Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler

Tamam, Lut; namlı, zeynep; Yeşiloğlu, Caner; KARAYTUĞ, MAHMUT ONUR; Demirkol, Mehmet Emin; Şenbayram, Şilan

doi:10.5505/kpd.2022.26042

Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler

Şilan Şenbayram, (Ömer Halisdemir Üniversitesi, Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Psikiyatri Anabilim Dalı, Niğde, Türkiye)

Lut TAMAM, (Çukurova Üniversitesi, Psikiyatri Ana Bilim Dalı, Adana, Türkiye)

Mehmet Emin DEMİRKOL, (Çukurova Üniversitesi, Psikiyatri Ana Bilim Dalı, Adana, Türkiye)

Zeynep NAMLI, (Çukurova Üniversitesi, Psikiyatri Ana Bilim Dalı, Adana, Türkiye)

Mahmut Onur KARAYTUĞ, (Çukurova Üniversitesi, Psikiyatri Ana Bilim Dalı, Adana, Türkiye)

Caner YEŞİLOĞLU (Çukurova Üniversitesi, Psikiyatri Ana Bilim Dalı, Adana, Türkiye)

Klinik Psikiyatri Dergisi

28 7

Yıl: 2022 Cilt: 25 Sayı: 4 Sayfa Aralığı: 356 - 365 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.5505/kpd.2022.26042 İndeks Tarihi: 01-06-2023

Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler

Öz:

Amaç: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) yaşlılarda çocuk ve genç erişkinlerden farklı bulgularla karşımıza çıkmaktadır. İleri yaşlarda tanı atlanmakta ya da yanlış tanılar nedeniyle hastalar çoklu ilaç kullanımına maruz kalmaktadır. Bu durum işlevsellikte bozulmaya ve mali yüke neden olmaktadır. Çalışmamız yaşlılarda DEHB sıklığını ve klinik özelliklerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Yöntem: Çalışmanın örneklemini psikiyatri polikliniğine tedavi amacıyla başvuran 65 yaş ve üzeri 70 hasta (klinik örneklem) ve hastalar ile benzer sos- yodemografik özellikler gösteren 70 sağlıklı kontrol oluşturmaktadır. DEHB tanısı klinik görüşme, aile görüşmesi ve Wender Utah Derecelendirme Ölçeği (WUDÖ), Erişkin DEHB Özbildirim Ölçeği (ASRS) uygulamaları ile konuldu. Ek tanıların belirlenmesinde DSM-5 Yapılandırılmış Klinik Görüşmesi-Klinik Versiyonu (SCID-5-CV), dürtüselliğin değerlendirilmesinde Barratt Dürtüsellik Ölçeği (BDÖ- 11) kullanıldı. Bulgular: Klinik örneklemde DEHB prevalansı çocukluk çağında %26, erişkin dönemde %11’dir. Kontrol grubunda çocukluk çağı DEHB (Ç- DEHB) prevalansı %4.2’dir ve erişkin dönemde DEHB (E-DEHB) tanısı saptanmadı. Klinik örneklemde E- DEHB tanısı olanların olmayanlara göre BDÖ-11- motor dürtüsellik alt ölçek puanı anlamlı derecede yüksekti (p=0.04). Klinik örneklemde BDÖ-11-toplam ve tüm alt ölçek puanları Ç-DEHB tanısı alanlarda almayanlara göre anlamlı derecede yüksekti (p<0.05 her biri için). Sonuç: Bu çalışma daha önce psikiyatrik tanı alan yaşlı bireylerin sağlıklı popülasyona göre daha yüksek oranda DEHB tanısı olduğunu, DEHB’nin duygudurum bozuklukları ve anksiyete bozukluklarına sıklıkla eşlik ettiğini göstermiştir. Bu veriler DEHB ve diğer ruhsal bozukluklar arasında neden- sonuç ilişkisinin ya da hastalıkların etiyopatogenezinde ben- zerlikler olabileceğini düşündürmektedir. 65 yaş üstü klinik örneklemde DEHB semptomlarının sorgulanması, doğru tanının ve uygun tedavinin belir- lenmesine katkıda bulunacaktır.

Anahtar Kelime:

Attention deficit hyperactivity disorder in elderly individuals: Prevalence and clinical features

Öz:

Objective: Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD)’s clinical appearance of the older adults is dif- ferent from that of children and young adults. The diagnosis is generally missed in older ages or patients are exposed to polypharmacy due to misdiagnoses. This situation causes deterioration in functionality and financial burden. Our study aims to determine the frequency and clinical features of ADHD in the elderly. Method: We included 70 individuals aged 65 and over, who admission in our outpatient clinic as the clinical sample, and 70 healthy volunteers as the control group who had similar sociodemographic characteristics with the clinical sample. We diagnosed ADHD with Wender Utah Rating Scale (WURS) and Adult ADHD Self-Report Scale (ASRS) scores, family interviews, and psychiatric interviews. We used DSM- 5 Structured Clinical Interview-Clinical Version (SCID- 5-CV) to identify additional diagnoses and Barratt Impulsivity Scale (BDI-11) to evaluate impulsivity. Results: The prevalence of childhood ADHD (C- ADHD) was 26%, and adult ADHD (A-ADHD) was 11% among the clinical sample. The prevalence of C-ADHD was %4.2, and there was no A-ADHD in the control group. The BIS-11-motor subscale score was signifi- cantly higher in those with A-ADHD than those with- out in the clinical sample (p=0.04). The BIS-11-total and all subscale scores were significantly higher with C-ADHD than those without C-ADHD in the clinical sample (p<0.05 for each). Conclusion: This study suggests that individuals with a previous psychiatric diagnosis have a higher rate of ADHD diagnosis com- pared to the healthy population, and ADHD often accompanies mood disorders and anxiety disorders. There may be a cause-effect relationship between ADHD and other mental disorders or similarities in the etiopathogenesis. Questioning ADHD symptoms in clinical samples over 65 years of age will contribute to determining the correct diagnosis and appropriate treatment.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

1. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: DSM-5. Washington, DC: American Psychiatric Association, 2013.
2. Çavuşoğlu Ç, Demirkol ME, Tamam L. Attention Deficit Hyperactivity Disorder in the Elderly. Psikiyatride Guncel Yaklasimlar 2020; 12:182-194.
3. Michielsen M, Semeijn E, Comijs HC, van de Ven P, Beekman AT, Deeg DJ, Kooij JS. Prevalence of attention-deficit hyperac- tivity disorder in older adults in The Netherlands. Br J Psychiatry 2012; 201:298-305.
4. Fischer BL, Gunter-Hunt G, Steinhafel CH, Howell T. The identification and assessment of late-life ADHD in memory clinics. J Atten Disord 2012; 16:333-338.
5. Springer R, Springer RJ. ADHD: The Lifespan and Effects from Adolescence through Adulthood. Murray State University, Thesis. 2018.
6. World Health Organization. WHO 2000. https://www.who.int/ Erişim tarihi: 21 Aralık, 2021.
7. Fayyad J, Sampson NA, Hwang I, Adamowski T, Aguilar- Gaxiola S, Al-Hamzawi A, Kessler RC. The descriptive epidemi- ology of DSM-IV adult ADHD in the world health organization world mental health surveys. Atten Defic Hyperact Disord 2017; 9:47-65.
8. Barkley RA, Murphy KR, Fischer M. ADHD in adults: What the science says. New York, Guilford press, 2010.
9. First MB. Structured clinical interview for the DSM (SCID). The encyclopedia of clinical psychology 2014: 1-6.
10. Ward MF. The Wender Utah Rating Scale: an aid in the ret- rospective diagnosis of childhood attention deficit hyperactivity disorder. Am J Psychiatry 1993; 150:885-890.
11. Sandra Kooij J, Marije Boonstra A, Swinkels SHN, Bekker EM, De Noord I, Buitelaar JK. Reliability, validity, and utility of instruments for self-report and informant report concerning symptoms of ADHD in adult patients. J Atten Disord 2008; 11:445-458.
12. Seroczynski AD, Bergeman C, Coccaro EF. Etiology of the impulsivity/aggression relationship: genes or environment? Psychiatry Res 1999; 86:41-57.
13. Sadock BJ, Sadock VA. Klinik Psikiyatri El Kitabı. Tamam L (Çeviri ed.) 6. Baskı, Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri, 2020, 359- 376.
14. Bekar E. Kabahatler Kanunu'nun Genel Hükümlerinin Değerlendirilmesi. Journal of Istanbul University Law Faculty 2011; 69:1033-1050.
15. Elbir M, Topbaş A, Bayad Ö, Kocabaş S, Topak T, Çetin Oz. DSM-5 Bozuklukları için Yapılandırılmış Klinik Görüşmenin Klinisyen Versiyonunun Türkçeye Uyarlanması ve Güvenilirlik Çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi 2019; 30:51-56.
16. Doğan S, Öncü B, Varol Saraçoğlu G, Küçükgöncü S. Erişkin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu kendi bildirim ölçeği (ASRS-v1. 1): Türkçe formunun geçerlilik ve güvenilirliği. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2009; 10:77-87.
17. Öncü B, Ölmez Ş, Şentürk V. Wender-Utah derecelendirme ölçeği Türkçe formunun erişkin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu’nda geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi 2005; 16:252-259.
18. Patton JH, Stanford MS, Barratt ES. Factor structure of the Barratt impulsiveness scale. J Clin Psychol 1995; 51:768-774.
19. Güleç H, Tamam L, Turhan M, Karakuş G, Zengin M, Stanford MS. Psychometric Properties of the Turkish Version of the Barratt Impulsiveness Scale-11. Klinik Psikofarmakoloji Bulteni 2008; 18:251-258.
20. Folstein MF, Robins LN, Helzer JE. The mini-mental state examination. Arch Gen Psychiatry 1983; 40:812.
21. Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaşar R, Engin F. Reliability and validity of the standardized Mini Mental State Examination in the diagnosis of mild dementia in Turkish population. Turkish journal of psychiatry 2002; 13:273-281.
22. Ertan T, Eker E, Güngen C, Engin F, Yasar R, Kilic G, Ozel S. The standardized mini mental state examination for illiterate Turkish elderly population. 2nd International Symposium on Neurophysiological and Neuropsychological Assessment of Mental and Behavioral Disorders 1999; 28-30.
23. Tabachnick BG, Fidell LS, Ullman JB. Using multivariate statistics. Boston, Pearson, 2007, pp. 481-498.
24. Yates F. Contingency tables involving small numbers and the χ 2 test. Supplement to the Journal of the Royal Statistical Society 1934; 1:217-235.
25. Guldberg-Kjär T, Johansson B. Old people reporting child- hood AD/HD symptoms: Retrospectively self-rated AD/HD symptoms in a population-based Swedish sample aged 65–80. Nord J Psychiatry 2009; 63:375-382.
26. Kooij JS, Buitelaar JK, Oord EJCG, van den Furer JW, Rijnders CAT, Hodiamont PPG. Internal and external validity of attention-deficit hyperactivity disorder in a population-based sample of adults. Psychol Med 2005; 35:817-827.
27. Das D, Cherbuin N, Easteal S, Anstey KJ. Attention deficit/hyperactivity disorder symptoms and cognitive abilities in the late-life cohort of the PATH through life study. PLoS One 2014; 9:e86552.
28. Mannuzza S, Klein RG, Bessler A, Malloy P, LaPadula M. Adult psychiatric status of hyperactive boys grown up. Am J Psychiatry 1998; 155:493-498.
29. Rasmussen P, Gillberg C. Natural outcome of ADHD with developmental coordination disorder at age 22 years: a con- trolled, longitudinal, community-based study. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2000; 39:1424-1431.
30. Mannuzza S, Klein RG, Bessler A, Malloy P, LaPadula M. Adult outcome of hyperactive boys: Educational achievement, occupational rank, and psychiatric status. Arch Gen Psychiatry 1993; 50:565-576.
31. Barkley RA, Fischer M, Smallish L, Fletcher K. The persis- tence of attention-deficit/hyperactivity disorder into young adulthood as a function of reporting source and definition of disorder. J Abnorm Psychol 2002; 111:279-289.
32. Faraone SV, Biederman J. What is the prevalence of adult ADHD? Results of a population screen of 966 adults. J Atten Disord 2005; 9:384-391.
33. Semeijn E, Comijs HC, De Vet HCW, Kooij JJS, Michielsen M, Beekman ATF. Lifetime stability of ADHD symptoms in older adults. Atten Defic Hyperact Disord 2016; 8:13-20.
34. Michielsen M, Comijs HC, Semeijn EJ, Beekman AT, Deeg DJ, Kooij JS. The comorbidity of anxiety and depressive symp- toms in older adults with attention-deficit/hyperactivity disor- der: a longitudinal study. J Affect Disord 2013; 148:220-227.
35. Henry E, Hill Jones S. Experiences of older adult women diagnosed with attention deficit hyperactivity disorder. J Women Aging 2011; 23:246-262.
36. Lensing MB, Zeiner P, Sandvik L, Opjordsmoen S. Quality of life in adults aged 50+ with ADHD. J Atten Disord 2015; 19:405-413.
37. Solanto MV, Surman CB, Alvir JMJ. The efficacy of cogni- tive–behavioral therapy for older adults with ADHD: a random- ized controlled trial. Atten Defic Hyperact Disord 2018; 10:223- 235.
38. Brod M, Pohlman B, Lasser R, Hodgkins P. Comparison of the burden of illness for adults with ADHD across seven coun- tries: a qualitative study. Health Qual Life Outcomes 2012; 10:47.
39. Bijlenga D, Ulberstad F, Thorell LB, Christiansen H, Hirsch O, Kooij JS. Objective assessment of attention deficit/hyperac- tivity disorder in older adults compared with controls using the QbTest. Int J Geriatr Psychiatry 2019; 34:1526-1533.
40. Mukaddes NM. Yaşam boyu dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve eşlik eden durumlar. Ankara, Nobel Tıp Kitabevi, 2015.
41. Furczyk K, Thome J. Adult ADHD and suicide. Atten Defic Hyperact Disord 2014; 6:153-158.
42. Stickley A, Koyanagi A, Ruchkin V, Kamio Y. Attention- deficit/hyperactivity disorder symptoms and suicide ideation and attempts: Findings from the Adult Psychiatric Morbidity Survey 2007. J Affect Disord 2016; 189:321-328.
43. Park S, Cho MJ, Chang SM, Jeon HJ, Cho SJ, Kim BS, Hong JP. Prevalence, correlates, and comorbidities of adult ADHD symptoms in Korea: results of the Korean epidemiologic catch- ment area study. Psychiatry Res 2011; 186:378-383.
44. Richards TL, Deffenbacher JL, Rosén LA, Barkley RA, Rodricks T. Driving anger and driving behavior in adults with ADHD. J Atten Disord 2006; 10:54-64.
45. Bilginer Ç, Karadeniz S, Hızarcı S, Yilmaz BC, Kandil S. Suça sürüklenen çocukların adli psikiyatrik değerlendirme ve rapor sonuçları: İki yıllık retrospektif dosya taraması. Klinik Psikiyatri Dergisi 2021; 24:217-227.
46. Knecht C, de Alvaro R, Martinez-Raga J, Balanza-Martinez V. Attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD), substance use disorders, and criminality: a difficult problem with complex solutions. Int J Adolesc Med Health 2015; 27:163-175.
47. Groom MJ, Van Loon E, Daley D, Chapman P, Hollis C. Driving behaviour in adults with attention deficit/hyperactivity disorder. BMC psychiatry 2015; 15:175.
48. Williamson D, Johnston C. Gender differences in adults with attention-deficit/hyperactivity disorder: A narrative review. Clin Psychol Rev 2015; 40:15-27.
49. Thorell LB, Holst Y, Sjöwall D. Quality of life in older adults with ADHD: links to ADHD symptom levels and executive functioning deficits. Nord J Psychiatry 2019; 73:409-416.
50. Malloy-Diniz L, Fuentes D, Leite WB, Correa H, Bechara A. Impulsive behavior in adults with attention deficit/hyperactivity disorder: characterization of attentional, motor and cognitive impulsiveness. J Int Neuropsychol Soc 2007; 13:693-698.
51. Lopez R, Dauvilliers Y, Jaussent I, Billieux J, Bayard S. A multidimensional approach of impulsivity in adult attention deficit hyperactivity disorder. Psychiatry Res 2015; 227:290-295.
52. Kavakcı Ö, Demirel Y, Kuğu N, Nur N, Doğan O. Dikkat eksikliği/hiperaktivitenin, dürtüsellik ve obezite ile ilişkisi üzer- ine bir çalışma. Cumhuriyet Medical Journal 2011; 33:413-420.

APA	Şenbayram Ş, Tamam L, Demirkol M, namlı z, KARAYTUĞ M, Yeşiloğlu C (2022). Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler. , 356 - 365. 10.5505/kpd.2022.26042
Chicago	Şenbayram Şilan,Tamam Lut,Demirkol Mehmet Emin,namlı zeynep,KARAYTUĞ MAHMUT ONUR,Yeşiloğlu Caner Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler. (2022): 356 - 365. 10.5505/kpd.2022.26042
MLA	Şenbayram Şilan,Tamam Lut,Demirkol Mehmet Emin,namlı zeynep,KARAYTUĞ MAHMUT ONUR,Yeşiloğlu Caner Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler. , 2022, ss.356 - 365. 10.5505/kpd.2022.26042
AMA	Şenbayram Ş,Tamam L,Demirkol M,namlı z,KARAYTUĞ M,Yeşiloğlu C Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler. . 2022; 356 - 365. 10.5505/kpd.2022.26042
Vancouver	Şenbayram Ş,Tamam L,Demirkol M,namlı z,KARAYTUĞ M,Yeşiloğlu C Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler. . 2022; 356 - 365. 10.5505/kpd.2022.26042
IEEE	Şenbayram Ş,Tamam L,Demirkol M,namlı z,KARAYTUĞ M,Yeşiloğlu C "Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler." , ss.356 - 365, 2022. 10.5505/kpd.2022.26042
ISNAD	Şenbayram, Şilan vd. "Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler". (2022), 356-365. https://doi.org/10.5505/kpd.2022.26042

APA	Şenbayram Ş, Tamam L, Demirkol M, namlı z, KARAYTUĞ M, Yeşiloğlu C (2022). Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler. Klinik Psikiyatri Dergisi, 25(4), 356 - 365. 10.5505/kpd.2022.26042
Chicago	Şenbayram Şilan,Tamam Lut,Demirkol Mehmet Emin,namlı zeynep,KARAYTUĞ MAHMUT ONUR,Yeşiloğlu Caner Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler. Klinik Psikiyatri Dergisi 25, no.4 (2022): 356 - 365. 10.5505/kpd.2022.26042
MLA	Şenbayram Şilan,Tamam Lut,Demirkol Mehmet Emin,namlı zeynep,KARAYTUĞ MAHMUT ONUR,Yeşiloğlu Caner Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler. Klinik Psikiyatri Dergisi, vol.25, no.4, 2022, ss.356 - 365. 10.5505/kpd.2022.26042
AMA	Şenbayram Ş,Tamam L,Demirkol M,namlı z,KARAYTUĞ M,Yeşiloğlu C Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler. Klinik Psikiyatri Dergisi. 2022; 25(4): 356 - 365. 10.5505/kpd.2022.26042
Vancouver	Şenbayram Ş,Tamam L,Demirkol M,namlı z,KARAYTUĞ M,Yeşiloğlu C Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler. Klinik Psikiyatri Dergisi. 2022; 25(4): 356 - 365. 10.5505/kpd.2022.26042
IEEE	Şenbayram Ş,Tamam L,Demirkol M,namlı z,KARAYTUĞ M,Yeşiloğlu C "Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler." Klinik Psikiyatri Dergisi, 25, ss.356 - 365, 2022. 10.5505/kpd.2022.26042
ISNAD	Şenbayram, Şilan vd. "Yaşlı bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Prevalans ve klinik özellikler". Klinik Psikiyatri Dergisi 25/4 (2022), 356-365. https://doi.org/10.5505/kpd.2022.26042