085/buifd.1096707
IEEE Karadeniz İ,Karaman H "İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar." , ss.67 - 86, 2022. 10.34085/buifd.1096707
ISNAD Karadeniz, İrfan - Karaman, Hüseyin. "İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar". (2022), 67-86. https://doi.org/10.34085/buifd.1096707
APA Karadeniz İ, Karaman H (2022). İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(19), 67 - 86. 10.34085/buifd.1096707
Chicago Karadeniz İrfan,Karaman Hüseyin İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0, no.19 (2022): 67 - 86. 10.34085/buifd.1096707
MLA Karadeniz İrfan,Karaman Hüseyin İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.0, no.19, 2022, ss.67 - 86. 10.34085/buifd.1096707
AMA Karadeniz İ,Karaman H İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2022; 0(19): 67 - 86. 10.34085/buifd.1096707
Vancouver Karadeniz İ,Karaman H İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2022; 0(19): 67 - 86. 10.34085/buifd.1096707
IEEE Karadeniz İ,Karaman H "İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar." Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0, ss.67 - 86, 2022. 10.34085/buifd.1096707
ISNAD Karadeniz, İrfan - Karaman, Hüseyin. "İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahi Sıfatlar". Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2022), 67-86. https://doi.org/10.34085/buifd.1096707