DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE
Yıl: 2022 Cilt: 15 Sayı: 39 Sayfa Aralığı: 708 - 725 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.12981/mahder.1162654 İndeks Tarihi: 31-10-2022
DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE
Öz: Düstûrnâme-i Enverî, 15. yüzyılının ikinci yarısında (1465) Fatih Sultan Mehmed’in hükümranlığı sırasında yazılmış 118 yapraktan oluşan Osmanlı döneminin en eski tarih kitaplarından biridir. Eski Anadolu Türkçesi ile mesnevî biçiminde yazılmış olan Düstûrnâme, 3730 beyitten oluşmaktadır. Eserin Osmanlı tarihi ile ilgili olan bölümünde Şeh Melik ve oğulları Gündüz ile Gök Alp’in ejderhayla mücadelesinin anlatıldığı metin bulunmaktadır. Metinde, ejderhanın başını almak için çıkan beylerin yaşadıkları durumlar ve sonrasında gelişen olaylar anlatılmaktadır. Dede Korkut Türkistan/Türkmen Sahra/Günbet Yazması, tarihinin henüz tahmin edilemediği ancak 17.-18. yüzyıl aralığında yazıya alınmış olabileceği söylenen 31 varaktan oluşan bir eserdir. Yazma içerinde Salur Kazan’ın ejderhayı öldürmesi ile ilgili olan anlatı yer almaktadır. Çalışmada, Oğuz-nâme özelliği gösteren bu metinlerde geçen ejderha ile mücadelenin anlatıldığı kısımlar işlevleri yönünden incelenmiştir. Sözlü yaratıcılık ortamının, yazılı yaratıcılık ortamına etkileri metinler nezdinde değerlendirilmiştir. Ejderha motifinin metinler içerisindeki işlevleri tartışılmış ve ejderha motifinin, kaynağı ya da kökeni her ne olursa olsun, halk muhayyilesinde canlılığını koruduğu ve etki alanın geniş olması neticesinde bu metinlerde de yer aldığı sonucuna ulaşılmıştır.
Anahtar Kelime: FUNCTION OF THE DRAGON MOTIF IN DÜSTURNÂME-İ ENVERÎ AND DEDE QORQUT TURKISTAN/TURKMEN SAHRA/GUNBET MANUSCRIPT
Öz: Düstûrnâme-i Enverî is one of the oldest history books of the Ottoman period, consisting of 118 pages written during the reign of Fatih Sultan Mehmed in the second half of the 15th century (1465). Düstûrnâme, which was written in Old Anatolian Turkish in the form of masnavi, consists of 3730 couplets. In the part of the work, which is about Ottoman history, there is a text about the struggle of Shah Melik and his sons Gündüz and Gök Alp with the dragon. In the text, the situations experienced by the beys who came out to take the dragon's head and the events that followed are described. Dede Korkut Turkestan/Turkmen Sahara/Günbet Manuscript, is a work consisting of 31 leaves, which is said to have been written in the 17th-18th century. The manuscript contains the narrative about Salur Kazan killing the dragon. In this study, the parts about the fight against the dragon in these texts, which show the Oghuz-name feature, were examined in terms of their functions. The effects of the oral creativity environment on the written creativity environment were evaluated in terms of texts. The functions of the dragon motif in the texts were discussed and it was concluded that the dragon motif, regardless of its source or origin, preserves its vitality in the public imagination and is included in these texts as a result of its wide area of influence.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Diğer Erişim Türü: Erişime Açık
- (1928). Düstûrnâme-i Enveri. (nşr. Mükrimin Halil [Yınanç]), İstanbul.
- (1929). Düstûrnâme-i Enverî, medhal. (nşr. Mükrimin Halil [Yınanç]), İstanbul: Evkaf Matbaası.
- Akın, H. (1968), Aydınoğulları tarihi hakkında bir araştırma, Ankara
- Altun, I. (2013). Karacaoğlan’ın şiirlerinde dağ algısı. Turkish Studies, 8(4), 67-80.
- And, M. (2008). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm mitologyası. İstanbul: YKY Yayınları.
- Azmun, Y. (2019). Dede Korkut’un üçüncü el yazması soylamalar ve iki yeni boy ile Türkmen Sahra Nüshası. İstanbul: Kutlu Yayınevi.
- Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk edebiyâtı târihi: destanlar devrinden zamanımıza kadar. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
- Campbell, J. (2010) Kahramanın sonsuz yolculuğu. (çev.: Sabri Gürses). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Çetin, İ. (1997). Türk edebiyatında Hz. Alî cenknâmeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Çoruhlu, Y. (2019). Türk sanatında hayvan sembolizmi I-II. İstanbul: Ötüken Neşriyat Dâstan-ı Ejderha Bibliotheque Nationale Mazarin/Regius Turc 396.
- Demir, N. (2001). “Yılkı” kelimesi üzerine. Türk Dili, 593, 538-541.
- Demir, N. - Erdem, M. D. (2006). Battal Gazi destanı. Ankara: Hece Yayınları.
- Duymaz, A. (1998). Dede Korkut Kitabı’nda alplığa geçiş ve topluma katılma törenleri üzerine bir değerlendirme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 46 (1), 1-39-50.
- Duymaz, A. (1999). Kanturalı boyundaki bazı motif ve unsurlar üzerine. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 8, 360-386.
- Eberhard, W. (1996). Çin’in şimal komşuları. (çev.: Nimet Uluğtuğ), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Ebû’l Hayr-i Rûmî (1988). Saltuk-nâme I. (hzl. Şükrü Hâluk Akalın), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Ekici, M. (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/ Türkmen Sahra Nüshası soylamalar ve 13. boy Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Eliade, M. (2015). Doğuş ve yeniden doğuş insan kültlerinde erginlenmenin dini anlamları. (çev.: Fuat Aydın), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Eliot, A. (1990). The universal myths: heroes, godsi tricksters and others. (cont.: J. Campell and M. Eliade), New York; London: Meridian Books.
- Ercilasun, A. B. (2019). Dede Korkut Kı̇tabı’nın yenı̇ nüshası ve üzerı̇ndekı̇ yayınlar. Millî Folklor, 123, 5-22.
- Ergin, M. (1997). Dede Korkut kitabı I. Giriş-metin-faksimile. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Esen, A. Ş. (2018). Anadolu âşıkları-I Karacaoğlan, (hzl.: İsmail Görkem), 2. baskı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Esen, A. Ş. (2020). Anadolu âşıkları-II Dadaloğlu, (hzl.: İsmail Görkem), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Esin, E. (1970). Büke the cosmic significance of the dragon in early Turkish iconography. Cultura Turcica, V-VII, 76-108, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
- Esin, E. (1970). Evren (Selçuklu san’atı evren tasvîrinin Türk ikonografisinde menşe’leri). Selçuklu Araştırmaları Dergisi I- 1969’dan ayrıbasım 161-203.
- Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Gökyay, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Gölpınarlı, A. (1958). Manâkıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî Vilâyet-nâme. İstanbul: İnkilâp Kitabevi.
- Hassan, Ü. (2015). Eski Türk toplumu üzerine incelemeler. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
- Kaşgarlı Mahmud (1986). Divanü lûgat-it Türk tercümesi. (çev.: Besim Atalay), Ankara: TTK Basımevi.
- Kırzıoğlu, F. (1964). Kars’ta halk inanışları, efsaneler: Gök-bulut-ejderha. TFA, 181, 3486.
- Kırzıoğlu, F. (1967). 1461 “Turabuzon” fethi sırasında Fâtih Sultan Mehmed’in yaya aştığı “BULGAR-DAĞI” neresidir?. VI. Türk Tarihi Kongresi Ankara 20- 26 Ekim 1961 Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Koçak, A. -Gürçay. S. (2017). Alevî- Bektaşî velâyetnâmelerinde “ejderha” motifi. Journal of Analytic Divinity. 1(1), 34-64.
- Koçak, A. -Tekgül Kara, I. (2020). Bilgeliğin tacını takan Salur Kazan. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13 (31), 960-976.
- Korkmaz, A. (2021). Dâstan-ı Ejderhâ’nın Paris Bibliotheque Nationale (Turc 396) nüshası üzerine bir inceleme. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 67, 148-279.
- Köprülü, M. F. (1943). Anadolu Selçukluları tarihi’nin yerli kaynakları. Belleten, Temmuz 1943, 7 (27), 379-521.
- m.y. (2019). Tercüme-i Acâ’ibü’l- Mahlûkât (inceleme- metin- dizin). (hzl.: Berker Sarıkaya), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Mélikof-Sayar, İ. (1954). Le destân d’ Umûr Pascha [Düstûrnâme-i Enverî]. Paris.
- Ocak, A. Y. (1989). Türk folklorunda kesik baş. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Ocak, A. Y. (2002). Sarı Saltık popüler İslâm’ın Balkanlar’daki destanî öncüsü (XII. yüzyıl). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Okay, B. (2021). Çin Kaynaklarına göre Sui-Tang hanedanlıkları döneminde Çin kültürüne katkı sağlayan Orta Asya kökenli kişiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Onur, S. (2019). Ejderha Destanı’nın yeni bir neşri (Salur Kazan, Sarı Saltuk ve Hz. Ali’nin ejderhayla cenklerinin ilişkisi). Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 16 (4), 687-723.
- Öney, G. (1969). Anadolu Selçuk sanatında ejder figürleri. Belleten, 33 (130), 171- 192.
- Öztürk, N. (2012). Düstûrnâme-i Enverî (19-22. kitaplar) [Osmanlı tarihi]. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
- Shahgoli K. N., vd. (2019). Dede Korkut Kitabı’nın Günbet yazması: İnceleme, metin, dizin ve tıpkıbasım. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 16 (2), 147-379.
- Uyanıker, N. (2014). Mazum dinî-kahramanlık hikâyeleri bağlamında Hz. Ali ile Kahkaha Sultan cengi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 12, 191-227.
- Yalman (Yalkın), A. R. (1977). Cenupta Türkmen oymakları-I-. (hzl. Sabahat Emir). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Yaşar, H. (2007). Hazret-i Ali’nin Hâver-nâme cenkleri (inceleme-metin). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
- Yıldırım, D. (2000). Türk sözel kültüründe süreklilik <Osmanlı hânedanlığı döneminden cumhuriyete>. Türkbilig, 1, 32-45.
- Yıldırım, D. (2002). Kitab-ı Dedem Korkut metinleri hangi yaratıcılık ortamından geliyor?. Türkbilig,1, 130-171.
- Yıldırım, D. (2022). Dede Korkut’un yeni kolaj tarzı yazması Hocali Molla’nın mıdır?. JOTS, 6(1), 158-208.
- Yûsuf Hâs Hâcib. (2008). Kutadğu Bilig, Metin. (hzl. Mustafa S. Kaçalin), Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, (e- kitap).
- Yücel, A. (1997). Hacı Bektaş Velâyetnâmesinde ejderha motifi. Kadri Eroğan Hacı Bektaş Veli Armağanı Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
| APA | BILGE SAVCI E (2022). DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE. , 708 - 725. 10.12981/mahder.1162654 |
| Chicago | BILGE SAVCI ESRA DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE. (2022): 708 - 725. 10.12981/mahder.1162654 |
| MLA | BILGE SAVCI ESRA DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE. , 2022, ss.708 - 725. 10.12981/mahder.1162654 |
| AMA | BILGE SAVCI E DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE. . 2022; 708 - 725. 10.12981/mahder.1162654 |
| Vancouver | BILGE SAVCI E DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE. . 2022; 708 - 725. 10.12981/mahder.1162654 |
| IEEE | BILGE SAVCI E "DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE." , ss.708 - 725, 2022. 10.12981/mahder.1162654 |
| ISNAD | BILGE SAVCI, ESRA. "DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE". (2022), 708-725. https://doi.org/10.12981/mahder.1162654 |
| APA | BILGE SAVCI E (2022). DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(39), 708 - 725. 10.12981/mahder.1162654 |
| Chicago | BILGE SAVCI ESRA DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15, no.39 (2022): 708 - 725. 10.12981/mahder.1162654 |
| MLA | BILGE SAVCI ESRA DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, vol.15, no.39, 2022, ss.708 - 725. 10.12981/mahder.1162654 |
| AMA | BILGE SAVCI E DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2022; 15(39): 708 - 725. 10.12981/mahder.1162654 |
| Vancouver | BILGE SAVCI E DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2022; 15(39): 708 - 725. 10.12981/mahder.1162654 |
| IEEE | BILGE SAVCI E "DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE." Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15, ss.708 - 725, 2022. 10.12981/mahder.1162654 |
| ISNAD | BILGE SAVCI, ESRA. "DÜSTÛRNÂME-İ ENVERÎ İLE DEDE KORKUT TÜRKİSTAN/TÜRKMEN SAHRA/GÜNBET YAZMASINDA YER ALAN EJDER MOTİFİNİN İŞLEVİ ÜZERİNE". Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15/39 (2022), 708-725. https://doi.org/10.12981/mahder.1162654 |
