Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri

Bayrakdar, Cihan; ÇILĞIN, ZEYNEL

Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri

Zeynel ÇILĞIN, (Munzur Üniversitesi, Tunceli Meslek Yüksek Okulu Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü, Tunceli, Türkiye)

Cihan BAYRAKTAR (İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, İstanbul, Türkiye)

Coğrafya dergisi (e-dergi)

2 0

Yıl: 2018 Cilt: 0 Sayı: 36 Sayfa Aralığı: 27 - 48 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 28-08-2020

Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri

Öz:

Türkiye’nin güneybatısında, Batı Toroslar dağ kuşağında yer alan Dedegöl Dağı’nda (2992 m) bulunan 30 glasiyal sirkin morfometrik özelliklerininbelirlenmesinin hedeflendiği bu çalışmada, sirklerin bakı, yükselti, eğim, boyut, şekil özelliklerinin analizi ve gelişim aşamalarına göre sınıflandırılmasımorfometrik parametreler çerçevesinde yapılmıştır. Sirkler temelde, buzul öncesi topografya, yükselti ve bakı etkisine, kısmen de lokal tektonik vejeolojik yapıya bağlı olarak gelişmiş ve farklı özellik kazanmışlardır. Sirklerin dörtte üçüne yakın bölümü (73,3), güneş radyasyonuna daha az maruzkalan K, KD ve KB yönlerde gelişmiştir. Sirklerin ortalama taban yükseltisi 2543 m olup, kuzeye bakan yamaçlarda sirkler daha düşük kotlardagelişme imkanı bulmuşlardır. Sirklerin morfometrik ölçümlerinden, ortalama 600 m uzunluk, 534 m genişlik ve 0,27 km² alan değerleri elde edilmiş,sirk uzunluğunun genişlikten biraz daha fazla olduğu görülmüştür. Buzul vadisi başlangıç noktasında, buzul vadisi yamaçlarında ve buzul vadisindenbağımsız noktalarda gelişim gösteren sirkler; sirk teknesi, basit, basamaklı ve birleşik sirk formunda olmak üzere farklı şekilsel özelliklere sahipolmuşlardır. Sahada iyi gelişmiş 11 sirk mevcutken, diğer 19 sirkin ya iyi gelişmemiş ya da orta derecede gelişmiş oldukları belirlenmiştir.Buzullaşmaların ilk başladığı dönemde, uygun lokalitede bulunan sirklerin pozitif geri besleme ile daha hızlı gelişim göstererek iyi gelişmiş olgunsirklere dönüştüğü değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelime:

Morphometric Characteristics of the Glacial Cirques on Mount Dedegöl

Öz:

This study investigates the morphometric characteristics of 30 glacial cirques developed on Mount Dedegöl (2992 m) in the western Taurus mountain belt of southwestern Turkey. The elevation, slope, size, and shape characteristics of the cirques are analyzed and classifieded according to their developmental stages based on morphometric parameters. The development of cirques and their distinctive features are basically due to the pre-glacial topography, elevation, and aspect, and partly due to the local tectonic and geological structures. Nearly three-quarter of the cirques (73.3%) were developed in the N, NE, and NW aspects, which area less exposed to solar radiation. The average floor altitude of the cirques is 2543 m, and on the north-facing slopes, the cirques grew at lower elevations. From the morphometric measurements of the cirques, their mean length, width, and area are 600 m, 534 m, and 0.27 km², respectively, revealing that the lengths of most cirques are slightly larger than the corresponding widths. The cirques have distinctive features regarding forms, as they exist as troughs or simple, staircase, or compound cirques, and they are located at the head or slopes of the glacial valleys, or on an area isolated from the valley. We assessed and classified the cirques according to their developmental stages. The assessment results show that there are 11 well-developed cirques in the mountain and the remaining 19 are either moderately or poorly developed. The evaluation also shows that at the onset of the glaciations, the appropriately located cirques developed into mature cirques because of the facilitative environment.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Alonso, V. (1993). Análisis de circo glaciares en las cabeceras de los rios Narcea, Ibia y Sil. Cordillera Cantabrica. Cuaternario y Geomorfología, 88(1–2), 109–121.
Ardos, M. (1977a). Barla Dağı civarinin jeomorfolojisi ve Barla Dağı’nda pleistosen glasyasyonu. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 20–21, 151–168.
Ardos, M. (1977b). Eğirdir Gölü güneyinin jeomorfolojisi ve Davras pleistosen buzullaşması. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 22, 99–118.
Bayrakdar, C. (2012). Akdağ Kütlesi’nde (Batı Toroslar) karstlaşma buzul ilişkisinin jeomorfolojik analizi. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Bayrakdar, C., Çılğın, Z., Döker, M. F., & Canpolat, E. (2015). Evidence of an active glacier in the Munzur Mountains, eastern Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 24, 56–71.
Bayrakdar C., Çılğın Z. & Sarış, F. (2017). Karadag’da Pleyistosen buzullaşmalarıı, Batı Toroslar, Türkiye. Türkiye Jeoloji Bülteni, 60, 451–469.
Benn, D. I., & Evans, D. J. A. (1998). Glaciers and glaciationg. London, UK: Arnold.
Bennet, M., & Glasser, N. (2009). Glacial geology, ice sheets and landforms. England, UK: Wiley-Blackwell.
Brook, G. A., Kirkbride, M. P., Brock, B. W. (2006). Cirque development in a steadily uplifting range: rates of erosion and long-term morphometric change in alpine cirques in the Ben Ohau Range, New Zealand. Earth Surface Processes and Landforms 31(9):1167- 1175.
Çılğın, Z. (2012), Dedegöl Dağı (Batı Toroslar) buzul jeomorfolojisi etüdü. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Çılğın, Z. (2015). Dedegöl Dağı kuvaterner buzullaşmaları. Türk Coğrafya Dergisi, 64, 19–37.
Çiner, A., Deynoux, M., & Çörekçioğlu, E. (1999). Hummocky moraines in the Namaras and Susam Valleys, Central Taurids, SW Turkey. Quaternary Science Reviews, 18, 659–669.
Çiner, A. (2003a). Türkiye’nin güncel buzullarıı ve geç kuvaterner buzul çökelleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 46(1), 55–78.
Çiner, A. (2003b). Geyikdağ’da (Orta Toroslar) geç kuvaterner buzullaşmasina ait morenlerin sedimanter fasiyes analizi ve ortamsal yorumu. Türkiye Jeoloji Bülteni, 46(1), 35–54.
Davis, P. (1999). Cirques of the Presidential Range, New Hampshire, and surrounding alpine areas in the northeastern United States. Géographie physique et Quaternaire, vol. 53, n° 1, 1999, p. 25-45.
Delannoy, J. J., & Maire, R. (1983). Le Massif de Dedegöl Dağ (Taurus Occidental, Turquie). Recherches de geomorphologie glaciaire et karstique. Bulletin Association Geographe Français, 491, 43–53.
Derbyshire, E. & Evans, I. S. (1976). The climatic factor in cirque variation. In E. Derbyshire (Ed), Geomorphology and Climate (pp. 447–494). New York and London: J. Wiley and Sons.
Doğu, A. F. (1993). Sandıras dağındaki buzul şekilleri. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 2, 263–274.
Doğu, A. F., Çiçek, I., Gürgen, G. & Tunçel, H. (1999a). Akdağ’ın jeomorfolojisi ve bunun beşeri faaliyetler üzerindeki etkisi (Fethiye- Muğla). Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 7, 95–120.
Doğu, A. F., Çiçek, I., Gürgen, G. & Tunçel, H. (1999b). Akdağ (Fethiye- Muğla)’nın glasyal ve karst jeomorfolojisi. Cumhuriyetin 75. Yıldönümü Yerbilimleri ve Madencilik Kongresi bildiri özleri kitabı içinde (s. 63–64). Ankara: Maden Tetkik ve Araştırma Enstitüsü.
Dumont, J. F. & Monod, O. (1976). Dipoyraz Dağ Masifinin Triyasik Karbonatlı Serisi (Batı Toroslar, Türkiye). Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 87, 26–38.
Erinç, S. (1971). Jeomorfoloji II (2.bs). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
Evans, I. S., & Cox, N. (1974). Geomorphometry and operationnal definition of cirques. Area, 6(2), 150–153.
Evans, I. S., & Cox, N. (1995). The form of glacial cirques in the English Lake district, Cumbria. Zeitschrift für Geomorphologie, 39, 175–202.
Evans, I. S. (1997). Process and form in the erosion of glaciated mountains. In D.R. Stoddart (Ed.), Process and form in geomorphology (pp. 145–174). London, UK: Routledge.
Evans, I. S. (2006). Allometric development of glacial cirque form: Geological, relief and regional effects on the cirques of Wales. Geomorphology, 80(3–4), 245–266.
Garcia-Ruiz, J. M., Gomez-Villar, A., Ortigosa, L., Marti-Bono, C., (2000). Morphometry of glacial cirques in the central Spanish Pyrenees. Geografiska Annaler. Series A: Physical Geography 82(4): 433–442.
Haynes, V. (1968). The influence of glacial erosion and rock structure on corries in Scotland. Geografiska Annaler, 50(4), 221–234.
Hughes, P. D., Gibbard, P. L., & Woodward, J. C. ( 2007). Geological controls on Pleistocene glaci-ation and cirque form in Greece. Geomorphology, 88(3), 242–253.
Köse, O. (2017). Late quaternary glaciations and cosmogenic 36Cl geochronology of mount Dedegöl. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Lowey, G. W. (1999).Glaciation, gravel and gold in the Fifty Mile Creek area, west-central Yukon. In.ID. S. Emond & L. H. Weston ((Eds.), Yukon exploration and geology (pp. 199–209). Canada: Vancouver.
Marinescu, E. (2007). The morphometry of the glacial cirques within The Gilort Basin. University of Craiova Series: Geography, Vol.10, 5-12.
Messerli, B. (1967). Die eiszeitliche und die gegenwartige Vergletscherung in Mittelmeerraum.. Geographica Helvetica, 22, 105–228.
Mîndrescu, M., Evans, I. S., & Cox, N. J. (2010). Climatic implications of cirque distribution in the Romanian Carpathians: PalaeowindP directions during glacial periods. Journal of Quaternary Science, 25(6), 875–888.
Olyphant, G. A. (1981). Allometry and cirque evolution. Geological Society of America Bulletin Part I, 92, 679–685.
Özgül, N. (1976). Torosların bazi temel jeolojik özellikleri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 19(1), 65–67.
Planhol, X. de. (1953). Les formes glaciaires du Sandıras Dağ et la limite des neiges eternelles quaternaires dans le SO de l’Anatolie. Compte Rendu Sommaire de la Societe Geologique de France, s. 63–265.
Reber, R., Akcar, N., Yesilyurt, S., Yavuz, V., Tikhomirov, D., Kubik, P. W., Schluchter, C. (2014). Glacier advances in northeastern Turkey before and during the global Last Glacial Maximum. Quaternary Science Reviews, 101, 177–192.
Sarıkaya, M. A., Zreda, M., Çiner, A., & Zweck, C. (2008). Cold and wet Last Glacial Maximum on Mount Sandıras, SW Turkey, inferred from cosmogenic dating and glacier modeling. Quaternary Science Reviews, 27(7–8), 769–780.
Sarıkaya, M. A., Çiner, A., & Zreda, M. (2011). Quaternary Glaciations of Turkey. In J. G. Ehlers (Ed.), Quaternary glaciations-extent and chronology (pppp. 393–403). New York, NY: Elsevier.
Sarıkaya, M. (2011). Türkiye’nin güncel buzulları. D. Ekinci (Ed.), Fiziki coğrafya araştırmaları: Sistematik ve bölgesel içinde (s. 527–544). İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları.
Selçuk Biricik, A. (1982). Beyşehir Gölü havzasinin strüktürel ve jeomorfolojik etüdü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları. Steffanova, P., & Mentlık, P. (2007). Comparison of morphometric characteristic of cirques in the Bohemian Forest. Silva Gabreta, 13(3),191–204.
Şenel, M., Dalkılıç, H., Gedik, İ., Serdaroğlu, M., Bölükbaşı, S., Bilgin, Z., … Özgül, N. (1996). Isparta büklümü doğusunda, otokton ve allokton birimlerin stratigrafisi (Batı Toroslar). Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 118, 111–160.
Şenel, M. (1997). 1:100000 ölçekli Türkiye jeoloji haritalarıı No.15 Isparta-J12 paftası. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Jeoloji Etütleri Dairesi.
Simoni, S. (2011). Typological and morphometric characteristics of the glacial cirques in Doamnei River basin (făgăraş massif). Forum Geografic, 10((1), 35–49.
Trenhaile, A. S. (1976). Cirque morphometry in the Canadian cordillera. Annals of the Association of American Geographers, 66(3), 451– 462.
Turoğlu, H. (2011). Buzullar ve buzul jeomorfolojisi. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Yağmurlu, F. & Şentürk, M. (2005). Güneybatı Anadolu’nun güncel tektonik yapısı. Türkiyeısıü Kuvaterner V. Sempozyumu’nda sunulan bildiri, İstanbul.
Zahno, C., Akcar, N., Yavuz, V., Kubik, P. W., & Schluchter, C. (2009). Surface exposure dating of Late Pleistoceneglaciations at the Dedegol Mountains (Lake Beysehir, SW Turkey). Journal of Quaternary Science, 24, 1016–1028

APA	ÇILĞIN Z, Bayrakdar C (2018). Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri. , 27 - 48.
Chicago	ÇILĞIN ZEYNEL,Bayrakdar Cihan Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri. (2018): 27 - 48.
MLA	ÇILĞIN ZEYNEL,Bayrakdar Cihan Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri. , 2018, ss.27 - 48.
AMA	ÇILĞIN Z,Bayrakdar C Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri. . 2018; 27 - 48.
Vancouver	ÇILĞIN Z,Bayrakdar C Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri. . 2018; 27 - 48.
IEEE	ÇILĞIN Z,Bayrakdar C "Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri." , ss.27 - 48, 2018.
ISNAD	ÇILĞIN, ZEYNEL - Bayrakdar, Cihan. "Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri". (2018), 27-48.

APA	ÇILĞIN Z, Bayrakdar C (2018). Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri. Coğrafya dergisi (e-dergi), 0(36), 27 - 48.
Chicago	ÇILĞIN ZEYNEL,Bayrakdar Cihan Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri. Coğrafya dergisi (e-dergi) 0, no.36 (2018): 27 - 48.
MLA	ÇILĞIN ZEYNEL,Bayrakdar Cihan Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri. Coğrafya dergisi (e-dergi), vol.0, no.36, 2018, ss.27 - 48.
AMA	ÇILĞIN Z,Bayrakdar C Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri. Coğrafya dergisi (e-dergi). 2018; 0(36): 27 - 48.
Vancouver	ÇILĞIN Z,Bayrakdar C Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri. Coğrafya dergisi (e-dergi). 2018; 0(36): 27 - 48.
IEEE	ÇILĞIN Z,Bayrakdar C "Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri." Coğrafya dergisi (e-dergi), 0, ss.27 - 48, 2018.
ISNAD	ÇILĞIN, ZEYNEL - Bayrakdar, Cihan. "Dedegöl Dağı’ndaki Glasiyal Sirklerin Morfometrik Özellikleri". Coğrafya dergisi (e-dergi) 36 (2018), 27-48.